საზოგადოება
შლაგბაუმით გაყოფილი ბრძოლა თავისუფლებისთვის
14:56 / 09.04.2019
„გავიზარდეთ იმ რწმენით, რომ ვიყავით საბჭოთა ახალგაზრდები. ჩემი სტუდენტობის დროს შემოვიდა პროკლამაციები, ჩუმად დაბეჭდილი ბროშურები და მაშინ გავიგეთ, რომ საქართველო კი არ „გაწითლდა“, არამედ რუსეთმა ომით დაგვიპყრო. ამან გააჩინა მუხტი ახალგაზრდებში“.
დავით ფეიქრიშვილისთვის საქართველოს ისტორია თავდაყირა 30 წლის წინ დადგა. სამედიცინო უნივერსიტეტის სტუდენტმა, მეგობრებთან ერთად სახელმძღვანელოები დროებით გვერდზე გადადო და თავისუფლებისთვის ბრძოლაში ჩაება.
ყველაფერი უნივერსიტეტში სტუდენტების გაფიცვით დაიწყო. ქვეყნის დამოუკიდებლობის მოთხოვნამ ჯერ უმაღლესი სასწავლებლები, შემდეგ კი საზოგადოება გააერთიანა.
„ახალგაზრდები შიშის გრძნობის გარეშე“ – ასეთად ახასიათებს თამარ გოგოლაძე თავის თაობას, რომელსაც სჯეროდა, ქვეყანას დამოუკიდებლობას მოუტანდა.
თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის 22 წლის სტუდენტი მეგობრებთან ერთად ისმენდა აკაკი ბაქრაძის ლექციებს თავისუფლებასა და დამოუკიდებლობაზე, რუსეთსა და მის ზრახვებზე საქართველოს მიმართ. თავისუფლების იდეით შეპყრობილებმა გადაწყვიტეს, რომ დამოუკიდებლობისთვის ბრძოლის გზა განათლებაზე გადის, რადგან ქვეყნის მოსახლეობა, კვლავ საბჭოთა რუსეთის მიერ დაწერილ საქართველოს ისტორიას სწავლობდა.
ბევრი არ უფიქრიათ, მისიის შესასრულებლად საზღვრისპირა რეგიონი, დანარჩენი საქართველოსგან შლაგბაუმით გამოყოფილი სამცხე-ჯავახეთი აირჩიეს. დაიწყეს ადიგენის სკოლების წიგნებით, კომპიუტერებითა და ლაბორატორიის აღჭურვილობით მომარაგება, დახურულ პროფსასწავლებლების ბიბლიოთეკაში სკოლებისთვის ლიტერატურის არჩევა.
„გვაღიზიანებდა, რომ საქართველოში გვქონდა შლაგბაუმი. საქართველოდან საქართველოში საზღვარი უნდა გადაგველახა. ადიგენში ვკითხულობდით ლექციებს საქართველოს ისტორიაზე, ქართულ ლიტერატურაზე, რომელზეც არ საუბრობდნენ საბჭოთა კავშირის დროს. შეხვედრებს მხოლოდ სკოლის მოსწავლეები არ ესწრებოდნენ“.
შეხვედრების მონაწილეთა შორის ყოველთვის იყვნენ ადგილობრივი ხელისუფლების წარმომადგენლები. თუმცა წიგნებს ამოფარებული ეროვნული იდეების გავრცელებას ღიად ვერ ეწინააღმდეგებოდნენ.
მოხალისე სტუდენტები ადიგენში 9 აპრილის ტრაგედიამდე სამი დღით ადრე ჩავიდნენ. თამარ გოგოლაძე იხსენებს, რომ უშიშროების სამსახურმა სტუდენტები მოსახლეობასთან შეხვედრაზე არ გაუშვა. ახლა ფიქრობს, რომ მოსალოდნელი არეულობის შესახებ სამცხეში უკვე იცოდნენ. დედაქალაქში ამ დროისთვის, დამოუკიდებლობის მოთხოვნით, მრავალათასიანი მიტინგი იმართებოდა.
