განათლება
კვლევის მიხედვით, ყველაზე მეტად რუსული პროპაგანდის სამცხე-ჯავახეთში სჯერათ
09:44 / 24.11.2022
ინტერნეტში წაკითხული ინფორმაცია, რომ თითქოს სკოლასა და მშობელს შორის გაფორმებული ახალი ხელშეკრულების საფუძველზე, სკოლაში ბავშვებს მშობელთან შეთანხმების გარეშე აცრიდნენ, 56 წლის ოფელიამ საკუთარ ფეისბუკ გვერდზე გააზიარა. ქალმა ახალი ინიციატივა გააპროტესტა და დაწერა, რომ არასოდეს დაუშვებდა სკოლაში მისი შვილიშვილების უნებართვოდ აცრას.
„ფეისბუკის ერთ-ერთ ჯგუფში ვარ გაწევრიანებული, იქ ექიმები ამბობდნენ, რომ ასეთი ხელშეკრულება შემოიტანა სამინისტრომ და ყველა მშობელს მოაწერინებდნენ ხელს. სტატიაც ვნახე, ამ ხელშეკრულების ფოტო იდო შიგნით. ძალიან გავბრაზდი, გამოდის ჩემს შვილიშვილებს კორონავირუსის ვაქცინას გაუკეთებდნენ და ჩვენ არაფერს გვეტყოდნენ. ღმერთმა იცის რა ექსპერიმენტს ჩაატარებდნენ ბავშვებზე, დავწერე და გავაფრთხილე ყველა, რომ ხელი არავის მოეწერა. ცოტა ხანში ჩემმა რძალმა დამირეკა და მითხრა, რომ სკოლებში ეგეთი რამე არ ხდებოდა და ტყუილი იყო, მეც წავშალე და ბოდიში მოვუხადე ყველას, ვინც შეცდომაში შევიყვანე“.
ამ და სხვა სახის დეზინფორმაციის „მსხვერპლი“ მხოლოდ ოფელია არ არის. ყოველდღიურად მედიასა თუ ინტერნეტ სივრცეში არაერთი ინფორმაცია ვრცელდება, რომელიც სინამდვილეს არ შეესაბამება და მიზნად საზოგადოების შეცდომაში შეყვანას და მათ განწყობებზე მანიპულირებას ისახავს. ადგილობრივი მოსახლეობა ამბობს, რომ ინტერნეტში არაერთხელ შეხვედრიათ ისეთი ინფორმაცია, რომელიც ბოლოს არასწორი აღმოჩენილა.
„მედიის განვითარების ფონდი“ ყოველწლიურად იკვლევს მედიაწიგნიერებისა და დეზინფორმაციის აღქმებს. ბოლო კვლევაში, რომელიც რამდენიმე დღის წინ გამოქვეყნდა, საქართველოს შვიდი ქალაქი მონაწილეობდა, მათ შორის ახალქალაქი. კითხვაზე, გაგიზიარებიათ თუ არა ყალბი ინფორმაცია განზრახვის გარეშე, 44.3% ამბობს, რომ გაუზიარებია. ინფორმაციის მთავარ წყაროდ რესპონდენტების უმრავლესობამ (42,1%) სოციალური მედია დაასახელა, რასაც მოსდევს ტელევიზია (32,1%). კვლევაში ჩანს, რომ ახალგაზრდა და საშუალო ასაკის ჯგუფები წყაროს სანდოობას უფრო ხშირად ამოწმებენ.
„უკრაინის ომთან დაკავშირებული დეზინფორმაციის გავლენაზე ჩვენ კვლევა პირველად ჩავატარეთ. კიდევ ერთხელ დადასტურდა, რომ სამცხე-ჯავახეთი საინფორმაციო თვალსაზრისით ყველაზე მოწყვლადია რუსული დეზინფორმაციის მიმართ, ვინაიდან ერთი-ერთში იმეორებდნენ რუსულ ნარატივებს. ეს პრობლემაა და აჩვენებს, რომ სახელმწიფომ მეტი უნდა გააკეთოს იმისთვის, რომ საკუთარი მოქალაქეების სათანადოდ ინფორმირება მოახდინოს“, - ამბობს „მედიის განვითარების ფონდის“ აღმასრულებელი დირექტორი თამარ კინწურაშვილი.
