Գյուղատնտեսություն
Կաթնամթերքի «սև շուկա»՝ ով է պաշտպանում սպառողին
Սամցխե-Ջավախեթիում 2023 թվականին խոշոր եղջերավոր անասունների հիվանդությունը՝ բրուցելոզը վարակել է տասնյակ մարդկանց, այդ թվում՝ մեկ երեխայի, իսկ պանրի մեջ հայտնաբերվել են բուսական ճարպեր, որոնք պետք է պատրաստված լինեին 100% հում կաթից։ Խնդիրը միայն գործարանային արտադրանքը չէ, ընտանեկան տնտեսություններում արտադրվող կաթնամթերքն ընդհանրապես չի վերահսկվում։
Ախալցիխեից 12-ամյա դեռահասը, ով գարնանը, հավանաբար, շուկայում գնված պանրից վարակվել էր բրուցելյոզով, դեռ լիովին չի բուժվել։ Ծնողն ասում է, որ երեխայի առողջական վիճակը բարելավվել է, սակայն նա մի քանի տարի մասնագետների հսկողության կարիք կունենա։
«Բուժումը որոշ ժամանակով դադարեցրին, դեկտեմբերի վերջին պետք է խորհրդակցենք, տեսնենք՝ բժիշկն ինչ կասի։ Ինչպես ինձ բացատրեցին, երեք տարվա ընթացքում, վեց ամիսը մեկ պետք է գնանք բժիշկների մոտ։ Թբիլիսիում տանում են ինֆեկցիոն բաժանմունք, հետո երեխայի վիճակը ստուգում ենք Թուրքիայում»,- ասում է երեխայի հայրը՝ Համբարձում Բաբոյանը:
Շատ ֆերմերներ ամեն օր գալիս են Ախալցիխեի կենտրոնական շուկա և վաճառում կաթնամթերք։ Օրենքը նրանց չի պարտավորեցնում ստուգել պանիրը, կարագը և այլ ապրանքներ, իսկ մթերքի անվտանգությունն ամբողջությամբ կախված է արտադրողի բարեխղճությունից։
«Որպես կանոն, արտադրողը պետք է նախ տեղում ստուգի ապրանքը, հետո վաճառի, բայց Վրաստանում դա տեղի չի ունենում»,- ասում է Ախալցիխեի կենտրոնական շուկայի տնօրեն Վախտանգ Քարթվելիշվիլին։
Բացի 12-ամյա դեռահասից, այս տարի բրուցելոզով վարակվել են տասնյակ մարդիկ։ Ասպինձայի քաղաքապետարանի հանրային առողջության կենտրոնի տեղեկատվության համաձայն՝ 2023 թվականին միայն Ասպինձա գյուղում քրոնիկական հիվանդություն է հաստատվել 37 տեղացիների մոտ։ Բուժումը շարունակում են մինչ այժմ։
Բրուցելոզը խրոնիկ, զոոնոզ վարակիչ հիվանդություն է, որը տարածվում է կենդանիների և մարդկանց վրա: Հիվանդությունը տարածվում է վարակված կենդանու հետ շփման կամ դրանից ստացված արտադրանքի միջոցով։ Այն պահանջում է երկարատև բուժում, վնասում է նյարդային համակարգը, ոսկորները և հոդերը:
Չստուգված կաթնամթերքը բրուցելոզով վարակվելու միակ վտանգը չէ։ Տարածաշրջանում տարածված հիվանդություններից են նաև թուրքականը և մաստիտը, խոշոր եղջերավոր անասունների կրծքագեղձի բորբոքումները։ Մաստիկ կաթով պատրաստված մթերքների համակարգված օգտագործումը վնասում է մարդու լյարդը և ուղեղը։
«Կաթի որակի վրա ազդում են թե՛ հիվանդությունները, թե՛ հակաբիոտիկները, եթե ֆերմերը դրանք օգտագործում է բուժման մեջ։ Նաև մաստիտը, որն ամենավնասակարն է մարդու առողջության համար։ Մեր տարածաշրջանի ամենամեծ խնդիրը մաստիտն է։ Դա արվում է գաղտնի, և քանի դեռ գյուղացին կաթը լաբորատորիայում չի ստուգում կամ չի թեստավորում, նա չգիտի, որ իր ապրանքը խնդիր ունի։ Ցավոք, շատ քիչ ֆերմերներ ունեն այս թեստերը: Կան ֆերմերներ, որոնց մենք համակարգված այցելում ենք, զննում նրանց անասուններին, և եթե այն հիվանդ է, բուժում ենք»,- բացատրում է անասնաբույժ Շոթա Կուլջանիշվիլին։ Նրա խոսքով՝ հաճախ ֆերմերը չգիտի այս կանոնների մասին, ուստի անասնաբույժը գյուղերում տեղեկատվական արշավ իրականացնելու անհրաժեշտություն է տեսնում։
Սամցխե-Ջավախեթիում պարբերաբար տեղեկատվական հանդիպումներ են անցկացվում «Վրացական բիզնեսի զարգացման կենտրոն Կովկաս» կազմակերպության կողմից։ Կազմակերպությունը ֆերմերներին օգնում է մի քանի ուղղություններով՝ անասնաբուծական կերերի արտադրություն, խոշոր եղջերավոր անասունների ախտորոշում և բուժում, արհեստական բեղմնավորում, կաթնամթերքի իրացում և այլն։ Կենտրոնն անասնաբուծության ուղղությամբ աշխատում է 2011 թվականից։ Ախալցիխեի գրասենյակի ղեկավար Զուրա Կուլջանիշվիլիի խոսքով՝ նրանք դաշտային դասընթացներ են անցկացնում, ֆերմերների հետ գնում ամառային սարեր և տարվա ընթացքում օգնում մոտ 500 ֆերմերների։
