Գյուղատնտեսություն
Զուգարանի թուղթ, «Տրոյկա» ճամփորդական բացիկ ,- ՌԴ-ն սեփական արտադրանքն է ստեղծում
15:18 / 29.06.2022
Ասպինձեի մունիցիպալիտետի Դամալա գյուղում ամառվա համար անսովոր մարդաշատ է, սեզոնային աշխատանքի մեկնած տեղացիների մի մասը աշնան փոխարեն այս տարի Վրաստան է վերադարձել ՝ հունիսին։ Ասում են, որ Ռուսաստանում ոչ մի արտառոց բան չեն նկատել, պարզապես կարոտել են իրենց ընտանիքներին, ուստի այլ հարցերի մասին խոսել չեն ցանկանում։
Տասնյակ տղամարդիկ նստած են «բիրժայում», հետաքրքրությամբ նայում են գյուղ հասած արտասահմանյան մեքենային։ Տեսախցիկը տեսնելուց անմիջապես հետո ցրվում են և վստահեցնում, որ գոհ են, քանի որ Դամալայում ամեն ինչ լավ է։
«Տուն, աշխատանք... ծնողներս այստեղ են, կարոտել եմ ու դրա պատճառով (եկել եմ): Գնացի Ռուսաստան աշխատելու, սեզոնն ավարտեցի ու վերադարձա»,- այսպես են հիմնականում պատասխանում հայրենի գյուղ վերադարձածները։
Ինչպես տարածաշրջանի մյուս գյուղերը, Դամալայում նույնպես միգրացիան բարձր է: Ըստ տեղացիների՝ ավելի ու ավելի շատ երիտասարդներ են լքում գյուղը, իսկ 2014 թվականի մարդահամարի տվյալներով՝ տեղացիների թիվը կրկնակի նվազել է։
Լալա Աստատուրյանը արդեն 36 տարի է, ինչ ապրում է Ռուսաստանում։ Դամալայում ապրող երիտասարդ հարևանները որոշել են ամուսնանալ, և քանի որ ամուսինը մեկնել է Մոսկվա սեզոնային աշխատանքի, նրանք տեղափոխվել են ՌԴ։ Նա ասում է, որ չնայած պատերազմի սկսվելուն, Ռուսաստանում գրեթե ոչինչ չի փոխվել.
«Դեռ աշխատանք կա, մարդիկ վատ չեն ապրում, եթե չհաշվենք կենցաղային որոշ ապրանքների թանկացումը, ոչինչ չի զգացվում, թեեւ սկսել են սեփական արտադրանքը արտադրել։ Օրինակ՝ զուգարանի թուղթ, «Տրոյկա» ճամփորդական բացիկ եւ այլ բաներ»,- ասում է Լալան։
Վերջին անգամ նա եղել է Ուկրաինայում 2014 թվականին՝ պատերազմի սկսվելուց առաջ։ Ասում է, որ «երկիրը շատ գեղեցիկ է, խնամված, այնտեղ ամեն ինչ ծաղկում է։ Պայքարը ոչ մեկին օգուտ չի տալիս: Ավելի լավ է պատերազմներ չլինեն»։
Դամալան գտնվում է Ասպինձիից 3 կմ հեռավորության վրա։ Նրա հին վրացերեն անվանումն է Տամալա, Տամալիա։ Ժամանակակից Դամալան հիմնադրվել է 1829 թվականին Էրզրումի նահանգից գաղթած հայերի կողմից։ Դամալայում հիմնականում ապրում են այն գումարներով, որոնք արտագաղթողները Ռուսաստանից ուղարկում են իրենց ընտանիքներին։ Արայիկ Քերապյանն խանութ ունի: Նա ասում է, որ միգրացիան մեծ է, քանի որ գյուղատնտեսությունը «շատ լավ զարգացած չէ»։ Բարձրլեռնային բնակավայրերի ցանկում ընդգրկված գյուղն ունի մեծ հողատարածք, սակայն ոռոգման ջրի անբավարարության պատճառով հողատարածքներն անմշակ են։
Թանկ հացամթերքը, Վրաստանում և հարևան երկրներում ստեղծված անկայուն իրավիճակը ստիպում են Դամասկոսի բնակիչներին մտածել, որ «կյանքը կարող է էլ ավելի բարդանալ»։ Հատկապես վախեցնում է պատերազմային վիճակը: Նրանք ասում են, որ «չգիտեն, թե կոնկրետ երբ է սկսվել պատերազմը», փոխարենը գիտեն, որ Վրաստանի իշխանությունը «լավ է իրեն պահում և լավ է ռուսների հետ»։
-Գյուղում լավ ենք ապրում, խնդիր չունենք, ունենք ամեն անհրաժեշտ բան։
-Ոռոգման ջուր ունե՞ք։
-Ոռոգման ջուր հա.. մի քիչ չի հերիքում, բայց մնացած ամեն ինչ ունենք..