კვლევის მიხედვით, კრემლის ყველაზე მეტი დეზინფორმაციული გზავნილი სანდოდ ახალქალაქში დასახელდა, სადაც სომხურენოვანი საქართველოს მოქალაქეები კომპაქტურად ცხოვრობენ და ენობრივი ბარიერის გამო ქართულენოვან საინფორმაციო მედიებს ინფორმაციის წყაროდ ნაკლებად იყენებენ.
„გამოკითხულთა ნაწილმა, მეტწილად ეთნიკური სომხებით დასახლებული ახალქალაქიდან, სარწმუნოდ მიიჩნია უკრაინის ომზე გავრცელებული ბევრი ის დეზინფორმაცია, რომელსაც კრემლის პროპაგანდა მიზანმიმართულად ავრცელებს. რესპონდენტთა ნაწილი სანდოდ მიიჩნევდა მტკიცებას, რომ ომი დასავლეთის პროვოცირებულია, რომელმაც ორი მოძმე ერი ერთმანეთს წაჰკიდა, რომ რუსეთი მშვიდობიან მოსახლეობას არ ერჩის, ხოლო უკრაინა მსხვერპლს აყალბებს და საკუთარ მოსახლეობას თავად იმეტებს“, - წერია კვლევაში.
ჩვენი ქვეყნის მოსახლეობის დიდი ნაწილი დეზინფორმაციას რომ ვერ უმკლავდება, ამ აზრს კიდევ ერთი კვლევა ამყარებს. ევროპის მედიაწიგნიერების ინდექსში 41 ქვეყანას შორის საქართველო ბოლო ადგილზეა. კავკასიის სხვა ქვეყნები ჩამონათვალში არ ფიგურირებს. სიაში არც რუსეთია. ჩვენი მეზობლებიდან კვლევაში მხოლოდ თურქეთი მოხვდა, რომელიც ხუთი ადგილით უსწრებს საქართველოს და 36-ე ადგილს იკავებს.
„ევროპული პოლიტიკის ინიციატივისა“ (EuP) და სოფიის ღია საზოგადოების ინსტიტუტის (OSIS) ანგარიში 2017 წლიდან ყოველწლიურად აფასებს ევროპის ქვეყნებში მედიაწიგნიერების დონეს. წლევანდელ რეიტინგებში ავტორებმა პირველად შეიყვანეს საქართველო. ჩვენი ქვეყანა ჩამორჩება ჩრდილოეთ მაკედონიას, კოსოვოს, ბოსნია-ჰერცეგოვინასა და ალბანეთსაც. კვლევამ აჩვენა, რომ ჩრდილოეთ და დასავლეთ ევროპის ქვეყნებს გაცილებით მეტად შეუძლიათ ყალბი ინფორმაციისგან თავის დაცვა, ვიდრე სამხრეთ-აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნებს.
კვლევის შედეგი არ უკვირს ჯაბა ნათენაძეს - "დემოკრატ მესხთა კავშირის" წარმომადგენელს. მისი თქმით, სამცხე-ჯავახეთში დეზინფორმაციის გავრცელებისას მოწყვლადი ჯგუფი არაქართულენოვანი მოსახლეობაა და ეს რუსულ მედიასაშუალებებზე დამოკიდებულებით აიხსნება. ადგილობრივი საზოგადოებრივი ორგანიზაცია მედიაწიგნიერების მიმართულებით ახალგაზრდებთან მუშაობს. თუმცა პრობლემა აქაც იჩენს თავს - სკოლა სამოქალაქო სექტორთან არ თანამშრომლობს.