«Բազմաթիվ տնտեսություններում վիճակը բարելավել ենք, բայց պետք է ավելի շատ էներգիա ու գումար ծախսել։ Առաջին հայացքից դա լիովին գյուղացու պատասխանատվությունն է, բայց պետությունը պետք է հոգա իր բնակչության մասին։ Բնակչության մեջ ներառված են նաև ֆերմերները։ Եթե նա դիտավորյալ կամ ակամա ինքն իրեն վնասում է, ապա պետության պարտավորությունն է նրանց տրամադրել համարժեք տեղեկատվություն և չլինել մատնացույց անելու ռեժիմում։ Օրենքը չի կարող խանգարել առաջնային արտադրությանը: Պարենի ազգային գործակալությունը քիչ թե շատ կարգավորում է գործարաններում կաթի վերամշակման պայմանները, բայց սա գլուխկոտրուկի միայն մի մասն է, քանի որ եթե այս գործարան հասնի բակտերիաներով, մաստիտով և հակաբիոտիկներով վարակված կաթը, ինչ էլ որ անի վերամշակողը, արտադրանքը չի կարող լինել ոչ անվնաս, ոչ էլ որակյալ»,- ասում է Զուրա Կուլջանիշվիլին՝ «Վրացական բիզնեսի զարգացման կենտրոն Կովկասի» Ախալցիխեի գրասենյակի ղեկավարը և թվարկում այն գործոնները, որոնք ուղղակիորեն ազդում են արտադրանքի անվտանգության վրա՝ ինչո՞վ է սնվում կենդանին և որքանո՞վ են նրանք առողջ, որքանո՞վ են ֆերմերները պաշտպանում կթման հիգիենան, մաքուր է անոթը, որտեղ կաթը հավաքում են, որքան ժամանակ է կաթը պահվում։ Զուրա Կուլջանիշվիլին հիշում է, որ հետազոտություններից մեկի ժամանակ կովերի 87%-ի մոտ հայտնաբերել է թաքնված մաստիտ։
«Մարդկանց պարտավորել պարբերաբար կաթի անալիզներ կատարել և կենդանուն ստուգելու բրուցելոզի հայտնաբերման առումով, մեզ արդյունքի չի բերի։ Եթե մենք ցանկանում ենք, որ այս ուղղությունը կայուն զարգանա, ապա անհրաժեշտ է ավելի շատ իրազեկել և բացատրել այն վտանգները, որոնց բախվում են հենց ֆերմերները։ Չենք կարող ասել, որ ֆերմերը անբարեխիղճ է, եթե ինքն է օգտագործում իր ընտանիքում հիվանդ անասունների կաթը։ Անտրամաբանական է, որ մարդն իմանա, թե ինչ վտանգի առաջ է կանգնած և դեռ հիվանդ անասուններ պահի կամ վաճառի նրանց կաթը»,- ասում է Զուրա Կուլջանիշվիլին։ Նա նաև կիսվում է եվրոպական երկրների փորձով, թե ինչպես պետք է պետությունը խրախուսի ֆերմերներին։
Օրինակ՝ Ֆրանսիայում կաթի միջին գին է սահմանվում։ Եթե ֆերմերի կաթն ավելի որակյալ է, քան ստանդարտը, արտադրողը նրան վճարում է միջինից բարձր գին, քանի որ նույն ապրանքը պատրաստված է բարձրորակ կաթից: Եվրոպական փորձը աստիճանաբար ներդրվում է նաև Վրաստանում։ «Դերցելի Նոբաթ» կոոպերատիվը գյուղացուն հինգ թեթրի ավել է վճարում մեկ լիտր կաթի համար, եթե հումքը ստուգումից հետո որակյալ է և անվտանգ։
«Դերցելի Նոբաթի» կոոպերատիվը ստեղծվել է վեց տարի առաջ Ադիգենի մունիցիպալիտետում և միավորում է 12 ֆերմերների։ Բացի սեփական անասունների կաթից, հումք են հավաքում նաև մոտակա գյուղերից։ Ամռանը ձեռնարկության արտադրողականությունը կազմում է մինչև 2,5 տոննա, ձմռանը՝ մինչև 500 լիտր։ Կոոպերատիվը ամբողջ տարվա ընթացքում արտադրում է սերուցքային պանիր, թթվասեր և կարագ, այն վաճառում Ախալցիխեում, Բակուրիանիում և մայրաքաղաքում։ Սա այն ձեռնարկություններից է, որը տարածաշրջանում ներդրել է HACCP և ISO ստանդարտներ։
«Գինը փոփոխական է։ Հիմա կաթի մեկ լիտրի գինը 1,60 թեթրի է, ամռանը՝ առնվազն լարի, լարի 10 թեթրի։ Գործարանում ստուգման են գալիս սննդի անվտանգության ծառայությունից, կոոպերատիվների գործակալությունից, գալիս են ամեն ամիս, ստուգում են հիգիենան ձեռնարկությունում և ֆերմերների մոտ, ինչպես նաև պիտակավորումը։ Մենք վեց ամիսը մեկ ստուգում ենք մեր արտադրանքի որակը լաբորատորիայում: Բացի այդ, ֆերմերները անհատապես մեր տնտեսություններում տարբեր միջոցառումներ են իրականացնում անասունների համար՝ մաստիտը կամ նմանատիպ խնդիրները վերացնելու և որակյալ կաթ ունենալու համար»,- ասում է «Դերցելիս Նոբաթի» կոոպերատիվի տնօրեն Օմար Բերիձեն։
«Դերցելի Նոբաթի»-ի արտադրած պանիր
Սամցխե-Ջավախեթիի ֆերմերները վերջին տարիներին բողոքում են կաթի գնից։ Տեղացիների խոսքով, կաթի վաճառքի գինը աստիճանաբար նվազում է։
«Կաթը լարիով ենք վաճառում, ինչպե՞ս կարել է։ Այնքան տանջանք է պահանջվում գործի համար։ Հիմա էլ այս ցրտին տղաս գնացել է սար, նախիր, դրանից հետո կաթը չի կարելի վաճառել լարիով, մենք էլ ենք մեղք»,- դժգոհում է Ախալքալաքի Դադեշ գյուղի բնակիչ Լուսիկ Բարբարյանը։ Նրա նման գյուղացիները նույնպես իրենց կաթը հանձնում են վերամշակող գործարանին։
Ախալցիխեի Աբաթխևի գյուղում նույնպես բողոքում են գյուղացիական ապրանքների գնի վերաբերյալ։ 70-ամյա Սերոժ Մկրտչյանը 20 գլուխ անասուն ունի: Հիմնականում զբաղվում է անասնապահությամբ։ Նա ասում է, որ Վրաստանում ամեն ինչ թանկանում է, բացի գյուղացու բերքից ու կաթնամթերքից.