მიუხედავად იმისა, რომ ხელისუფლება ახალგაზრდების დაშინების სხვადასხვა ხერხს მიმართავდა, რვა აპრილს ადიგენიდან თბილისში დაბრუნებული სტუდენტები მიტინგს შეუერთდნენ.
„დარჩენა გვინდოდა, მაგრამ მეგობრებმა დარბევამდე ორი საათით ადრე გადაწყვიტეს, რომ სახლში უნდა წავსულიყავით. არ ვიცოდით, რომ დარბევას აპირებდნენ. დილის ხუთ საათზე ეს ამბავი გავიგე და ექვსზე უკვე იქ ვიყავით“, - ამბობს თამარ გოგოლაძე.
1988 წელს, მაშინ როცა ქვეყანაში ეროვნული მოძრაობა ღვივდებოდა, ახალციხეში შვიდი ნოემბრის აღსანიშნად, ლენინის ოთხმეტრიანი, ბრინჯაოს ძეგლი დადგეს. ადგილობრივები იხსენებენ, რომ პროცესში მონაწილეობას წითელყელსახვევიანი ახალგაზრდები და პარტმუშაკები იღებდნენ. ეროვნული მოძრაობის წევრები ფიქრობდნენ, რომ ამ ნაბიჯით საბჭოთა ხელისუფლებას ძალაუფლების დემონსტრირება სურდა.1989 წლის აპრილში, ნუგზარ მაისურაძის და მისი მეგობრების პროტესტის ფარულ ფორმებს, ადგილობრივი მთავრობა ვეღარ აკონტროლებდა. ახალციხის ცენტრალურ ქუჩაზე მდგარი, მუდმივად შეღებილი ლენინის ძეგლი კი რუსი სამხედროების უკმაყოფილებას იწვევდა.
„ახალციხეში რუსული ჯარი იდგა. ძეგლის უკან გენერლები ცხოვრობდნენ. როცა ხედავდნენ ახალგაზრდები ძეგლს საღებავებით სვრიდნენ, ძალიან ღიზიანდებოდნენ. პროვოკაციის თავიდან აცილების მიზნით, ღამის სამ საათზე ძეგლი მოვახსნევინეთ. ამაზეც რომ არ გაღიზიანებულიყვნენ, მიზეზად რესტავრაცია დავუსახელეთ“, - იხსენებს ვლადიმერ ზედგინიძე, რომელსაც 1989 წელს ახალციხის მილიციის უფროსის პოსტი ეკავა.
კოსტავას ქუჩა ახალციხეში, სადაც 1988-89 წლებში ლენინის ძეგლი იდგა
ადგილობრივი საბჭოთა ხელისუფლებისთვის პრობლემა არა მხოლოდ ლენინის შეღებილი ძეგლი იყო. ყოფილი მაღალჩინოსანი იხსენებს, რომ მიმდინარე მოვლენებმა საზოგადოება შლაგბაუმით იზოლირებულ რეგიონშიც კი გაათამამა. ეროვნული სულისკვეთებით დამუხტული ქალების თავდასხმის ობიექტი ახალციხეში გენერლის ცოლი გახდა.
„რუსი გენერლის ცოლს წიგნების მაღაზია ჰქონდა. ქალები მიუვარდნენ და თმით ითრიეს. ამის გამო განსაკუთრებით მობილიზებულები ვიყავით, რომ ასეთ ფაქტებს რუსი ჯარისკაცების მხრიდან გასროლა არ მოჰყოლოდა“.
9 აპრილამდე ორი კვირით ადრე, 20-მდე მილიციელთან ერთად თბილისში მიავლინეს. მათი მიზანი, საზოგადოებრივი წესრიგის დაცვა და დაპირისპირების თავიდან აცილება იყო. მოლოდინი, რომ ახალგაზრდები უკან აღარ დაიხევდნენ და მიმდინარე პროცესები მხოლოდ საპროტესტო აქციებით არ დასრულდებოდა, მთავრობაში თავიდანვე არსებობდა.