„საინფორმაციო საშუალებებს ძირითადად, შუა ხნის ადამიანები უზიან. ვერ გაამტყუნებ, იმ ინფორმაციას იღებენ, რაც სოციალური ქსელებით ვრცელდება. ბევრი ანგარიში მიმსგავსებული სახელებით სარგებლობს და დეზინფორმაციას ავრცელებს. ადამიანს, ვისაც კომპიუტერის გამოყენების მინიმალური უნარებიც არ გააჩნია, ძნელია დაიწყოს ინფორმაციის გადამოწმება და სხვა წყაროების მოძიება“.
„გაეროს ბავშვთა ფონდი“ სკოლის მოსწავლეებში მედიაწიგნიერების დანერგვის კუთხით უკვე რამდენიმე წელია მუშაობს. პროექტი ძირითადად ორ მიმართულებას მოიცავს – მედიაწიგნიერების დანერგვა ფორმალურ განათლებაში და ახალგაზრდების უნარების განვითარებას არაფორმალური განათლების გზით. UNICEF-ის კომუნიკაციის პროგრამის ხელმძღვანელი მაია ქურციკიძე ამბობს, რომ ტრენინგების მიზანია, მოსწავლეებში კრიტიკული აზროვნების უნარი განავითარონ.
„მოსწავლეები თამაშების საშუალებით სწავლობენ როგორ უნდა გადაამოწმონ ინფორმაციის წყარო, ფოტო, ვიდეო. ჩვენი ინიციატივის ფარგლებში, მასწავლებლებთან ჩატარდა სემინარები, მშობლებთან - ვებინარები. ტრენინგები კარგია, მაგრამ ბავშვმა საიდანღაც უნდა ისწავლოს ეს უნარი, რომელიც ეროვნული სასწავლო გეგმით არის გამჭოლი კომპეტენცია. სამწუხაროდ, ის არ იყო ინტეგრირებული სასწავლო პროგრამაში. ამ მიზნით, დავიწყეთ თანამშრომლობა განათლების სამინისტროსთან და კომუნიკაციების კომისიასთან, უკვე მიმდინარეობს მედიაწიგნიერების ინტეგრირება სასწავლო პროგრამაში“, - ამბობს მაია ქურციკიძე.
პროექტზე მუშაობა ზაფხულში დაიწყო და პირველ რიგში, სკოლებში საჭიროებების კვლევა ჩატარდა. სპეციალისტებმა შეისწავლეს, რა იციან საგანმანათლებლო დაწესებულებებში მედიაწიგნიერების შესახებ და რას აკეთებენ ამ მიმართულებით. ამ ეტაპზე, სახელმძღვანელოზე მუშაობენ. შემდეგ კი მასწავლებლები გადამზადდებიან და სავარაუდოდ, მომავალი სასწავლო წლიდან მედიაწიგნიერება საჯარო სკოლებში არჩევითი საგანი იქნება.
„ბავშვებს თავიდანვე უნდა ჰქონდეთ ინფორმაცია, იმ რისკების შესახებ, რომელიც ინტერნეტში არსებობს. უნდა იცოდნენ, როგორ დაიცვან თავი დეზინფორმაციისგან და თავადაც იქცნენ მედიაწიგნიერების შესახებ ინფორმაციის გამავრცელებლად“, - გვითხრა მაია ქურციკიძემ.
2011 წელს საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს მიერ დამტკიცებული ეროვნული სასწავლო გეგმის მიხედვით, მედიაწიგნიერების უნარები მოსწავლეს ყველა საგნობრივ ჯგუფში უნდა განუვითარდეს. მან უნდა შეძლოს როგორც მულტიმედია ტექსტების აღქმა-გააზრება, ასევე, მედიასამყაროში ორიენტირება, სწორი არჩევანის გაკეთება, ინფორმაციის „გაფილტვრა“ და მიღებული ინფორმაციის კრიტიკულად შეფასება. ეს ეროვნული სასწავლო გეგმა ჯერ კიდევ 11 წლის წინ დამტკიცდა, ამის მიუხედავად, საჯარო სკოლებში ამ დრომდე არ დანერგილა მედიაწიგნიერების სწავლების მექანიზმები. სახელმძღვანელოს შემუშავებამდე, დეზინფორმაციასთან ბრძოლის ერთადერთ გზად, საზოგადოებრივი ორგანიზაციები და მათი ტრენინგები რჩება.