«1 լիտր ջուրն արժե 1,20 թեթրի, իսկ կաթը՝ 1 լարի։ Ինչ է սա? Անարդարություն: Եթե բենզինն արժե 3,50 լարի, ինչո՞ւ է կաթն այդքան էժան»:
Ինչու՞ է նվազել կաթի գինը - ֆերմերների ասոցիացիան պատճառները բացատրում է հետևյալ կերպ՝ մաքուր կաթի գնի հետ մրցակցում է վերականգնված կաթը, որը շատ ավելի էժան է։ Անբարեխիղճ ձեռնարկատերերը կաթնամթերքն ամբողջությամբ կամ մասնակիորեն պատրաստում են չոր կաթից, իսկ պիտակի վրա նշում են մաքուր կաթը։ Սրա պատճառով ազնիվ տնտեսվարողները ստիպված են ֆերմերից ցածր գնով բնական կաթ գնել՝ շուկայում մրցակցելու համար։
«Երկրում հանդիպում ենք կաթնանման զանգվածի ներկրման, որը շատ ավելի էժան է, դրանից պանիր ու կաթնաթթվային մթերք են արտադրում։ Հետևաբար, կաթի ձեռնարկությունները պետք է համեմատաբար ցածր գին առաջարկեն ֆերմերներին, որպեսզի ինչ-որ կերպ գոյատևեն շուկայում և ունենան զարգացման ներուժ, ինչը, ցավոք, ծանր բեռ է հանդիսանում ֆերմերների համար»,- ասում է Վրաստանի ֆերմերների ասոցիացիայի փոխնախագահ Ռատի Կոճլամազաշվիլին։
Տարածաշրջանի խոշոր բիզնես օպերատորներից մեկի՝ «Ծիփորա Սամցխե»-ի տեխնիկական տնօրեն Ամիրան Կաճկաճիշվիլին ասում է, որ ֆերմերներից հավաքված կաթը ձեռնարկություն մտնելիս ստուգվում է մաստիտի և բրուցելոզի համար։ Յուրաքանչյուր ֆերմերի կաթը ստուգվում է այն դեպքում, եթե կաթի մեջ կասկածելի բան է նկատվում։
«Եթե մեկ տոննայի մեջ մեկ լիտր անորակ կաթ խառնվի, դա կփչացնի մեր ամբողջ հումքը։ Ամեն օր ստուգում ենք, լաբորատորիա ունենք, հենց կաթը ներմուծվում է, անմիջապես ստուգվում է։ Բացի այդ, Սննդի անվտանգության գործակալությունն ինքն է ստուգում մեր արտադրողների կաթը, չգիտեմ ինչ հաճախականությամբ, բայց գիտեմ, որ ստուգում են»,- մեզ հետ զրույցում ասաց Ամիրան Կաճկաճիշվիլին։
Վրաստանի օրենսդրության համաձայն (ըստ «Կաթի և կաթնամթերքի մասին տեխնիկական կանոնակարգի») այն մթերքը, որում կաթի ճարպը փոխարինվում է բուսական յուղով կամ այլ բաղադրիչներով, կաթնամթերք չէ, և արգելվում է դրա վրա նշել կաթնամթերք (կարագ, թթվասեր և այլն) անվանումը։ Այդուհանդերձ, տարիներ շարունակ Վրաստանում, շուկաներում և սուպերմարկետներում վաճառվում է կեղծ կաթնամթերք՝ խառնված բուսական ճարպերով, և սպառողները խաբվում են։ Տարբեր ժամանակներում իրականացված ստուգումների արդյունքում բազմաթիվ ապրանքներում հայտնաբերվել են խախտումներ։
Այս տարվա հոկտեմբերին Սննդի ազգային գործակալության տեսուչները, պետական վերահսկողության շրջանակներում, հետազոտել են 20 նմուշ՝ կաթի և կաթնամթերքի մեջ կաթի ճարպի մաքրությունը պարզելու նպատակով։ Հետազոտության արդյունքում, բացի կաթի ճարպից, բուսական ճարպեր են հայտնաբերվել 4-ում: Դրանցից մեկը Նինոծմինդայի մունիցիպալիտետի Օրլովկա գյուղում արտադրված պանիրն է, որը, բացի կաթի ճարպից, պարունակում էր այլ ճարպերի խառնուրդ, այդ թվում՝ 20% բուսական ճարպեր։ Սննդի ազգային գործակալությունից հայտնում են, որ «բիզնեսի օպերատորներին ծանուցվել է հայտնաբերված խախտման մասին և հանձնարարվել թույլ չտալ նշված սննդամթերքի շուկայահանումը և այն ամբողջությամբ վերացնել, եթե այդպիսիք կան, ինչը կվերահսկվի Սննդի ազգային գործակալության կողմից»: Գործակալությունը չի հայտնում՝ տուգանվել են արտադրողները, թե ոչ։
«Կաթի և կաթնամթերքի մասին» տեխնիկական կանոնակարգի պահանջների կատարումը վերահսկվում է Պարենի ազգային գործակալության կողմից։ Գործակալության հաղորդագրության մեջ գրված է, որ տարեկան 250 նմուշ կհետազոտվի կաթի ճարպի մաքրության համար, ինչը, ըստ մասնագետների, չափազանց փոքր թիվ է ողջ երկրի առևտրային ցանցը վերահսկելու համար։
«Ռազմավարական հետազոտությունների և զարգացման կենտրոն» հասարակական կազմակերպությունը կաթնամթերքի կեղծման դեմ պայքարը սկսել է մոտ 14 տարի առաջ։ Այդ ժամանակվանից հասարակական կազմակերպությունը փորձում է Վրաստանում ստեղծել սպառողների իրավունքների պաշտպանության արդյունավետ համակարգ։ Պարբերաբար լաբորատորիայում փորձարկում է տարբեր տեսակի ապրանքներ և ուղարկում Պետական անվտանգության ծառայություն՝ անձագանքի համար։
«Սկզբում մենք փորձարկեցինք մի շարք կաթնամթերք և պարզեցինք, որ դրանցից շատերը պարունակում են բուսական ճարպ, ինչը նշանակում է, որ դրանք կաթնամթերք չեն: Այն ժամանակ չկար որեւէ նորմ, որը սահմանում էր, թե ինչ տեսակի ապրանք կարելի է վաճառել որպես կաթնամթերք։ Հետո մենք նախաձեռնեցինք օրենսդրական մակարդակով կարգավորել այս հարցը, ստորագրեցինք միջնորդություն և ներկայացրինք խորհրդարան։ Ուշացումով, բայց երկու տարի անց, կառավարությունը որոշում ընդունեց, և այդ հարցը կարգավորվեց օրենսդրական մակարդակով»,- ասում է «Ռազմավարական հետազոտությունների և զարգացման կենտրոնի» օգտատերերի իրավունքների պաշտպանության ծրագրի համակարգող Վախտանգ Կոբալաձեն։