-Մանկապարտեզ ունե՞ք։
-Դա էլ չունենք, երեխաներին Ասպինձայում ենք տանում, բայց դպրոց ունենք, բուժկետ ու մնացած ամեն ինչ»,- ասում է Սալվի Բալոյանը, ով նշում է, որ 40 տարի Դամալայում գրադարանավար է աշխատել։
Դամալացիների վերաբերմունքը քաղաքագետներին չի զարմացնում: Զուրաբ Բատիաշվիլին կարծում է, որ ոչ ոք դեմ չէ Վրաստանում ռուսական ապատեղեկատվական մեքենայի աշխատանքին, ինչի պատճառով օկուպանտ երկիրն արդեն ունի տեղեկատվական պատերազմի «արդյունքները»։
«Վրաստանում ռուսական ապատեղեկատվական մեքենան աշխատում է ամբողջ թափով, և ոչ ոք չի փորձել միջամտել արյունալի պատերազմն արդարացնող ռուսամետ ալիքներին, ես ոչինչ չեմ ասում կենցաղային մասի մասին։ Ոնց որ Ռուսաստանում ամեն ինչ կարգին է, իբր սկսել են արտադրությունը, իրականում դժվարությունները սկսվել են, և գործընթացն ավելի է խորանալու։ Մենք տեսնում ենք նաև, որ մեծ թվով ՌԴ քաղաքացիներ են մուտք գործել Վրաստան, քանի որ նրանք չեն ցանկանում ապրել երկաթե վարագույրի հետևում և շատ լավ հասկանում են, որ իրավիճակի էլ ավելի վատթարացում է սպասվում։
Ինչ վերաբերում է Ռուսաստանին, նա լավ է հասկանում, թե ինչ է նշանակում տեղեկատվական պատերազմը, դրա համար էլ միլիարդավոր գումարներ է ծախսում հաղթելու համար։ Սա որոշակի «հետեւանքներ» ունի։ Ինչ վերաբերում է փոքրամասնություններին, ապա Վրաստանի մեծ թերությունն այն է, որ պետությունն այդքան երկար ժամանակ չէր կարողանում նրանց լիարժեք ծառայություն առաջարկել, որպեսզի մեր քաղաքացիները կարողանան լիարժեք հասկանալ պետական լեզուն»,- կարծում է Զուրաբ Բատիաշվիլին։
Գյուղում կանգուն է 19-րդ դարի Սուրբ Խաչի հայկական եկեղեցին, որը վերանորոգվել է 2008 թվականին։ Սուրբ Խաչ եկեղեցու շուրջը տարածվում է գերեզմանոցը, որտեղ բացի քառակող կոթող պատվանդաններից, պահպանվել են նաև ուշ միջնադարյան տապանաքարեր: Գյուղի մոտակայքում X-XI դարերի Վանք անունով սրբատեղի կա:
Տասնյակ տղամարդիկ նստած են «բիրժայում», հետաքրքրությամբ նայում են գյուղ հասած արտասահմանյան մեքենային։ Տեսախցիկը տեսնելուց անմիջապես հետո ցրվում են և վստահեցնում, որ գոհ են, քանի որ Դամալայում ամեն ինչ լավ է։«Տուն, աշխատանք... ծնողներս այստեղ են, կարոտել եմ ու դրա պատճառով (եկել եմ): Գնացի Ռուսաստան աշխատելու, սեզոնն ավարտեցի ու վերադարձա»,- այսպես են հիմնականում պատասխանում հայրենի գյուղ վերադարձածները։
Ինչպես տարածաշրջանի մյուս գյուղերը, Դամալայում նույնպես միգրացիան բարձր է: Ըստ տեղացիների՝ ավելի ու ավելի շատ երիտասարդներ են լքում գյուղը, իսկ 2014 թվականի մարդահամարի տվյալներով՝ տեղացիների թիվը կրկնակի նվազել է։
Լալա Աստատուրյանը արդեն 36 տարի է, ինչ ապրում է Ռուսաստանում։ Դամալայում ապրող երիտասարդ հարևանները որոշել են ամուսնանալ, և քանի որ ամուսինը մեկնել է Մոսկվա սեզոնային աշխատանքի, նրանք տեղափոխվել են ՌԴ։ Նա ասում է, որ չնայած պատերազմի սկսվելուն, Ռուսաստանում գրեթե ոչինչ չի փոխվել.