„ფეისბუკის ერთ-ერთ ჯგუფში ვარ გაწევრიანებული, იქ ექიმები ამბობდნენ, რომ ასეთი ხელშეკრულება შემოიტანა სამინისტრომ და ყველა მშობელს მოაწერინებდნენ ხელს. სტატიაც ვნახე, ამ ხელშეკრულების ფოტო იდო შიგნით. ძალიან გავბრაზდი, გამოდის ჩემს შვილიშვილებს კორონავირუსის ვაქცინას გაუკეთებდნენ და ჩვენ არაფერს გვეტყოდნენ. ღმერთმა იცის რა ექსპერიმენტს ჩაატარებდნენ ბავშვებზე, დავწერე და გავაფრთხილე ყველა, რომ ხელი არავის მოეწერა. ცოტა ხანში ჩემმა რძალმა დამირეკა და მითხრა, რომ სკოლებში ეგეთი რამე არ ხდებოდა და ტყუილი იყო, მეც წავშალე და ბოდიში მოვუხადე ყველას, ვინც შეცდომაში შევიყვანე“.
ამ და სხვა სახის დეზინფორმაციის „მსხვერპლი“ მხოლოდ ოფელია არ არის. ყოველდღიურად მედიასა თუ ინტერნეტ სივრცეში არაერთი ინფორმაცია ვრცელდება, რომელიც სინამდვილეს არ შეესაბამება და მიზნად საზოგადოების შეცდომაში შეყვანას და მათ განწყობებზე მანიპულირებას ისახავს. ადგილობრივი მოსახლეობა ამბობს, რომ ინტერნეტში არაერთხელ შეხვედრიათ ისეთი ინფორმაცია, რომელიც ბოლოს არასწორი აღმოჩენილა.
„მედიის განვითარების ფონდი“ ყოველწლიურად იკვლევს მედიაწიგნიერებისა და დეზინფორმაციის აღქმებს. ბოლო კვლევაში, რომელიც რამდენიმე დღის წინ გამოქვეყნდა, საქართველოს შვიდი ქალაქი მონაწილეობდა, მათ შორის ახალქალაქი. კითხვაზე, გაგიზიარებიათ თუ არა ყალბი ინფორმაცია განზრახვის გარეშე, 44.3% ამბობს, რომ გაუზიარებია. ინფორმაციის მთავარ წყაროდ რესპონდენტების უმრავლესობამ (42,1%) სოციალური მედია დაასახელა, რასაც მოსდევს ტელევიზია (32,1%). კვლევაში ჩანს, რომ ახალგაზრდა და საშუალო ასაკის ჯგუფები წყაროს სანდოობას უფრო ხშირად ამოწმებენ.
„უკრაინის ომთან დაკავშირებული დეზინფორმაციის გავლენაზე ჩვენ კვლევა პირველად ჩავატარეთ. კიდევ ერთხელ დადასტურდა, რომ სამცხე-ჯავახეთი საინფორმაციო თვალსაზრისით ყველაზე მოწყვლადია რუსული დეზინფორმაციის მიმართ, ვინაიდან ერთი-ერთში იმეორებდნენ რუსულ ნარატივებს. ეს პრობლემაა და აჩვენებს, რომ სახელმწიფომ მეტი უნდა გააკეთოს იმისთვის, რომ საკუთარი მოქალაქეების სათანადოდ ინფორმირება მოახდინოს“, - ამბობს „მედიის განვითარების ფონდის“ აღმასრულებელი დირექტორი თამარ კინწურაშვილი.