«Օրինակ՝ կեղծումը համարվում է մակնշման կանոնների խախտում եւ տուգանքը կազմում է 200-ից 500 լարի։ Դա զգալի գումար է փոքր վաճառողի համար, բայց բավարար չէ խոշոր գործարանների համար զսպող գործոն լինելու համար: Դրա շնորհիվ որոշ ձեռնարկություններում 11 անգամ խախտումներ են արձանագրվել»,- հավելում է նա։
Բիզնես ասոցիացիաները, փորձագետները, այդ թվում՝ պետությունը համակարծիք են, որ հնարավոր չէ լուծել գյուղացիական տնտեսությունների խնդիրը և կարգավորել սննդի անվտանգության պահանջները՝ առանց դրանց խոշորացման, միավորման և կոոպերատիվների ստեղծման։
Ֆերմերների ասոցիացիայում նույնպես կարծում են, որ լուծումը տնային տնտեսությունների միավորման մեջ է, ինչպես անցյալ դարում արեցին եվրոպական ու հետխորհրդային երկրները։
«ԵՄ օրենսդրության հետ մերձեցում կա, թեեւ դրա իրականացումը ձգձգվում է։ Կարևոր է բարելավել բոլոր օղակների կառավարումը, որպեսզի հաստատվեն խաղի ճիշտ և արդար կանոններ։ Սա ավելի մրցակցային միջավայր կստեղծի, և կաթնամթերքի պահանջարկը կաճի։ Մենք ունենք կանոնակարգեր, բայց տեսնում ենք մարտահրավերներ։ Շղթայական ռեակցիայով սա մեզ հետ է բերում այն կետին, երբ արդար խաղացողը ճնշվում է անարդար խաղացողի կողմից»,- ասում է ասոցիացիայի փոխտնօրեն Ռատի Կոճլամազաշվիլին։
2022-2023 թվականներին Երիտասարդ ֆերմերների ասոցիացիան հետազոտություն է անցկացրել Շիդա Քարթլիում և Սամցխե-Ջավախեթիում։ Հետազոտությունը պետք է ընդգծեր, թե որքանով է արդյունավետ օրենքը սննդամթերքի անվտանգության ուղղությամբ, ինչպես նաև Սննդի ազգային գործակալության աշխատանքային գործընթացում առկա մարտահրավերները։ Հետազոտվել է 500 օբյեկտ, որից 277-ը՝ Սամցխե-Ջավախեթիում։ Հետազոտությունը բացահայտել է Սննդի ազգային գործակալության և բիզնես օպերատորների միջև կապի խնդիրներ:
Եվրամիության և Վրաստանի միջև Ասոցացման համաձայնագրի համաձայն՝ 2021 թվականի հունիսի 1-ից Վրաստանում ուժի մեջ է մտել հրամանագիր, համաձայն որի՝ բիզնես օպերատորները պետք է իրականացնեն սննդամթերքի անվտանգության ընթացակարգեր՝ վտանգի վերլուծության և կրիտիկական վերահսկման կետերի (HACCP) սկզբունքներին համապատասխան։ Թեև HACCP համակարգի ներդրումը պարտադիր է հանրային սննդի բոլոր օբյեկտների համար, սակայն կանոնակարգը չի պահպանվում:
«Սամցխե-Ջավախեթիում հարցված 277 քաղաքացիներից 174 (62.8%) բիզնես օպերատորներ չեն ներդրել HACCP համակարգը, որից 93-ը մտադիր են ներդնել համակարգը, 26-ը մտադիր չեն, 55-ը չգիտեն՝ կիրականացնեն այն, թե՞ոչ և մեկ մարդ չի ուզում պատասխանել»,- ասվում է հետազոտության մեջ։
Հետազոտությունն իրականացվել է «Վրաստանի ռազմավարական հետազոտությունների և զարգացման կենտրոնի» (CSRDG) աջակցությամբ՝ Եվրամիության և Կոնրադ Ադենաուեր հիմնադրամի կողմից ֆինանսավորվող ծրագրի շրջանակներում։
Արդյունքների հիման վրա մշակվել է առաջարկությունների փաստաթուղթ, ըստ որի՝ Սննդի ազգային գործակալությունը ավելի լավ արդյունքների համար պետք է բարելավի իր աշխատանքը մի քանի ուղղություններով.
«Ապահովել բոլոր գործարարների գրանցումը տնտեսական գործունեության ռեգիստրում և դրանց ժամանակին մոնիթորինգը, ավելացնել չնախատեսված այցելությունների քանակը: Վերահսկիչ մարմնի այցելության մասին ոչ մի բիզնես օպերատոր չպետք է նախապես տեղեկացվի: Վերանայել և բարձրացնել տուգանքները; սահմանել տուգանքի ողջամիտ չափը, որը գերազանցում է խախտումը շտկելու համար ծախսված գումարը»։
«Ռազմավարական հետազոտությունների և զարգացման կենտրոնի» պատվերով ևս մեկ հետազոտություն անցկացվել է Վրաստանում 2023 թվականի հունիսին։ Էթնիկ փոքրամասնությունների հարցվածների կեսը (52%) չի լսել Պարենի ազգային գործակալության մասին, մինչդեռ մյուս հարցվածների շրջանում այս ցուցանիշը չի գերազանցում 28%-ը։
«Ի՞նչ խնդիրների եք բախվում սննդամթերքի անվտանգության վերաբերյալ տեղեկատվություն գտնելու հարցում» հարցին 52 հարցվողներ նշել են, որ տեղեկատվությունը հասանելի չէ, թերի կամ դժվար է այն մշակել: Ախալքալաքում և Նինոծմինդայում տեղակայված 7 բիզնես-օպերատորներ նշեցին, որ լեզվական խոչընդոտն իրենց համար խնդիր է»։
Ապրանքի բաղադրությունը պետք է համապատասխանի Եվրամիության պահանջներին.
Արտահանման հայտատուն պետք է ունենա տեղեկատվություն արտադրանքի արտադրության ամբողջական շղթայի, ինչպես նաև սեփական արտադրանքի անվտանգությունը որոշելու համար կատարված համապատասխան լաբորատոր հետազոտությունների մասին.
Վրաստանում պետք է գործի Եվրամիությունում գործող վերահսկողության մեխանիզմի նման համակարգ (ստուգում, վերահսկողություն, մոնիտորինգ և այլն):
«Ռազմավարական հետազոտությունների և զարգացման կենտրոնի» սպառողների իրավունքների պաշտպանության ծրագրի համակարգող Վախտանգ Կոբալաձեն ասում է, որ ասոցացման համաձայնագիրն արդեն էականորեն փոխել է կաթնամթերքի արտադրության կանոններն ու մեթոդները, թեև դեռ վաղ է խոսել Վրաստանից կաթնամթերքի արտահանման մասին։
«Եվրամիությունը երկրներին տալիս է հուսալիության կարգավիճակ, այսինքն՝ որ երկրից է հնարավոր անարգել ներմուծել ապրանքներ Եվրամիություն, (քանի որ կենդանական ծագման արտադրանքը մեծ ռիսկ է պարունակում)։ Վրաստանը չունի վստահելի երկրի կարգավիճակ: Ասոցացման համաձայնագիրը ուղեկցվում է համապարփակ պլանով, և ամեն տարի մոտ մեկ տասնյակից ավելի ԵՄ նորմատիվ ակտեր են մոտարկում։ Մարտահրավերը օրենքի կիրարկման մաս է: Շատ նորմատիվ ակտեր են ընդունվում, բայց այնտեղ գրված է, որ երեք-հինգ տարի հետո դրանք կյանքի կկոչվեն։ Անցնելով հաջորդ փուլ՝ սեւ շուկան պետք է առնվազն կրճատել, եթե ոչ ամբողջությամբ վերացնել։ Բացի այն, որ սա մեզ կմոտեցնի չափանիշներին, մենք ավելի ապահով կլինենք»,- կարծում է Վախտանգ Կոբալաձեն։
Ֆերմերների, սպառողների, բիզնես օպերատորների, փորձագետների և քաղաքացիական հատվածի բոլոր հարցերին պետք է պատասխանի Պարենի ազգային գործակալությունը։ Թեև այս պետական գերատեսչությունը պատասխանատու է ոլորտի բոլոր մարտահրավերների համար, սակայն չպատասխանեց մեր հարցերին։ Մի քանի անգամ փորձեցինք արձանագրել նրանց դիրքորոշումը, մամուլի գրասենյակից պատասխանեցին մեր հեռախոսազանգերին՝ խոստանալով պարզել հարցը, սակայն պատասխանատուների հետ հարցազրույցը մինչ օրս չի կայացել։
Գործակալությունից գրավոր պահանջել ենք հանրային տեղեկատվություն։ Պաշտոնական տեղեկատվության համաձայն՝ Սամցխե-Ջավախեթիում գործում է կաթի վերամշակման 40 ձեռնարկություն։ 2023 թվականին գործակալությունը կաթ վերամշակող ձեռնարկություններում անցկացրել է 61 պլանային և 18 ոչ պլանային ստուգում։ Փաստաթղթային ստուգում է իրականացվել 11 ձեռնարկությունում, հսկողություն՝ 5-ում։
«Այս տարի կաթնամթերքի 9 ձեռնարկատեր տուգանվել է 1000 լարիով, որից ութը խիստ անհամապատասխանության համար (Սննդի/կենդանիների կերերի անվտանգության, անասնաբուժության և բույսերի պաշտպանության օրենսգրքի 66-րդ հոդվածի 3-րդ մասով, որը ենթադրում է այնպիսի անհամապատասխանություն, որը բարձր ռիսկ է ստեղծում մարդու կամ/և կենդանու կյանքի և առողջության համար) և արտադրական գործընթացը դադարեցվել է, որը վերսկսվել է անհամապատասխանությունը վերացնելուն պես: Գործակալության ցուցումները չկատարելու համար մեկ հաստատություն տուգանվել է 200 լարիով»:
Պարենի ազգային գործակալության տվյալներով՝ գործակալությունը Սամցխե-Ջավախեթիում գրանցել է 117 567 խոշոր եղջերավոր անասուն։ 2023 թվականին բրուցելոզը հաստատվել է 200 կենդանու մոտ։
Ախալցիխեից 12-ամյա դեռահասը, ով գարնանը, հավանաբար, շուկայում գնված պանրից վարակվել էր բրուցելյոզով, դեռ լիովին չի բուժվել։ Ծնողն ասում է, որ երեխայի առողջական վիճակը բարելավվել է, սակայն նա մի քանի տարի մասնագետների հսկողության կարիք կունենա։
«Բուժումը որոշ ժամանակով դադարեցրին, դեկտեմբերի վերջին պետք է խորհրդակցենք, տեսնենք՝ բժիշկն ինչ կասի։ Ինչպես ինձ բացատրեցին, երեք տարվա ընթացքում, վեց ամիսը մեկ պետք է գնանք բժիշկների մոտ։ Թբիլիսիում տանում են ինֆեկցիոն բաժանմունք, հետո երեխայի վիճակը ստուգում ենք Թուրքիայում»,- ասում է երեխայի հայրը՝ Համբարձում Բաբոյանը:
Շատ ֆերմերներ ամեն օր գալիս են Ախալցիխեի կենտրոնական շուկա և վաճառում կաթնամթերք։ Օրենքը նրանց չի պարտավորեցնում ստուգել պանիրը, կարագը և այլ ապրանքներ, իսկ մթերքի անվտանգությունն ամբողջությամբ կախված է արտադրողի բարեխղճությունից։
«Որպես կանոն, արտադրողը պետք է նախ տեղում ստուգի ապրանքը, հետո վաճառի, բայց Վրաստանում դա տեղի չի ունենում»,- ասում է Ախալցիխեի կենտրոնական շուկայի տնօրեն Վախտանգ Քարթվելիշվիլին։
Բացի 12-ամյա դեռահասից, այս տարի բրուցելոզով վարակվել են տասնյակ մարդիկ։ Ասպինձայի քաղաքապետարանի հանրային առողջության կենտրոնի տեղեկատվության համաձայն՝ 2023 թվականին միայն Ասպինձա գյուղում քրոնիկական հիվանդություն է հաստատվել 37 տեղացիների մոտ։ Բուժումը շարունակում են մինչ այժմ։
Բրուցելոզը խրոնիկ, զոոնոզ վարակիչ հիվանդություն է, որը տարածվում է կենդանիների և մարդկանց վրա: Հիվանդությունը տարածվում է վարակված կենդանու հետ շփման կամ դրանից ստացված արտադրանքի միջոցով։ Այն պահանջում է երկարատև բուժում, վնասում է նյարդային համակարգը, ոսկորները և հոդերը:
Չստուգված կաթնամթերքը բրուցելոզով վարակվելու միակ վտանգը չէ։ Տարածաշրջանում տարածված հիվանդություններից են նաև թուրքականը և մաստիտը, խոշոր եղջերավոր անասունների կրծքագեղձի բորբոքումները։ Մաստիկ կաթով պատրաստված մթերքների համակարգված օգտագործումը վնասում է մարդու լյարդը և ուղեղը։
«Կաթի որակի վրա ազդում են թե՛ հիվանդությունները, թե՛ հակաբիոտիկները, եթե ֆերմերը դրանք օգտագործում է բուժման մեջ։ Նաև մաստիտը, որն ամենավնասակարն է մարդու առողջության համար։ Մեր տարածաշրջանի ամենամեծ խնդիրը մաստիտն է։ Դա արվում է գաղտնի, և քանի դեռ գյուղացին կաթը լաբորատորիայում չի ստուգում կամ չի թեստավորում, նա չգիտի, որ իր ապրանքը խնդիր ունի։ Ցավոք, շատ քիչ ֆերմերներ ունեն այս թեստերը: Կան ֆերմերներ, որոնց մենք համակարգված այցելում ենք, զննում նրանց անասուններին, և եթե այն հիվանդ է, բուժում ենք»,- բացատրում է անասնաբույժ Շոթա Կուլջանիշվիլին։ Նրա խոսքով՝ հաճախ ֆերմերը չգիտի այս կանոնների մասին, ուստի անասնաբույժը գյուղերում տեղեկատվական արշավ իրականացնելու անհրաժեշտություն է տեսնում։