«Դեռ աշխատանք կա, մարդիկ վատ չեն ապրում, եթե չհաշվենք կենցաղային որոշ ապրանքների թանկացումը, ոչինչ չի զգացվում, թեեւ սկսել են սեփական արտադրանքը արտադրել։ Օրինակ՝ զուգարանի թուղթ, «Տրոյկա» ճամփորդական բացիկ եւ այլ բաներ»,- ասում է Լալան։
Վերջին անգամ նա եղել է Ուկրաինայում 2014 թվականին՝ պատերազմի սկսվելուց առաջ։ Ասում է, որ «երկիրը շատ գեղեցիկ է, խնամված, այնտեղ ամեն ինչ ծաղկում է։ Պայքարը ոչ մեկին օգուտ չի տալիս: Ավելի լավ է պատերազմներ չլինեն»։
Դամալան գտնվում է Ասպինձիից 3 կմ հեռավորության վրա։ Նրա հին վրացերեն անվանումն է Տամալա, Տամալիա։ Ժամանակակից Դամալան հիմնադրվել է 1829 թվականին Էրզրումի նահանգից գաղթած հայերի կողմից։ Դամալայում հիմնականում ապրում են այն գումարներով, որոնք արտագաղթողները Ռուսաստանից ուղարկում են իրենց ընտանիքներին։ Արայիկ Քերապյանն խանութ ունի: Նա ասում է, որ միգրացիան մեծ է, քանի որ գյուղատնտեսությունը «շատ լավ զարգացած չէ»։ Բարձրլեռնային բնակավայրերի ցանկում ընդգրկված գյուղն ունի մեծ հողատարածք, սակայն ոռոգման ջրի անբավարարության պատճառով հողատարածքներն անմշակ են։
Թանկ հացամթերքը, Վրաստանում և հարևան երկրներում ստեղծված անկայուն իրավիճակը ստիպում են Դամասկոսի բնակիչներին մտածել, որ «կյանքը կարող է էլ ավելի բարդանալ»։ Հատկապես վախեցնում է պատերազմային վիճակը: Նրանք ասում են, որ «չգիտեն, թե կոնկրետ երբ է սկսվել պատերազմը», փոխարենը գիտեն, որ Վրաստանի իշխանությունը «լավ է իրեն պահում և լավ է ռուսների հետ»։
-Գյուղում լավ ենք ապրում, խնդիր չունենք, ունենք ամեն անհրաժեշտ բան։
-Ոռոգման ջուր ունե՞ք։
-Ոռոգման ջուր հա.. մի քիչ չի հերիքում, բայց մնացած ամեն ինչ ունենք..
-Մանկապարտեզ ունե՞ք։
-Դա էլ չունենք, երեխաներին Ասպինձայում ենք տանում, բայց դպրոց ունենք, բուժկետ ու մնացած ամեն ինչ»,- ասում է Սալվի Բալոյանը, ով նշում է, որ 40 տարի Դամալայում գրադարանավար է աշխատել։
Դամալացիների վերաբերմունքը քաղաքագետներին չի զարմացնում: Զուրաբ Բատիաշվիլին կարծում է, որ ոչ ոք դեմ չէ Վրաստանում ռուսական ապատեղեկատվական մեքենայի աշխատանքին, ինչի պատճառով օկուպանտ երկիրն արդեն ունի տեղեկատվական պատերազմի «արդյունքները»։
«Վրաստանում ռուսական ապատեղեկատվական մեքենան աշխատում է ամբողջ թափով, և ոչ ոք չի փորձել միջամտել արյունալի պատերազմն արդարացնող ռուսամետ ալիքներին, ես ոչինչ չեմ ասում կենցաղային մասի մասին։ Ոնց որ Ռուսաստանում ամեն ինչ կարգին է, իբր սկսել են արտադրությունը, իրականում դժվարությունները սկսվել են, և գործընթացն ավելի է խորանալու։ Մենք տեսնում ենք նաև, որ մեծ թվով ՌԴ քաղաքացիներ են մուտք գործել Վրաստան, քանի որ նրանք չեն ցանկանում ապրել երկաթե վարագույրի հետևում և շատ լավ հասկանում են, որ իրավիճակի էլ ավելի վատթարացում է սպասվում։
Ինչ վերաբերում է Ռուսաստանին, նա լավ է հասկանում, թե ինչ է նշանակում տեղեկատվական պատերազմը, դրա համար էլ միլիարդավոր գումարներ է ծախսում հաղթելու համար։ Սա որոշակի «հետեւանքներ» ունի։ Ինչ վերաբերում է փոքրամասնություններին, ապա Վրաստանի մեծ թերությունն այն է, որ պետությունն այդքան երկար ժամանակ չէր կարողանում նրանց լիարժեք ծառայություն առաջարկել, որպեսզի մեր քաղաքացիները կարողանան լիարժեք հասկանալ պետական լեզուն»,- կարծում է Զուրաբ Բատիաշվիլին։
Գյուղում կանգուն է 19-րդ դարի Սուրբ Խաչի հայկական եկեղեցին, որը վերանորոգվել է 2008 թվականին։ Սուրբ Խաչ եկեղեցու շուրջը տարածվում է գերեզմանոցը, որտեղ բացի քառակող կոթող պատվանդաններից, պահպանվել են նաև ուշ միջնադարյան տապանաքարեր: Գյուղի մոտակայքում X-XI դարերի Վանք անունով սրբատեղի կա: