Գյուղատնտեսություն
Հայրս վրացի ընկերներ ուներ և նրանց պատվին մեզ վրացական անուններ տվեց՝ Կիրովականի պատմությունը
16.08.2022
Ախալքալաքից Կումուրդո տանող ճանապարհին կհանդիպեք փոքրիկ Կիրովական գյուղին, որտեղ հիմնականում ապրում են Ծալկայի բնակիչները։ Նրանց վերաբնակեցումը Ջավախեթում կապված է «Խրամհեսիի» կառուցման հետ։ Գյուղի անունը սովետական է, թեև մինչ այժմ չի փոխվել։ Ըստ տեղացիների՝ արտագաղթը մեծ է «Ախալցիխեում», «Բոգդանովկայում» և Ախալքալաքում, ինչպես նաև իրենց գյուղում:
Գյուղի կենտրոնում՝ խանութի մոտ, երիտասարդները ցեմենտ են շաղվում։ Արութիկ Սիմոնյանը հրահանգներ է տալիս, թե ինչպես ճիշտ անել: Նա շինարարության մեծ փորձ ունի, քանի որ 30 տարի ապրել և աշխատել է Ուկրաինայում։
«Հորեղբայրս հիմա էլ այնտեղ է ապրում, երեխաներ, հարազատներ, բոլորն այնտեղ են։ Երբեմն նրանց քաղաքը ռմբակոծվում է, բայց ի՞նչ կարող են անել։ Այնտեղ բոլոր բնակավայրերը մոտ են իրար, քաղաքների միջև ամենամեծ հեռավորությունը 200 կմ է։ Ո՞ր մեկն ասեմ՝ Խերսոնը, Օդեսան և այլն: Կրակում են ամենուր։ Ի՞նչ անեն մերոնք՝ երբեմն փախչում են, վախենում են, բայց ուզում են ապրել։ Մեկ-մեկ գնում են նկուղ... ժողովուրդը մեղք է, շատ մեղք»,- ասում է Արութիկը և հավելում, որ զարմացած է Ռուսաստանի դեմ եվրոպական երկրների և Ամերիկայի միասնությունից։
«Մեզ համար կյանքն էլ ավելի է դժվարացել, և բառեր չկան նկարագրելու, թե ինչպես են նրանք ապրում Ուկրաինայում»,- ասում է Արութիկը և հիշում, որ բազմաթիվ վրացիներ և հայեր միասին էին ապրում Ուկրաինայի Խերսոնի շրջանի փոքրիկ քաղաքում։ Մի քանի տարի առաջ ընտանիքի պատճառով ստիպված է եղել վերադառնալ հայրենի գյուղ։ Նա փորձում է ընտանիքը պահել և ապրուստը ապահովել հիմնականում գյուղատնտեսությամբ, երբեմն ի հայտ են գալիս շինարարական աշխատանքներ, ինչը նրա համար լրացուցիչ եկամուտ է։ Պատերազմի պատճառով շատ երկրներում, հատկապես Վրաստանում բարդ իրավիճակը մտահոգիչ է, այստեղ ամեն ինչ թանկանում է, իսկ գյուղացու ապրանքը անփոփոխ է:
«Ուկրաինան հարուստ երկիր է, նախկինում Ռուսաստանը Ուկրաինայից ստանում էր ամեն ինչ՝ շաքարավազ, ալյուր, ձավարեղեն... բոլորի համար էլ դժվար կլինի, եթե Ուկրաինա ապրանք չհասնի, ինչպե՞ս կհասնի Վրաստան։ Լավ, Սամցխե-Ջավախքում հացահատիկի հետ կապված մի բան կանենք, բայց չէ՞ որ դա ամբողջ Վրաստանի խնդիրն է։ Մեր արտադրանքը գին չունի, միայն պարարտանյութն արժե 100-120 լարի։ Ոռոգումը մեկ հեկտարի համար՝ 1500 լարի։ Գները օրեցօր ավելանում են: Դժվար է գյուղում ապրելը, բայց ուրիշ ի՞նչ ճանապարհ ունենք»,- հարցնում է Արութիկ Ստեփանյանը:
Պատերազմն ամեն ինչ փոխում է, գները բարձրանում են. այս արտահայտությունը հաճախ կլսեք Կիրովականում։ Գյուղում ասում են նաև, որ Վրաստանի կառավարությունը «շատ խելացի քայլեր է անում»։ Ըստ Շուրա Չոլաքյանի՝ Ռուսաստանից զբոսաշրջիկները գալիս են ոչ միայն հանգստանալու, այլեւ բիզնես սկսելու համար։
«Գիտե՞ք, թե ինչու կգան Վրաստան ու Հայաստան։ Միայն արձակուրդի համար չէ, այնտեղ այլեւս բիզնես չեն կարող անել, Ռուսաստանում պատժամիջոցներ են... գալիս են նաեւ Երեւան: Վրաստանէլ ավելի շատ կգան, որովհետեւ ծով ունի։ Ինչքան երկար տեւեն պատժամիջոցները /Ռուսաստանում/, այնքան երկար ժամանակ նրանք կմնան այստեղ։ Վրաստանն օգնում է Ռուսաստանին, եթե Լարսի ճանապարհը չլիներ, Ռուսաստանը շատ վատ իրավիճակում կհայտնվեր: Նույնիսկ Կենտրոնական Ասիայի մեքենաներն են այս ճանապարհով գալիս։ Ռուսական մեքենաները շարժվում են Վրաստանով և Հայաստանով. Վրաստանն ու Հայաստանը հիմա Ռուսաստանին ջրի պես պետք են: Դրա համար Պուտինը լռում է։ Ամեն ինչ իր գինն ունի, և առևտուրը շարունակվում է»,- վստահեցնում է Չոլաքյանը:
Շուրան պատմում է նաև, որ իր հայրը երկու վրացիների հետ կռվել է Հիտլերի դեմ։ Կրակոցներից մեկի ժամանակ երկու երիտասարդներն էլ սպանվել են, և ստիպված է եղել անձամբ հողին հանձնել նրանց։ Վերադառնալով հայրենիք՝ նա երեխաներին անվանակոչել է Սերգո և Շուրա։ Նա փոքր ինչ հասկանում է «մարտական զենքի և պատերազմի առանձնահատկությունների» մասին, ուստի դժգոհ է Արևմուտքի կողմից Ուկրաինային տրամադրվող ռազմական օգնության չափից։
«Արևմուտքն օգնում է Ուկրաինային, տրամադրում է ժամանակակից զենք, բայց միայն մի քանիսը։ Գիտե՞ք ինչ ժողովուրդ են ռուսները և ինչ պատմություն ունեն։ Գոյություն ունի մեծ օձ, կամաց-կամաց կկծի /զոհին/ ու կջարդի բոլոր ոսկորները, հետո կուլ կտա նրան՝ սա Ռուսաստանն է։ Ժամանակ է շահում, որպեսզի Ուկրաինան թուլանա»,- ասում է Շուրան։
Աշխարհաքաղաքական քննարկումից հետո սկսվում է գյուղական խնդիրների քննարկումը։ Ինչպես Սամցխե-Ջավախքի մյուս գյուղերը, այստեղ էլ հիմնականում կենտրոնանում են ջրի, թանկացած գների, ճանապարհի և ոռոգման համակարգի վրա:
«Այստեղ շատ խնդիրներ կան, ավելի ճիշտ՝ ամեն ինչ խնդիր է՝ գներ, ջուր, ճանապարհ... Անձրևի ժամանակ գյուղով հնարավոր չէ անցնել, խմելու ջուր ունենք, այստեղ լիճ կա, բայց չկա հնարավորություն, քանի որ կենտրոնական ջրի պոմպը խափանված է։ Ամեն ինչ թանկացել է՝ ալյուրը, բենզինը, «Սալիարկան». Այս պատճառով շատերը հեռանում են մեր տարածաշրջանից՝ Ախալքալաքից, Բոգդանովկայից, Ախալցխայից։ Որքան մարդ է ապրում գյուղում, գրեթե նույնքանն ապրում է Ռուսաստանում»,- ասում է Ջիվան Աբաջյանը։
Գյուղում դպրոց կա, բայց մանկապարտեզ չունեն։ Կիրովականում զբաղվում են գյուղատնտեսությամբ: Գրեթե հավասարապես հետևում են գյուղատնտեսությանը և անասնապահությանը։ Ջիվանը պատմում է, որ գյուղի աջակցության շրջանակներում կատարվել է արտաքին լուսավորություն, ճանապարհի մի մասը ասֆալտապատվել է, Կումուրդոյին միացնող կենտրոնական ճանապարհն ասֆալտապատվել է։ Ինչ վերաբերում է գյուղի աջակցության ծրագրին, թե ինչ խնդիր պետք է լուծվի դրա շրջանակներում, ապա այս «որոշումը կայացնում է գյուղապետարանը»։
Կիրովական-Կումուրդո համայնքում քաղաքապետի ներկայացուցիչը պարզաբանում է, որ բնակիչների բոլոր խնդրանքները հասցվել են Ախալքալաքի քաղաքապետարան։
«Կիրովականում արդեն կա արտաքին լուսավորություն, ոռոգման ջրի մի փոքր խնդիր ունենք, բայց ես արդեն եղել եմ քաղաքապետարանում, խոսեցինք ու ամեն ինչ կարվի։ Ներքին ճանապարհները խնդրահարույց են, բայց դա էլ տենդերի միջոցով կլուծվի, այս տարի բոլոր խնդիրները կլուծվեն»,- ասում է Վիտալիկ Ներսեսյանը։
Կիրովականը հիմնադրել են 1936 թվականին` Ծալկայի շրջանի Դարագյուղ գյուղից տեղափոխված հայերը։ Տեղում մնացել է բնակչության միայն մի մասը։ Գյուղում կա դպրոց և գրադարան։ Կիրովականի մոտակայքում գտնվում են Զրեսկ գյուղի և երկու եկեղեցու ավերակներ, որտեղ հայտնաբերվել են խաչքարեր, թոնիրներ, կավե ամաններ։
Գյուղը գտնվում է Ախալքալաքից 9 կմ հեռավորության վրա և ծովի մակարդակից 1730 մ բարձրության վրա։ 2014 թվականի մարդահամարի տվյալներով Կիրովականում բնակվում է 331 մարդ։
Գյուղի կենտրոնում՝ խանութի մոտ, երիտասարդները ցեմենտ են շաղվում։ Արութիկ Սիմոնյանը հրահանգներ է տալիս, թե ինչպես ճիշտ անել: Նա շինարարության մեծ փորձ ունի, քանի որ 30 տարի ապրել և աշխատել է Ուկրաինայում։
«Հորեղբայրս հիմա էլ այնտեղ է ապրում, երեխաներ, հարազատներ, բոլորն այնտեղ են։ Երբեմն նրանց քաղաքը ռմբակոծվում է, բայց ի՞նչ կարող են անել։ Այնտեղ բոլոր բնակավայրերը մոտ են իրար, քաղաքների միջև ամենամեծ հեռավորությունը 200 կմ է։ Ո՞ր մեկն ասեմ՝ Խերսոնը, Օդեսան և այլն: Կրակում են ամենուր։ Ի՞նչ անեն մերոնք՝ երբեմն փախչում են, վախենում են, բայց ուզում են ապրել։ Մեկ-մեկ գնում են նկուղ... ժողովուրդը մեղք է, շատ մեղք»,- ասում է Արութիկը և հավելում, որ զարմացած է Ռուսաստանի դեմ եվրոպական երկրների և Ամերիկայի միասնությունից։