Սամցխե-Ջավախեթիում պարբերաբար տեղեկատվական հանդիպումներ են անցկացվում «Վրացական բիզնեսի զարգացման կենտրոն Կովկաս» կազմակերպության կողմից։ Կազմակերպությունը ֆերմերներին օգնում է մի քանի ուղղություններով՝ անասնաբուծական կերերի արտադրություն, խոշոր եղջերավոր անասունների ախտորոշում և բուժում, արհեստական բեղմնավորում, կաթնամթերքի իրացում և այլն։ Կենտրոնն անասնաբուծության ուղղությամբ աշխատում է 2011 թվականից։ Ախալցիխեի գրասենյակի ղեկավար Զուրա Կուլջանիշվիլիի խոսքով՝ նրանք դաշտային դասընթացներ են անցկացնում, ֆերմերների հետ գնում ամառային սարեր և տարվա ընթացքում օգնում մոտ 500 ֆերմերների։
«Բազմաթիվ տնտեսություններում վիճակը բարելավել ենք, բայց պետք է ավելի շատ էներգիա ու գումար ծախսել։ Առաջին հայացքից դա լիովին գյուղացու պատասխանատվությունն է, բայց պետությունը պետք է հոգա իր բնակչության մասին։ Բնակչության մեջ ներառված են նաև ֆերմերները։ Եթե նա դիտավորյալ կամ ակամա ինքն իրեն վնասում է, ապա պետության պարտավորությունն է նրանց տրամադրել համարժեք տեղեկատվություն և չլինել մատնացույց անելու ռեժիմում։ Օրենքը չի կարող խանգարել առաջնային արտադրությանը: Պարենի ազգային գործակալությունը քիչ թե շատ կարգավորում է գործարաններում կաթի վերամշակման պայմանները, բայց սա գլուխկոտրուկի միայն մի մասն է, քանի որ եթե այս գործարան հասնի բակտերիաներով, մաստիտով և հակաբիոտիկներով վարակված կաթը, ինչ էլ որ անի վերամշակողը, արտադրանքը չի կարող լինել ոչ անվնաս, ոչ էլ որակյալ»,- ասում է Զուրա Կուլջանիշվիլին՝ «Վրացական բիզնեսի զարգացման կենտրոն Կովկասի» Ախալցիխեի գրասենյակի ղեկավարը և թվարկում այն գործոնները, որոնք ուղղակիորեն ազդում են արտադրանքի անվտանգության վրա՝ ինչո՞վ է սնվում կենդանին և որքանո՞վ են նրանք առողջ, որքանո՞վ են ֆերմերները պաշտպանում կթման հիգիենան, մաքուր է անոթը, որտեղ կաթը հավաքում են, որքան ժամանակ է կաթը պահվում։ Զուրա Կուլջանիշվիլին հիշում է, որ հետազոտություններից մեկի ժամանակ կովերի 87%-ի մոտ հայտնաբերել է թաքնված մաստիտ։
«Մարդկանց պարտավորել պարբերաբար կաթի անալիզներ կատարել և կենդանուն ստուգելու բրուցելոզի հայտնաբերման առումով, մեզ արդյունքի չի բերի։ Եթե մենք ցանկանում ենք, որ այս ուղղությունը կայուն զարգանա, ապա անհրաժեշտ է ավելի շատ իրազեկել և բացատրել այն վտանգները, որոնց բախվում են հենց ֆերմերները։ Չենք կարող ասել, որ ֆերմերը անբարեխիղճ է, եթե ինքն է օգտագործում իր ընտանիքում հիվանդ անասունների կաթը։ Անտրամաբանական է, որ մարդն իմանա, թե ինչ վտանգի առաջ է կանգնած և դեռ հիվանդ անասուններ պահի կամ վաճառի նրանց կաթը»,- ասում է Զուրա Կուլջանիշվիլին։ Նա նաև կիսվում է եվրոպական երկրների փորձով, թե ինչպես պետք է պետությունը խրախուսի ֆերմերներին։
Օրինակ՝ Ֆրանսիայում կաթի միջին գին է սահմանվում։ Եթե ֆերմերի կաթն ավելի որակյալ է, քան ստանդարտը, արտադրողը նրան վճարում է միջինից բարձր գին, քանի որ նույն ապրանքը պատրաստված է բարձրորակ կաթից: Եվրոպական փորձը աստիճանաբար ներդրվում է նաև Վրաստանում։ «Դերցելի Նոբաթ» կոոպերատիվը գյուղացուն հինգ թեթրի ավել է վճարում մեկ լիտր կաթի համար, եթե հումքը ստուգումից հետո որակյալ է և անվտանգ։
«Դերցելի Նոբաթի» կոոպերատիվը ստեղծվել է վեց տարի առաջ Ադիգենի մունիցիպալիտետում և միավորում է 12 ֆերմերների։ Բացի սեփական անասունների կաթից, հումք են հավաքում նաև մոտակա գյուղերից։ Ամռանը ձեռնարկության արտադրողականությունը կազմում է մինչև 2,5 տոննա, ձմռանը՝ մինչև 500 լիտր։ Կոոպերատիվը ամբողջ տարվա ընթացքում արտադրում է սերուցքային պանիր, թթվասեր և կարագ, այն վաճառում Ախալցիխեում, Բակուրիանիում և մայրաքաղաքում։ Սա այն ձեռնարկություններից է, որը տարածաշրջանում ներդրել է HACCP և ISO ստանդարտներ։
«Գինը փոփոխական է։ Հիմա կաթի մեկ լիտրի գինը 1,60 թեթրի է, ամռանը՝ առնվազն լարի, լարի 10 թեթրի։ Գործարանում ստուգման են գալիս սննդի անվտանգության ծառայությունից, կոոպերատիվների գործակալությունից, գալիս են ամեն ամիս, ստուգում են հիգիենան ձեռնարկությունում և ֆերմերների մոտ, ինչպես նաև պիտակավորումը։ Մենք վեց ամիսը մեկ ստուգում ենք մեր արտադրանքի որակը լաբորատորիայում: Բացի այդ, ֆերմերները անհատապես մեր տնտեսություններում տարբեր միջոցառումներ են իրականացնում անասունների համար՝ մաստիտը կամ նմանատիպ խնդիրները վերացնելու և որակյալ կաթ ունենալու համար»,- ասում է «Դերցելիս Նոբաթի» կոոպերատիվի տնօրեն Օմար Բերիձեն։
«Դերցելի Նոբաթի»-ի արտադրած պանիրՍամցխե-Ջավախեթիի ֆերմերները վերջին տարիներին բողոքում են կաթի գնից։ Տեղացիների խոսքով, կաթի վաճառքի գինը աստիճանաբար նվազում է։
«Կաթը լարիով ենք վաճառում, ինչպե՞ս կարել է։ Այնքան տանջանք է պահանջվում գործի համար։ Հիմա էլ այս ցրտին տղաս գնացել է սար, նախիր, դրանից հետո կաթը չի կարելի վաճառել լարիով, մենք էլ ենք մեղք»,- դժգոհում է Ախալքալաքի Դադեշ գյուղի բնակիչ Լուսիկ Բարբարյանը։ Նրա նման գյուղացիները նույնպես իրենց կաթը հանձնում են վերամշակող գործարանին։
Ախալցիխեի Աբաթխևի գյուղում նույնպես բողոքում են գյուղացիական ապրանքների գնի վերաբերյալ։ 70-ամյա Սերոժ Մկրտչյանը 20 գլուխ անասուն ունի: Հիմնականում զբաղվում է անասնապահությամբ։ Նա ասում է, որ Վրաստանում ամեն ինչ թանկանում է, բացի գյուղացու բերքից ու կաթնամթերքից.
