საზოგადოება
ინტერნატი თუ მიმნდობი ოჯახი?!
21:04 / 14.08.2018
ასპინძის მკვიდრი ირმა გიორგაძე მეშვიდე წელია შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ორ პირს ზრდის. მინდობით აღზრდის პროგრამით მის 14 წლის შვილთან ერთად ოჯახურ გარემოში 16 და 17 წლის მოზარდები ცხოვრობენ.
ირმა ამბობს, რომ გოგონები დროთა განმავლობაში უფრო კონტაქტურები და თბილები გახდნენ.
,,2011 წელს როცა სამსახურის გარეშე დავრჩი, სოციალური მუშაკებისგან გავიგე, რომ მიმღებ ოჯახად დარეგისტრირება შემეძლო. ასეც მოვიქეცი და შესაბამისი ტრენინგები გავიარე თემაზე, თუ როგორ უნდა დავხვედროდი ბავშვებს. შეჩვევის პროცესი ადვილი არ ყოფილა. ექვსი თვე დამჭირდა, რომ ერთი ოჯახი გავმხდარიყავით. ყველა გაკვირვებული იყო პატარების ცვლილებით. შშმ ბავშვებს ვზრდი და მათი მოვლა უფრო რთული და საპასუხისმგებლოა“ – აცხადებს ირმა გიორგაძე.
2011 წლამდე იგი ინტერნატში მუშაობდა, სადაც მზრუნველობამოკლებული და ობოლი ბავშვები იზრდებოდნენ. ირმა ბავშვთა სახლში ჯერ დიასახლისი, ხოლო შემდეგ ქვილთზე (პატარა ნაჭრებით შეკერილი) მუშაობის წრის ხელმძღვანელი იყო. მიაჩნია, რომ ინტერნატში გაზრდილი ბავშვებისგან განსხვავებით მიმნდობ ოჯახებში მცხოვრები მოზარდები სრულფასოვან პიროვნებებად ყალიბდებიან. ინტერნატის ყოფილ აღსაზრდელებთან დღემდე ურთიერთობს, თუმცა ფიქრობს, რომ პატარებს ოჯახური გარემო ყოველთვის ენატრებოდათ.
,,მქონდა ჩემი სამუშაო ოთახი, საკერავი მანქანები, სადაც ბავშვებთან ერთად ბევრ საინტერესო ნამუშევარს ვქმნიდი. ძირითადად ქვილთს ვკერავდით. კარგი საცხოვრებელი პირობების მიუხედავად, პატარებს ინტერნატში ცხოვრება მაინც უჭირდათ. მიუხედავად იმისა რომ წლების განმავლობაში იქ ვმუშაობდი, ინტერნატების არსებობა ჩემთვის მაინც გაუმართლებელია. პიროვნულ ჩამოყალიბებაში ინტერნატი ბავშვებს ვერ ეხმარება“ – აღნიშნავს ირმა გიორგაძე.
ნინო (სახელი შეცვლილია) ერთერთი მათგანია, რომელიც ირმა გიორგაძესთან დღემდე კონტაქტობს. ბევრის მსგავსად ისიც ასპინძის ინტერნატის ყოფილი აღსაზრდელია. მის სოფელში სკოლა არ იყო, რის გამოც თავის და–ძმასთან ერთად ასპინძის ბავშვთა სახლში ცხოვრობდა. გატარებულ წლებს დაკარგულად არ თვლის და ამბობს, რომ ინტერნატში ცხოვრებით მან დამოუკიდებლობა ისწავლა.
,,ინტერნატში არა მხოლოდ ობოლი ბავშვები, არამედ გაჭირვებული ოჯახის შვილები და სოფლიდან სკოლის გამო ჩამოსული ბავშვებიც ვცხოვრობდით. ჩემს სოფელში სკოლა არ იყო და საშუალო განათლების მისაღებად ასპინძაში ჩამოსვლა მომიწია. ოჯახის გარეშე ძალიან მიჭირდა, თუმცა ტკივილთან ერთად დამოუკიდებელ ცხოვრებას მივეჩვიე. ინტერნატში მე ცოტახანს, ჩემ და-ძმას კი დიდხანს მოუწია ცხოვრება. ყველაფრის მიუხედავად, მაინც დადებითად მახსენდება იქ გატარებული წლები“– ამბობს ,,მეცხრე არხთან“ ყოფილი აღსაზრდელი.