«Մեզ համար կյանքն էլ ավելի է դժվարացել, և բառեր չկան նկարագրելու, թե ինչպես են նրանք ապրում Ուկրաինայում»,- ասում է Արութիկը և հիշում, որ բազմաթիվ վրացիներ և հայեր միասին էին ապրում Ուկրաինայի Խերսոնի շրջանի փոքրիկ քաղաքում։ Մի քանի տարի առաջ ընտանիքի պատճառով ստիպված է եղել վերադառնալ հայրենի գյուղ։ Նա փորձում է ընտանիքը պահել և ապրուստը ապահովել հիմնականում գյուղատնտեսությամբ, երբեմն ի հայտ են գալիս շինարարական աշխատանքներ, ինչը նրա համար լրացուցիչ եկամուտ է։ Պատերազմի պատճառով շատ երկրներում, հատկապես Վրաստանում բարդ իրավիճակը մտահոգիչ է, այստեղ ամեն ինչ թանկանում է, իսկ գյուղացու ապրանքը անփոփոխ է:«Ուկրաինան հարուստ երկիր է, նախկինում Ռուսաստանը Ուկրաինայից ստանում էր ամեն ինչ՝ շաքարավազ, ալյուր, ձավարեղեն... բոլորի համար էլ դժվար կլինի, եթե Ուկրաինա ապրանք չհասնի, ինչպե՞ս կհասնի Վրաստան։ Լավ, Սամցխե-Ջավախքում հացահատիկի հետ կապված մի բան կանենք, բայց չէ՞ որ դա ամբողջ Վրաստանի խնդիրն է։ Մեր արտադրանքը գին չունի, միայն պարարտանյութն արժե 100-120 լարի։ Ոռոգումը մեկ հեկտարի համար՝ 1500 լարի։ Գները օրեցօր ավելանում են: Դժվար է գյուղում ապրելը, բայց ուրիշ ի՞նչ ճանապարհ ունենք»,- հարցնում է Արութիկ Ստեփանյանը:
Պատերազմն ամեն ինչ փոխում է, գները բարձրանում են. այս արտահայտությունը հաճախ կլսեք Կիրովականում։ Գյուղում ասում են նաև, որ Վրաստանի կառավարությունը «շատ խելացի քայլեր է անում»։ Ըստ Շուրա Չոլաքյանի՝ Ռուսաստանից զբոսաշրջիկները գալիս են ոչ միայն հանգստանալու, այլեւ բիզնես սկսելու համար։
«Գիտե՞ք, թե ինչու կգան Վրաստան ու Հայաստան։ Միայն արձակուրդի համար չէ, այնտեղ այլեւս բիզնես չեն կարող անել, Ռուսաստանում պատժամիջոցներ են... գալիս են նաեւ Երեւան: Վրաստանէլ ավելի շատ կգան, որովհետեւ ծով ունի։ Ինչքան երկար տեւեն պատժամիջոցները /Ռուսաստանում/, այնքան երկար ժամանակ նրանք կմնան այստեղ։ Վրաստանն օգնում է Ռուսաստանին, եթե Լարսի ճանապարհը չլիներ, Ռուսաստանը շատ վատ իրավիճակում կհայտնվեր: Նույնիսկ Կենտրոնական Ասիայի մեքենաներն են այս ճանապարհով գալիս։ Ռուսական մեքենաները շարժվում են Վրաստանով և Հայաստանով. Վրաստանն ու Հայաստանը հիմա Ռուսաստանին ջրի պես պետք են: Դրա համար Պուտինը լռում է։ Ամեն ինչ իր գինն ունի, և առևտուրը շարունակվում է»,- վստահեցնում է Չոլաքյանը:
Շուրան պատմում է նաև, որ իր հայրը երկու վրացիների հետ կռվել է Հիտլերի դեմ։ Կրակոցներից մեկի ժամանակ երկու երիտասարդներն էլ սպանվել են, և ստիպված է եղել անձամբ հողին հանձնել նրանց։ Վերադառնալով հայրենիք՝ նա երեխաներին անվանակոչել է Սերգո և Շուրա։ Նա փոքր ինչ հասկանում է «մարտական զենքի և պատերազմի առանձնահատկությունների» մասին, ուստի դժգոհ է Արևմուտքի կողմից Ուկրաինային տրամադրվող ռազմական օգնության չափից։