„ეს იყო ეროვნული საკითხი და ამ პროცესებს ყველა მხარს უჭერდა. როცა დილით გავიგეთ, რომ ადამიანები დაიღუპნენ, ამას ახალციხეში დიდი გამოხმაურება ჰქონდა. რაბათის ტერიტორიაზე ათასობით მოქალაქემ საპროტესტო აქცია გამართა. იმ დილითვე 15 გარდაცვლილის სურათი დიდ ფორმატზე დავბეჭდე და ახალციხის ციხის კედელზე დავკიდე“.
1989 წლის 9 აპრილს, გამთენიისას, თბილისში, რუსთაველის გამზირზე, საბჭოთა კავშირის თავდაცვის სამინისტროს საჯარისო-სადამსჯელო ნაწილი გამოჩნდა. ალესილი ნიჩბებითა და ცრემლსადენი გაზით შეიარაღებულმა ჯარისკაცებმა მშვიდობიანი მომიტინგეების დარბევა დაიწყეს. ვლადიმერ ზედგინიძე იხსენებს, რომ მილიციამ რამდენიმე ადგილას დერეფანი გააკეთა და აქციის მონაწილეებს მთავრობის სახლის მიმდებარე ტერიტორიიდან გასვლაში დაეხმარა. მისი თქმით, სწორედ ამან შეამცირა 9 აპრილს დაღუპულთა რაოდენობა.
30 წლის წინ, დამოუკიდებლობისთვის ბრძოლას 21 ადამიანი შეეწირა, რომელთა უმეტესობა ქალი იყო. ასობით ადამიანი დაიჭრა და მოიწამლა მხუთავი აირით. 9 აპრილის ტრაგედია საქართველოსთვის არა მხოლოდ ეროვნულ-განმათავისუფლებელი მოძრაობის სიმბოლოდ, არამედ დამოუკიდებლობის აღდგენის დღედ იქცა. 1991 წლის 9 აპრილს, უზენაესმა საბჭომ ზვიად გამსახურდიას მეთაურობით საქართველოს დამოუკიდებლობის აქტი მიიღო.
დავით ფეიქრიშვილისთვის საქართველოს ისტორია თავდაყირა 30 წლის წინ დადგა. სამედიცინო უნივერსიტეტის სტუდენტმა, მეგობრებთან ერთად სახელმძღვანელოები დროებით გვერდზე გადადო და თავისუფლებისთვის ბრძოლაში ჩაება.
ყველაფერი უნივერსიტეტში სტუდენტების გაფიცვით დაიწყო. ქვეყნის დამოუკიდებლობის მოთხოვნამ ჯერ უმაღლესი სასწავლებლები, შემდეგ კი საზოგადოება გააერთიანა.
„ახალგაზრდები შიშის გრძნობის გარეშე“ – ასეთად ახასიათებს თამარ გოგოლაძე თავის თაობას, რომელსაც სჯეროდა, ქვეყანას დამოუკიდებლობას მოუტანდა. თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის 22 წლის სტუდენტი მეგობრებთან ერთად ისმენდა აკაკი ბაქრაძის ლექციებს თავისუფლებასა და დამოუკიდებლობაზე, რუსეთსა და მის ზრახვებზე საქართველოს მიმართ. თავისუფლების იდეით შეპყრობილებმა გადაწყვიტეს, რომ დამოუკიდებლობისთვის ბრძოლის გზა განათლებაზე გადის, რადგან ქვეყნის მოსახლეობა, კვლავ საბჭოთა რუსეთის მიერ დაწერილ საქართველოს ისტორიას სწავლობდა.