სამცხე–ჯავახეთში მცხოვრები მზრუნველობამოკლებული და ობოლი ბავშვები ასპინძის ბავშვთა სახლში იზრდებოდნენ. შემცირებულის აღსაზრდელებისა და სახელმწიფოს შეცვლილი პრიორიტეტების გამო ასპინძის ბავშვთა სახლი 2011 წელს გაუქმდა. ასპინძის ბავშვთა სახლი ყოველწლიურად 75–დან 95 აღსაზრდელს უშვებდა.
სახლის ყოფილი დირექტორი აცხადებს, რომ აღსაზრდელებს რეგიონის მასშტაბით იღებდნენ და მათ მრავალმხრივ განვითარებაზე ზრუნავდნენ. დარეჯან ზღუდაძე საქმიანობის შედეგად მიღებულ ჯილდოს უწოდებს იმ ფაქტს, როცა ყოფილი აღსაზრდელებისგან ახალი წლის, დედის დღის ან დაბადების დღისადმი მიძღვნილ მილოცვებს დღემდე იღებს. მიუხედავად ამისა, ფიქრობს, რომ ოჯახური სითბოს, განათლებისა და კარგი აღზრდის მიღება მოზარდებს მინდობით ოჯახებში უკეთესად შეუძლიათ.
,,სამცხე–ჯავახეთში ერთადერთი ბავშვთა სახლი იყო, რომელიც რეგიონს ემსახურებოდა. სკოლებში ინკლუზიური განათლების დაშვების შემდეგ წილობრივი მონაწილეობით ასპინძის ბავშვთა სახლი უკვე შშმ პირებსაც იღებდა. ევროპული გამოცდილების მიხედვით, განხორციელებული რეფორმების შემდეგ პრიორიტეტი მინდობით აღზრდას მიენიჭა. ამ პროგრამაში მონაწილეობის მიღება მხოლოდ იმ ოჯახებს შეუძლიათ, რომლებიც ტრენინგის გავლის შემდეგ სახელმწიფოს მოთხოვნებს დააკმაყოფილებენ“ – აცხადებს დარეჯან ზღუდაძე.
2000 წლიდან ქვეყნის პრიორიტეტები ბავშვთა აღზრდის შესახებ შეიცვალა. ქვეყანა ოჯახური ტიპის დაწესებულების მოდელზე გადავიდა, სადაც ბავშვთა რაოდენობა ათს არ აღემატება. სოციალური მომსახურების სააგენტოს მიერ მეცხრე არხისთვის გამოგზავნილ წერილში ვკითხულობთ, რომ ,,სააგენტო სრულად ზრუნავს აღსაზრდელების კვებაზე, ჯანმრთელობაზე, ჰიგიენურ პირობებზე, განათლებასა და სხვა. სააგენტოს ოჯახური დაწესებულება სამცხე-ჯავახეთში დღეისათვის არ აქვს, რადგან მიმღები ოჯახები რეგიონში მრავლად დაფიქსირდა“.
გაუქმებული ბავშვთა სახლების შემდეგ, მიმნდობ ოჯახებში მყოფი მოზარდებისთვის სპეციალური დღის ცენტრები შეიქმნა. ერთერთი ასეთი ცენტრი ასპინძის სარაგბო ბაზაზე ფუნქციონირებს. ცენტრში 12 ბენეფიციარიდან ნაწილი შშმ პირია. დღის ცენტრის ერთერთი თანამშრომელი, სოციალური მუშაკია. ქეთევან მამუკაშვილია ამბობს, რომ მოზარდები ხატავენ, თექასა და თიხაზე მუშაობენ, ზოგად განათლებას იღებენ და არასამთავრობო ორგანიზაცია ,,რეა“–სთან თანამშრომლობენ, რომელიც ძირითადად შშმ პირებთან მუშაობს და პროექტით გათვალისწინებულ აქტივობებს საქართველოს გარდა, სხვა ქვეყნებშიც ახორციელებს. ქეთევან მამუკაშვილი მინდობითი აღზრდის დადებით და უარყოფით მხარეებზე ამახვილებს ყურადღებას.