«1 լիտր ջուրն արժե 1,20 թեթրի, իսկ կաթը՝ 1 լարի։ Ինչ է սա? Անարդարություն: Եթե բենզինն արժե 3,50 լարի, ինչո՞ւ է կաթն այդքան էժան»:
Ինչու՞ է նվազել կաթի գինը - ֆերմերների ասոցիացիան պատճառները բացատրում է հետևյալ կերպ՝ մաքուր կաթի գնի հետ մրցակցում է վերականգնված կաթը, որը շատ ավելի էժան է։ Անբարեխիղճ ձեռնարկատերերը կաթնամթերքն ամբողջությամբ կամ մասնակիորեն պատրաստում են չոր կաթից, իսկ պիտակի վրա նշում են մաքուր կաթը։ Սրա պատճառով ազնիվ տնտեսվարողները ստիպված են ֆերմերից ցածր գնով բնական կաթ գնել՝ շուկայում մրցակցելու համար։
«Երկրում հանդիպում ենք կաթնանման զանգվածի ներկրման, որը շատ ավելի էժան է, դրանից պանիր ու կաթնաթթվային մթերք են արտադրում։ Հետևաբար, կաթի ձեռնարկությունները պետք է համեմատաբար ցածր գին առաջարկեն ֆերմերներին, որպեսզի ինչ-որ կերպ գոյատևեն շուկայում և ունենան զարգացման ներուժ, ինչը, ցավոք, ծանր բեռ է հանդիսանում ֆերմերների համար»,- ասում է Վրաստանի ֆերմերների ասոցիացիայի փոխնախագահ Ռատի Կոճլամազաշվիլին։
Տարածաշրջանի խոշոր բիզնես օպերատորներից մեկի՝ «Ծիփորա Սամցխե»-ի տեխնիկական տնօրեն Ամիրան Կաճկաճիշվիլին ասում է, որ ֆերմերներից հավաքված կաթը ձեռնարկություն մտնելիս ստուգվում է մաստիտի և բրուցելոզի համար։ Յուրաքանչյուր ֆերմերի կաթը ստուգվում է այն դեպքում, եթե կաթի մեջ կասկածելի բան է նկատվում։
«Եթե մեկ տոննայի մեջ մեկ լիտր անորակ կաթ խառնվի, դա կփչացնի մեր ամբողջ հումքը։ Ամեն օր ստուգում ենք, լաբորատորիա ունենք, հենց կաթը ներմուծվում է, անմիջապես ստուգվում է։ Բացի այդ, Սննդի անվտանգության գործակալությունն ինքն է ստուգում մեր արտադրողների կաթը, չգիտեմ ինչ հաճախականությամբ, բայց գիտեմ, որ ստուգում են»,- մեզ հետ զրույցում ասաց Ամիրան Կաճկաճիշվիլին։
Վրաստանի օրենսդրության համաձայն (ըստ «Կաթի և կաթնամթերքի մասին տեխնիկական կանոնակարգի») այն մթերքը, որում կաթի ճարպը փոխարինվում է բուսական յուղով կամ այլ բաղադրիչներով, կաթնամթերք չէ, և արգելվում է դրա վրա նշել կաթնամթերք (կարագ, թթվասեր և այլն) անվանումը։ Այդուհանդերձ, տարիներ շարունակ Վրաստանում, շուկաներում և սուպերմարկետներում վաճառվում է կեղծ կաթնամթերք՝ խառնված բուսական ճարպերով, և սպառողները խաբվում են։ Տարբեր ժամանակներում իրականացված ստուգումների արդյունքում բազմաթիվ ապրանքներում հայտնաբերվել են խախտումներ։
Այս տարվա հոկտեմբերին Սննդի ազգային գործակալության տեսուչները, պետական վերահսկողության շրջանակներում, հետազոտել են 20 նմուշ՝ կաթի և կաթնամթերքի մեջ կաթի ճարպի մաքրությունը պարզելու նպատակով։ Հետազոտության արդյունքում, բացի կաթի ճարպից, բուսական ճարպեր են հայտնաբերվել 4-ում: Դրանցից մեկը Նինոծմինդայի մունիցիպալիտետի Օրլովկա գյուղում արտադրված պանիրն է, որը, բացի կաթի ճարպից, պարունակում էր այլ ճարպերի խառնուրդ, այդ թվում՝ 20% բուսական ճարպեր։ Սննդի ազգային գործակալությունից հայտնում են, որ «բիզնեսի օպերատորներին ծանուցվել է հայտնաբերված խախտման մասին և հանձնարարվել թույլ չտալ նշված սննդամթերքի շուկայահանումը և այն ամբողջությամբ վերացնել, եթե այդպիսիք կան, ինչը կվերահսկվի Սննդի ազգային գործակալության կողմից»: Գործակալությունը չի հայտնում՝ տուգանվել են արտադրողները, թե ոչ։
«Կաթի և կաթնամթերքի մասին» տեխնիկական կանոնակարգի պահանջների կատարումը վերահսկվում է Պարենի ազգային գործակալության կողմից։ Գործակալության հաղորդագրության մեջ գրված է, որ տարեկան 250 նմուշ կհետազոտվի կաթի ճարպի մաքրության համար, ինչը, ըստ մասնագետների, չափազանց փոքր թիվ է ողջ երկրի առևտրային ցանցը վերահսկելու համար։
«Ռազմավարական հետազոտությունների և զարգացման կենտրոն» հասարակական կազմակերպությունը կաթնամթերքի կեղծման դեմ պայքարը սկսել է մոտ 14 տարի առաջ։ Այդ ժամանակվանից հասարակական կազմակերպությունը փորձում է Վրաստանում ստեղծել սպառողների իրավունքների պաշտպանության արդյունավետ համակարգ։ Պարբերաբար լաբորատորիայում փորձարկում է տարբեր տեսակի ապրանքներ և ուղարկում Պետական անվտանգության ծառայություն՝ անձագանքի համար։