«Արևմուտքն օգնում է Ուկրաինային, տրամադրում է ժամանակակից զենք, բայց միայն մի քանիսը։ Գիտե՞ք ինչ ժողովուրդ են ռուսները և ինչ պատմություն ունեն։ Գոյություն ունի մեծ օձ, կամաց-կամաց կկծի /զոհին/ ու կջարդի բոլոր ոսկորները, հետո կուլ կտա նրան՝ սա Ռուսաստանն է։ Ժամանակ է շահում, որպեսզի Ուկրաինան թուլանա»,- ասում է Շուրան։
Աշխարհաքաղաքական քննարկումից հետո սկսվում է գյուղական խնդիրների քննարկումը։ Ինչպես Սամցխե-Ջավախքի մյուս գյուղերը, այստեղ էլ հիմնականում կենտրոնանում են ջրի, թանկացած գների, ճանապարհի և ոռոգման համակարգի վրա:
«Այստեղ շատ խնդիրներ կան, ավելի ճիշտ՝ ամեն ինչ խնդիր է՝ գներ, ջուր, ճանապարհ... Անձրևի ժամանակ գյուղով հնարավոր չէ անցնել, խմելու ջուր ունենք, այստեղ լիճ կա, բայց չկա հնարավորություն, քանի որ կենտրոնական ջրի պոմպը խափանված է։ Ամեն ինչ թանկացել է՝ ալյուրը, բենզինը, «Սալիարկան». Այս պատճառով շատերը հեռանում են մեր տարածաշրջանից՝ Ախալքալաքից, Բոգդանովկայից, Ախալցխայից։ Որքան մարդ է ապրում գյուղում, գրեթե նույնքանն ապրում է Ռուսաստանում»,- ասում է Ջիվան Աբաջյանը։
Գյուղում դպրոց կա, բայց մանկապարտեզ չունեն։ Կիրովականում զբաղվում են գյուղատնտեսությամբ: Գրեթե հավասարապես հետևում են գյուղատնտեսությանը և անասնապահությանը։ Ջիվանը պատմում է, որ գյուղի աջակցության շրջանակներում կատարվել է արտաքին լուսավորություն, ճանապարհի մի մասը ասֆալտապատվել է, Կումուրդոյին միացնող կենտրոնական ճանապարհն ասֆալտապատվել է։ Ինչ վերաբերում է գյուղի աջակցության ծրագրին, թե ինչ խնդիր պետք է լուծվի դրա շրջանակներում, ապա այս «որոշումը կայացնում է գյուղապետարանը»։
Կիրովական-Կումուրդո համայնքում քաղաքապետի ներկայացուցիչը պարզաբանում է, որ բնակիչների բոլոր խնդրանքները հասցվել են Ախալքալաքի քաղաքապետարան։
«Կիրովականում արդեն կա արտաքին լուսավորություն, ոռոգման ջրի մի փոքր խնդիր ունենք, բայց ես արդեն եղել եմ քաղաքապետարանում, խոսեցինք ու ամեն ինչ կարվի։ Ներքին ճանապարհները խնդրահարույց են, բայց դա էլ տենդերի միջոցով կլուծվի, այս տարի բոլոր խնդիրները կլուծվեն»,- ասում է Վիտալիկ Ներսեսյանը։Կիրովականը հիմնադրել են 1936 թվականին` Ծալկայի շրջանի Դարագյուղ գյուղից տեղափոխված հայերը։ Տեղում մնացել է բնակչության միայն մի մասը։ Գյուղում կա դպրոց և գրադարան։ Կիրովականի մոտակայքում գտնվում են Զրեսկ գյուղի և երկու եկեղեցու ավերակներ, որտեղ հայտնաբերվել են խաչքարեր, թոնիրներ, կավե ամաններ։
Գյուղը գտնվում է Ախալքալաքից 9 կմ հեռավորության վրա և ծովի մակարդակից 1730 մ բարձրության վրա։ 2014 թվականի մարդահամարի տվյալներով Կիրովականում բնակվում է 331 մարդ։