ბევრი არ უფიქრიათ, მისიის შესასრულებლად საზღვრისპირა რეგიონი, დანარჩენი საქართველოსგან შლაგბაუმით გამოყოფილი სამცხე-ჯავახეთი აირჩიეს. დაიწყეს ადიგენის სკოლების წიგნებით, კომპიუტერებითა და ლაბორატორიის აღჭურვილობით მომარაგება, დახურულ პროფსასწავლებლების ბიბლიოთეკაში სკოლებისთვის ლიტერატურის არჩევა.
„გვაღიზიანებდა, რომ საქართველოში გვქონდა შლაგბაუმი. საქართველოდან საქართველოში საზღვარი უნდა გადაგველახა. ადიგენში ვკითხულობდით ლექციებს საქართველოს ისტორიაზე, ქართულ ლიტერატურაზე, რომელზეც არ საუბრობდნენ საბჭოთა კავშირის დროს. შეხვედრებს მხოლოდ სკოლის მოსწავლეები არ ესწრებოდნენ“.
შეხვედრების მონაწილეთა შორის ყოველთვის იყვნენ ადგილობრივი ხელისუფლების წარმომადგენლები. თუმცა წიგნებს ამოფარებული ეროვნული იდეების გავრცელებას ღიად ვერ ეწინააღმდეგებოდნენ.
მოხალისე სტუდენტები ადიგენში 9 აპრილის ტრაგედიამდე სამი დღით ადრე ჩავიდნენ. თამარ გოგოლაძე იხსენებს, რომ უშიშროების სამსახურმა სტუდენტები მოსახლეობასთან შეხვედრაზე არ გაუშვა. ახლა ფიქრობს, რომ მოსალოდნელი არეულობის შესახებ სამცხეში უკვე იცოდნენ. დედაქალაქში ამ დროისთვის, დამოუკიდებლობის მოთხოვნით, მრავალათასიანი მიტინგი იმართებოდა.
მიუხედავად იმისა, რომ ხელისუფლება ახალგაზრდების დაშინების სხვადასხვა ხერხს მიმართავდა, რვა აპრილს ადიგენიდან თბილისში დაბრუნებული სტუდენტები მიტინგს შეუერთდნენ.
„დარჩენა გვინდოდა, მაგრამ მეგობრებმა დარბევამდე ორი საათით ადრე გადაწყვიტეს, რომ სახლში უნდა წავსულიყავით. არ ვიცოდით, რომ დარბევას აპირებდნენ. დილის ხუთ საათზე ეს ამბავი გავიგე და ექვსზე უკვე იქ ვიყავით“, - ამბობს თამარ გოგოლაძე.
1988 წელს, მაშინ როცა ქვეყანაში ეროვნული მოძრაობა ღვივდებოდა, ახალციხეში შვიდი ნოემბრის აღსანიშნად, ლენინის ოთხმეტრიანი, ბრინჯაოს ძეგლი დადგეს. ადგილობრივები იხსენებენ, რომ პროცესში მონაწილეობას წითელყელსახვევიანი ახალგაზრდები და პარტმუშაკები იღებდნენ. ეროვნული მოძრაობის წევრები ფიქრობდნენ, რომ ამ ნაბიჯით საბჭოთა ხელისუფლებას ძალაუფლების დემონსტრირება სურდა.1989 წლის აპრილში, ნუგზარ მაისურაძის და მისი მეგობრების პროტესტის ფარულ ფორმებს, ადგილობრივი მთავრობა ვეღარ აკონტროლებდა. ახალციხის ცენტრალურ ქუჩაზე მდგარი, მუდმივად შეღებილი ლენინის ძეგლი კი რუსი სამხედროების უკმაყოფილებას იწვევდა.
„ახალციხეში რუსული ჯარი იდგა. ძეგლის უკან გენერლები ცხოვრობდნენ. როცა ხედავდნენ ახალგაზრდები ძეგლს საღებავებით სვრიდნენ, ძალიან ღიზიანდებოდნენ. პროვოკაციის თავიდან აცილების მიზნით, ღამის სამ საათზე ძეგლი მოვახსნევინეთ. ამაზეც რომ არ გაღიზიანებულიყვნენ, მიზეზად რესტავრაცია დავუსახელეთ“, - იხსენებს ვლადიმერ ზედგინიძე, რომელსაც 1989 წელს ახალციხის მილიციის უფროსის პოსტი ეკავა.