,,პრაქტიკაში გვაქვს ფაქტი, როდესაც ბავშვთა სახლიდან გადმოსულმა აღსაზრდელმა საუბარი მხოლოდ ოჯახურ გარემოში დაიწყო. ბავშვთა სახლებში ყურადღებას თანაბრად ვერ უნაწილებენ აღსაზრდელებს, ამიტომ სჯობს მინდობითი აღზრდის პროგრამა. მაგრამ ცუდია, რომ 18 წლის შემდეგ ამ ბავშვებს ოჯახების დატოვება უწევთ. ფაქტობრივად, ისინი მარტო რჩებიან. დღის ცენტრში მიმნდობ ოჯახში მცხოვრები ჯანმრთელი და შშმ ბავშვები ერთად მუშაობენ. ინტეგრირებული ჯგუფი იმდენად კარგია, რომ სპეციალური საჭიროების მქონე ბავშვები მეტად ვითარდებიან ჯანმრთელ ბავშვებთან ურთიერთობისას“ – განმარტავს ქეთევან მამუკაშვილი.
დეინსტიტუციონალიზაცია, ანუ დიდი ზომის ბავშვთა სახლებიდან მცირე საოჯახო ტიპის დაწესებულებებზე გადასვლა 2000 წლიდან დაიწყო. პროგრამის დასაწყისში 47 დიდი ზომის ბავშვთა სახლი ფუნქციონირებდა, პროცესი დღემდე გრძელდება და ამ დროისათვის სააგენტოს დაქვემდებარებაში ორი – კოჯრის შშმ და ჩვილ ბავშვთა სახლია.
სოციალური სააგენტოს ინფორმაციით, ,,ნინოწმინდაში ფუნქციონირებს ბავშვთა თავშესაფარი, რომელიც საპატრიარქოს მართვის, ზედამხედველობისა და მეურვეობის ქვეშაა, სააგენტო ამ დაწესებულების ბენეფიციარებს სწავლობს და აფასებს. ვმუშაობთ ამ ბავშვებზეც, რომ მათი უპირვლესად ბიოლოგიურ ოჯახში ან სხვა ალტერნატიულ ზრუნვის ფორმაში გადაყვანა მოხდეს“.
რეგიონის მასშტაბით მინდობით აღზრდაში გაყვანილია 105 ბავშვი მათ შორის ახალციხეში – 40, ბორჯომში – 30, ასპინძაში – 15 და ადიგენში – 20. სააგენტოს ინფორმაციით, ახალქალაქსა და ნინოწმინდაში მინდობით ზრუნვაში გაყვანის შემთხვევები არ ფიქსირდება.
ირმა ამბობს, რომ გოგონები დროთა განმავლობაში უფრო კონტაქტურები და თბილები გახდნენ.
,,2011 წელს როცა სამსახურის გარეშე დავრჩი, სოციალური მუშაკებისგან გავიგე, რომ მიმღებ ოჯახად დარეგისტრირება შემეძლო. ასეც მოვიქეცი და შესაბამისი ტრენინგები გავიარე თემაზე, თუ როგორ უნდა დავხვედროდი ბავშვებს. შეჩვევის პროცესი ადვილი არ ყოფილა. ექვსი თვე დამჭირდა, რომ ერთი ოჯახი გავმხდარიყავით. ყველა გაკვირვებული იყო პატარების ცვლილებით. შშმ ბავშვებს ვზრდი და მათი მოვლა უფრო რთული და საპასუხისმგებლოა“ – აცხადებს ირმა გიორგაძე.
2011 წლამდე იგი ინტერნატში მუშაობდა, სადაც მზრუნველობამოკლებული და ობოლი ბავშვები იზრდებოდნენ. ირმა ბავშვთა სახლში ჯერ დიასახლისი, ხოლო შემდეგ ქვილთზე (პატარა ნაჭრებით შეკერილი) მუშაობის წრის ხელმძღვანელი იყო. მიაჩნია, რომ ინტერნატში გაზრდილი ბავშვებისგან განსხვავებით მიმნდობ ოჯახებში მცხოვრები მოზარდები სრულფასოვან პიროვნებებად ყალიბდებიან. ინტერნატის ყოფილ აღსაზრდელებთან დღემდე ურთიერთობს, თუმცა ფიქრობს, რომ პატარებს ოჯახური გარემო ყოველთვის ენატრებოდათ.