კვლევის მიხედვით, კრემლის ყველაზე მეტი დეზინფორმაციული გზავნილი სანდოდ ახალქალაქში დასახელდა, სადაც სომხურენოვანი საქართველოს მოქალაქეები კომპაქტურად ცხოვრობენ და ენობრივი ბარიერის გამო ქართულენოვან საინფორმაციო მედიებს ინფორმაციის წყაროდ ნაკლებად იყენებენ.
„გამოკითხულთა ნაწილმა, მეტწილად ეთნიკური სომხებით დასახლებული ახალქალაქიდან, სარწმუნოდ მიიჩნია უკრაინის ომზე გავრცელებული ბევრი ის დეზინფორმაცია, რომელსაც კრემლის პროპაგანდა მიზანმიმართულად ავრცელებს. რესპონდენტთა ნაწილი სანდოდ მიიჩნევდა მტკიცებას, რომ ომი დასავლეთის პროვოცირებულია, რომელმაც ორი მოძმე ერი ერთმანეთს წაჰკიდა, რომ რუსეთი მშვიდობიან მოსახლეობას არ ერჩის, ხოლო უკრაინა მსხვერპლს აყალბებს და საკუთარ მოსახლეობას თავად იმეტებს“, - წერია კვლევაში.
ჩვენი ქვეყნის მოსახლეობის დიდი ნაწილი დეზინფორმაციას რომ ვერ უმკლავდება, ამ აზრს კიდევ ერთი კვლევა ამყარებს. ევროპის მედიაწიგნიერების ინდექსში 41 ქვეყანას შორის საქართველო ბოლო ადგილზეა. კავკასიის სხვა ქვეყნები ჩამონათვალში არ ფიგურირებს. სიაში არც რუსეთია. ჩვენი მეზობლებიდან კვლევაში მხოლოდ თურქეთი მოხვდა, რომელიც ხუთი ადგილით უსწრებს საქართველოს და 36-ე ადგილს იკავებს.
„ევროპული პოლიტიკის ინიციატივისა“ (EuP) და სოფიის ღია საზოგადოების ინსტიტუტის (OSIS) ანგარიში 2017 წლიდან ყოველწლიურად აფასებს ევროპის ქვეყნებში მედიაწიგნიერების დონეს. წლევანდელ რეიტინგებში ავტორებმა პირველად შეიყვანეს საქართველო. ჩვენი ქვეყანა ჩამორჩება ჩრდილოეთ მაკედონიას, კოსოვოს, ბოსნია-ჰერცეგოვინასა და ალბანეთსაც. კვლევამ აჩვენა, რომ ჩრდილოეთ და დასავლეთ ევროპის ქვეყნებს გაცილებით მეტად შეუძლიათ ყალბი ინფორმაციისგან თავის დაცვა, ვიდრე სამხრეთ-აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნებს.
კვლევის შედეგი არ უკვირს ჯაბა ნათენაძეს - "დემოკრატ მესხთა კავშირის" წარმომადგენელს. მისი თქმით, სამცხე-ჯავახეთში დეზინფორმაციის გავრცელებისას მოწყვლადი ჯგუფი არაქართულენოვანი მოსახლეობაა და ეს რუსულ მედიასაშუალებებზე დამოკიდებულებით აიხსნება. ადგილობრივი საზოგადოებრივი ორგანიზაცია მედიაწიგნიერების მიმართულებით ახალგაზრდებთან მუშაობს. თუმცა პრობლემა აქაც იჩენს თავს - სკოლა სამოქალაქო სექტორთან არ თანამშრომლობს.
„საინფორმაციო საშუალებებს ძირითადად, შუა ხნის ადამიანები უზიან. ვერ გაამტყუნებ, იმ ინფორმაციას იღებენ, რაც სოციალური ქსელებით ვრცელდება. ბევრი ანგარიში მიმსგავსებული სახელებით სარგებლობს და დეზინფორმაციას ავრცელებს. ადამიანს, ვისაც კომპიუტერის გამოყენების მინიმალური უნარებიც არ გააჩნია, ძნელია დაიწყოს ინფორმაციის გადამოწმება და სხვა წყაროების მოძიება“.