კოსტავას ქუჩა ახალციხეში, სადაც 1988-89 წლებში ლენინის ძეგლი იდგა ადგილობრივი საბჭოთა ხელისუფლებისთვის პრობლემა არა მხოლოდ ლენინის შეღებილი ძეგლი იყო. ყოფილი მაღალჩინოსანი იხსენებს, რომ მიმდინარე მოვლენებმა საზოგადოება შლაგბაუმით იზოლირებულ რეგიონშიც კი გაათამამა. ეროვნული სულისკვეთებით დამუხტული ქალების თავდასხმის ობიექტი ახალციხეში გენერლის ცოლი გახდა.
„რუსი გენერლის ცოლს წიგნების მაღაზია ჰქონდა. ქალები მიუვარდნენ და თმით ითრიეს. ამის გამო განსაკუთრებით მობილიზებულები ვიყავით, რომ ასეთ ფაქტებს რუსი ჯარისკაცების მხრიდან გასროლა არ მოჰყოლოდა“.
9 აპრილამდე ორი კვირით ადრე, 20-მდე მილიციელთან ერთად თბილისში მიავლინეს. მათი მიზანი, საზოგადოებრივი წესრიგის დაცვა და დაპირისპირების თავიდან აცილება იყო. მოლოდინი, რომ ახალგაზრდები უკან აღარ დაიხევდნენ და მიმდინარე პროცესები მხოლოდ საპროტესტო აქციებით არ დასრულდებოდა, მთავრობაში თავიდანვე არსებობდა.
„ეს იყო ეროვნული საკითხი და ამ პროცესებს ყველა მხარს უჭერდა. როცა დილით გავიგეთ, რომ ადამიანები დაიღუპნენ, ამას ახალციხეში დიდი გამოხმაურება ჰქონდა. რაბათის ტერიტორიაზე ათასობით მოქალაქემ საპროტესტო აქცია გამართა. იმ დილითვე 15 გარდაცვლილის სურათი დიდ ფორმატზე დავბეჭდე და ახალციხის ციხის კედელზე დავკიდე“.
1989 წლის 9 აპრილს, გამთენიისას, თბილისში, რუსთაველის გამზირზე, საბჭოთა კავშირის თავდაცვის სამინისტროს საჯარისო-სადამსჯელო ნაწილი გამოჩნდა. ალესილი ნიჩბებითა და ცრემლსადენი გაზით შეიარაღებულმა ჯარისკაცებმა მშვიდობიანი მომიტინგეების დარბევა დაიწყეს. ვლადიმერ ზედგინიძე იხსენებს, რომ მილიციამ რამდენიმე ადგილას დერეფანი გააკეთა და აქციის მონაწილეებს მთავრობის სახლის მიმდებარე ტერიტორიიდან გასვლაში დაეხმარა. მისი თქმით, სწორედ ამან შეამცირა 9 აპრილს დაღუპულთა რაოდენობა.
30 წლის წინ, დამოუკიდებლობისთვის ბრძოლას 21 ადამიანი შეეწირა, რომელთა უმეტესობა ქალი იყო. ასობით ადამიანი დაიჭრა და მოიწამლა მხუთავი აირით. 9 აპრილის ტრაგედია საქართველოსთვის არა მხოლოდ ეროვნულ-განმათავისუფლებელი მოძრაობის სიმბოლოდ, არამედ დამოუკიდებლობის აღდგენის დღედ იქცა. 1991 წლის 9 აპრილს, უზენაესმა საბჭომ ზვიად გამსახურდიას მეთაურობით საქართველოს დამოუკიდებლობის აქტი მიიღო.