,,მქონდა ჩემი სამუშაო ოთახი, საკერავი მანქანები, სადაც ბავშვებთან ერთად ბევრ საინტერესო ნამუშევარს ვქმნიდი. ძირითადად ქვილთს ვკერავდით. კარგი საცხოვრებელი პირობების მიუხედავად, პატარებს ინტერნატში ცხოვრება მაინც უჭირდათ. მიუხედავად იმისა რომ წლების განმავლობაში იქ ვმუშაობდი, ინტერნატების არსებობა ჩემთვის მაინც გაუმართლებელია. პიროვნულ ჩამოყალიბებაში ინტერნატი ბავშვებს ვერ ეხმარება“ – აღნიშნავს ირმა გიორგაძე.
ნინო (სახელი შეცვლილია) ერთერთი მათგანია, რომელიც ირმა გიორგაძესთან დღემდე კონტაქტობს. ბევრის მსგავსად ისიც ასპინძის ინტერნატის ყოფილი აღსაზრდელია. მის სოფელში სკოლა არ იყო, რის გამოც თავის და–ძმასთან ერთად ასპინძის ბავშვთა სახლში ცხოვრობდა. გატარებულ წლებს დაკარგულად არ თვლის და ამბობს, რომ ინტერნატში ცხოვრებით მან დამოუკიდებლობა ისწავლა.
,,ინტერნატში არა მხოლოდ ობოლი ბავშვები, არამედ გაჭირვებული ოჯახის შვილები და სოფლიდან სკოლის გამო ჩამოსული ბავშვებიც ვცხოვრობდით. ჩემს სოფელში სკოლა არ იყო და საშუალო განათლების მისაღებად ასპინძაში ჩამოსვლა მომიწია. ოჯახის გარეშე ძალიან მიჭირდა, თუმცა ტკივილთან ერთად დამოუკიდებელ ცხოვრებას მივეჩვიე. ინტერნატში მე ცოტახანს, ჩემ და-ძმას კი დიდხანს მოუწია ცხოვრება. ყველაფრის მიუხედავად, მაინც დადებითად მახსენდება იქ გატარებული წლები“– ამბობს ,,მეცხრე არხთან“ ყოფილი აღსაზრდელი.
სამცხე–ჯავახეთში მცხოვრები მზრუნველობამოკლებული და ობოლი ბავშვები ასპინძის ბავშვთა სახლში იზრდებოდნენ. შემცირებულის აღსაზრდელებისა და სახელმწიფოს შეცვლილი პრიორიტეტების გამო ასპინძის ბავშვთა სახლი 2011 წელს გაუქმდა. ასპინძის ბავშვთა სახლი ყოველწლიურად 75–დან 95 აღსაზრდელს უშვებდა.
სახლის ყოფილი დირექტორი აცხადებს, რომ აღსაზრდელებს რეგიონის მასშტაბით იღებდნენ და მათ მრავალმხრივ განვითარებაზე ზრუნავდნენ. დარეჯან ზღუდაძე საქმიანობის შედეგად მიღებულ ჯილდოს უწოდებს იმ ფაქტს, როცა ყოფილი აღსაზრდელებისგან ახალი წლის, დედის დღის ან დაბადების დღისადმი მიძღვნილ მილოცვებს დღემდე იღებს. მიუხედავად ამისა, ფიქრობს, რომ ოჯახური სითბოს, განათლებისა და კარგი აღზრდის მიღება მოზარდებს მინდობით ოჯახებში უკეთესად შეუძლიათ.
,,სამცხე–ჯავახეთში ერთადერთი ბავშვთა სახლი იყო, რომელიც რეგიონს ემსახურებოდა. სკოლებში ინკლუზიური განათლების დაშვების შემდეგ წილობრივი მონაწილეობით ასპინძის ბავშვთა სახლი უკვე შშმ პირებსაც იღებდა. ევროპული გამოცდილების მიხედვით, განხორციელებული რეფორმების შემდეგ პრიორიტეტი მინდობით აღზრდას მიენიჭა. ამ პროგრამაში მონაწილეობის მიღება მხოლოდ იმ ოჯახებს შეუძლიათ, რომლებიც ტრენინგის გავლის შემდეგ სახელმწიფოს მოთხოვნებს დააკმაყოფილებენ“ – აცხადებს დარეჯან ზღუდაძე.