„გაეროს ბავშვთა ფონდი“ სკოლის მოსწავლეებში მედიაწიგნიერების დანერგვის კუთხით უკვე რამდენიმე წელია მუშაობს. პროექტი ძირითადად ორ მიმართულებას მოიცავს – მედიაწიგნიერების დანერგვა ფორმალურ განათლებაში და ახალგაზრდების უნარების განვითარებას არაფორმალური განათლების გზით. UNICEF-ის კომუნიკაციის პროგრამის ხელმძღვანელი მაია ქურციკიძე ამბობს, რომ ტრენინგების მიზანია, მოსწავლეებში კრიტიკული აზროვნების უნარი განავითარონ.
„მოსწავლეები თამაშების საშუალებით სწავლობენ როგორ უნდა გადაამოწმონ ინფორმაციის წყარო, ფოტო, ვიდეო. ჩვენი ინიციატივის ფარგლებში, მასწავლებლებთან ჩატარდა სემინარები, მშობლებთან - ვებინარები. ტრენინგები კარგია, მაგრამ ბავშვმა საიდანღაც უნდა ისწავლოს ეს უნარი, რომელიც ეროვნული სასწავლო გეგმით არის გამჭოლი კომპეტენცია. სამწუხაროდ, ის არ იყო ინტეგრირებული სასწავლო პროგრამაში. ამ მიზნით, დავიწყეთ თანამშრომლობა განათლების სამინისტროსთან და კომუნიკაციების კომისიასთან, უკვე მიმდინარეობს მედიაწიგნიერების ინტეგრირება სასწავლო პროგრამაში“, - ამბობს მაია ქურციკიძე.
პროექტზე მუშაობა ზაფხულში დაიწყო და პირველ რიგში, სკოლებში საჭიროებების კვლევა ჩატარდა. სპეციალისტებმა შეისწავლეს, რა იციან საგანმანათლებლო დაწესებულებებში მედიაწიგნიერების შესახებ და რას აკეთებენ ამ მიმართულებით. ამ ეტაპზე, სახელმძღვანელოზე მუშაობენ. შემდეგ კი მასწავლებლები გადამზადდებიან და სავარაუდოდ, მომავალი სასწავლო წლიდან მედიაწიგნიერება საჯარო სკოლებში არჩევითი საგანი იქნება.
„ბავშვებს თავიდანვე უნდა ჰქონდეთ ინფორმაცია, იმ რისკების შესახებ, რომელიც ინტერნეტში არსებობს. უნდა იცოდნენ, როგორ დაიცვან თავი დეზინფორმაციისგან და თავადაც იქცნენ მედიაწიგნიერების შესახებ ინფორმაციის გამავრცელებლად“, - გვითხრა მაია ქურციკიძემ.
2011 წელს საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს მიერ დამტკიცებული ეროვნული სასწავლო გეგმის მიხედვით, მედიაწიგნიერების უნარები მოსწავლეს ყველა საგნობრივ ჯგუფში უნდა განუვითარდეს. მან უნდა შეძლოს როგორც მულტიმედია ტექსტების აღქმა-გააზრება, ასევე, მედიასამყაროში ორიენტირება, სწორი არჩევანის გაკეთება, ინფორმაციის „გაფილტვრა“ და მიღებული ინფორმაციის კრიტიკულად შეფასება. ეს ეროვნული სასწავლო გეგმა ჯერ კიდევ 11 წლის წინ დამტკიცდა, ამის მიუხედავად, საჯარო სკოლებში ამ დრომდე არ დანერგილა მედიაწიგნიერების სწავლების მექანიზმები. სახელმძღვანელოს შემუშავებამდე, დეზინფორმაციასთან ბრძოლის ერთადერთ გზად, საზოგადოებრივი ორგანიზაციები და მათი ტრენინგები რჩება.