2000 წლიდან ქვეყნის პრიორიტეტები ბავშვთა აღზრდის შესახებ შეიცვალა. ქვეყანა ოჯახური ტიპის დაწესებულების მოდელზე გადავიდა, სადაც ბავშვთა რაოდენობა ათს არ აღემატება. სოციალური მომსახურების სააგენტოს მიერ მეცხრე არხისთვის გამოგზავნილ წერილში ვკითხულობთ, რომ ,,სააგენტო სრულად ზრუნავს აღსაზრდელების კვებაზე, ჯანმრთელობაზე, ჰიგიენურ პირობებზე, განათლებასა და სხვა. სააგენტოს ოჯახური დაწესებულება სამცხე-ჯავახეთში დღეისათვის არ აქვს, რადგან მიმღები ოჯახები რეგიონში მრავლად დაფიქსირდა“.
გაუქმებული ბავშვთა სახლების შემდეგ, მიმნდობ ოჯახებში მყოფი მოზარდებისთვის სპეციალური დღის ცენტრები შეიქმნა. ერთერთი ასეთი ცენტრი ასპინძის სარაგბო ბაზაზე ფუნქციონირებს. ცენტრში 12 ბენეფიციარიდან ნაწილი შშმ პირია. დღის ცენტრის ერთერთი თანამშრომელი, სოციალური მუშაკია. ქეთევან მამუკაშვილია ამბობს, რომ მოზარდები ხატავენ, თექასა და თიხაზე მუშაობენ, ზოგად განათლებას იღებენ და არასამთავრობო ორგანიზაცია ,,რეა“–სთან თანამშრომლობენ, რომელიც ძირითადად შშმ პირებთან მუშაობს და პროექტით გათვალისწინებულ აქტივობებს საქართველოს გარდა, სხვა ქვეყნებშიც ახორციელებს. ქეთევან მამუკაშვილი მინდობითი აღზრდის დადებით და უარყოფით მხარეებზე ამახვილებს ყურადღებას.
,,პრაქტიკაში გვაქვს ფაქტი, როდესაც ბავშვთა სახლიდან გადმოსულმა აღსაზრდელმა საუბარი მხოლოდ ოჯახურ გარემოში დაიწყო. ბავშვთა სახლებში ყურადღებას თანაბრად ვერ უნაწილებენ აღსაზრდელებს, ამიტომ სჯობს მინდობითი აღზრდის პროგრამა. მაგრამ ცუდია, რომ 18 წლის შემდეგ ამ ბავშვებს ოჯახების დატოვება უწევთ. ფაქტობრივად, ისინი მარტო რჩებიან. დღის ცენტრში მიმნდობ ოჯახში მცხოვრები ჯანმრთელი და შშმ ბავშვები ერთად მუშაობენ. ინტეგრირებული ჯგუფი იმდენად კარგია, რომ სპეციალური საჭიროების მქონე ბავშვები მეტად ვითარდებიან ჯანმრთელ ბავშვებთან ურთიერთობისას“ – განმარტავს ქეთევან მამუკაშვილი.
დეინსტიტუციონალიზაცია, ანუ დიდი ზომის ბავშვთა სახლებიდან მცირე საოჯახო ტიპის დაწესებულებებზე გადასვლა 2000 წლიდან დაიწყო. პროგრამის დასაწყისში 47 დიდი ზომის ბავშვთა სახლი ფუნქციონირებდა, პროცესი დღემდე გრძელდება და ამ დროისათვის სააგენტოს დაქვემდებარებაში ორი – კოჯრის შშმ და ჩვილ ბავშვთა სახლია.
სოციალური სააგენტოს ინფორმაციით, ,,ნინოწმინდაში ფუნქციონირებს ბავშვთა თავშესაფარი, რომელიც საპატრიარქოს მართვის, ზედამხედველობისა და მეურვეობის ქვეშაა, სააგენტო ამ დაწესებულების ბენეფიციარებს სწავლობს და აფასებს. ვმუშაობთ ამ ბავშვებზეც, რომ მათი უპირვლესად ბიოლოგიურ ოჯახში ან სხვა ალტერნატიულ ზრუნვის ფორმაში გადაყვანა მოხდეს“.
რეგიონის მასშტაბით მინდობით აღზრდაში გაყვანილია 105 ბავშვი მათ შორის ახალციხეში – 40, ბორჯომში – 30, ასპინძაში – 15 და ადიგენში – 20. სააგენტოს ინფორმაციით, ახალქალაქსა და ნინოწმინდაში მინდობით ზრუნვაში გაყვანის შემთხვევები არ ფიქსირდება.