«Սկզբում մենք փորձարկեցինք մի շարք կաթնամթերք և պարզեցինք, որ դրանցից շատերը պարունակում են բուսական ճարպ, ինչը նշանակում է, որ դրանք կաթնամթերք չեն: Այն ժամանակ չկար որեւէ նորմ, որը սահմանում էր, թե ինչ տեսակի ապրանք կարելի է վաճառել որպես կաթնամթերք։ Հետո մենք նախաձեռնեցինք օրենսդրական մակարդակով կարգավորել այս հարցը, ստորագրեցինք միջնորդություն և ներկայացրինք խորհրդարան։ Ուշացումով, բայց երկու տարի անց, կառավարությունը որոշում ընդունեց, և այդ հարցը կարգավորվեց օրենսդրական մակարդակով»,- ասում է «Ռազմավարական հետազոտությունների և զարգացման կենտրոնի» օգտատերերի իրավունքների պաշտպանության ծրագրի համակարգող Վախտանգ Կոբալաձեն։
«Օրինակ՝ կեղծումը համարվում է մակնշման կանոնների խախտում եւ տուգանքը կազմում է 200-ից 500 լարի։ Դա զգալի գումար է փոքր վաճառողի համար, բայց բավարար չէ խոշոր գործարանների համար զսպող գործոն լինելու համար: Դրա շնորհիվ որոշ ձեռնարկություններում 11 անգամ խախտումներ են արձանագրվել»,- հավելում է նա։
Բիզնես ասոցիացիաները, փորձագետները, այդ թվում՝ պետությունը համակարծիք են, որ հնարավոր չէ լուծել գյուղացիական տնտեսությունների խնդիրը և կարգավորել սննդի անվտանգության պահանջները՝ առանց դրանց խոշորացման, միավորման և կոոպերատիվների ստեղծման։
Ֆերմերների ասոցիացիայում նույնպես կարծում են, որ լուծումը տնային տնտեսությունների միավորման մեջ է, ինչպես անցյալ դարում արեցին եվրոպական ու հետխորհրդային երկրները։
«ԵՄ օրենսդրության հետ մերձեցում կա, թեեւ դրա իրականացումը ձգձգվում է։ Կարևոր է բարելավել բոլոր օղակների կառավարումը, որպեսզի հաստատվեն խաղի ճիշտ և արդար կանոններ։ Սա ավելի մրցակցային միջավայր կստեղծի, և կաթնամթերքի պահանջարկը կաճի։ Մենք ունենք կանոնակարգեր, բայց տեսնում ենք մարտահրավերներ։ Շղթայական ռեակցիայով սա մեզ հետ է բերում այն կետին, երբ արդար խաղացողը ճնշվում է անարդար խաղացողի կողմից»,- ասում է ասոցիացիայի փոխտնօրեն Ռատի Կոճլամազաշվիլին։
Ի՞նչ ցույց տվեց հետազոտությունը
2022-2023 թվականներին Երիտասարդ ֆերմերների ասոցիացիան հետազոտություն է անցկացրել Շիդա Քարթլիում և Սամցխե-Ջավախեթիում։ Հետազոտությունը պետք է ընդգծեր, թե որքանով է արդյունավետ օրենքը սննդամթերքի անվտանգության ուղղությամբ, ինչպես նաև Սննդի ազգային գործակալության աշխատանքային գործընթացում առկա մարտահրավերները։ Հետազոտվել է 500 օբյեկտ, որից 277-ը՝ Սամցխե-Ջավախեթիում։ Հետազոտությունը բացահայտել է Սննդի ազգային գործակալության և բիզնես օպերատորների միջև կապի խնդիրներ:
Եվրամիության և Վրաստանի միջև Ասոցացման համաձայնագրի համաձայն՝ 2021 թվականի հունիսի 1-ից Վրաստանում ուժի մեջ է մտել հրամանագիր, համաձայն որի՝ բիզնես օպերատորները պետք է իրականացնեն սննդամթերքի անվտանգության ընթացակարգեր՝ վտանգի վերլուծության և կրիտիկական վերահսկման կետերի (HACCP) սկզբունքներին համապատասխան։ Թեև HACCP համակարգի ներդրումը պարտադիր է հանրային սննդի բոլոր օբյեկտների համար, սակայն կանոնակարգը չի պահպանվում:
«Սամցխե-Ջավախեթիում հարցված 277 քաղաքացիներից 174 (62.8%) բիզնես օպերատորներ չեն ներդրել HACCP համակարգը, որից 93-ը մտադիր են ներդնել համակարգը, 26-ը մտադիր չեն, 55-ը չգիտեն՝ կիրականացնեն այն, թե՞ոչ և մեկ մարդ չի ուզում պատասխանել»,- ասվում է հետազոտության մեջ։
Հետազոտությունն իրականացվել է «Վրաստանի ռազմավարական հետազոտությունների և զարգացման կենտրոնի» (CSRDG) աջակցությամբ՝ Եվրամիության և Կոնրադ Ադենաուեր հիմնադրամի կողմից ֆինանսավորվող ծրագրի շրջանակներում։
Արդյունքների հիման վրա մշակվել է առաջարկությունների փաստաթուղթ, ըստ որի՝ Սննդի ազգային գործակալությունը ավելի լավ արդյունքների համար պետք է բարելավի իր աշխատանքը մի քանի ուղղություններով.
«Ապահովել բոլոր գործարարների գրանցումը տնտեսական գործունեության ռեգիստրում և դրանց ժամանակին մոնիթորինգը, ավելացնել չնախատեսված այցելությունների քանակը: Վերահսկիչ մարմնի այցելության մասին ոչ մի բիզնես օպերատոր չպետք է նախապես տեղեկացվի: Վերանայել և բարձրացնել տուգանքները; սահմանել տուգանքի ողջամիտ չափը, որը գերազանցում է խախտումը շտկելու համար ծախսված գումարը»։
«Ռազմավարական հետազոտությունների և զարգացման կենտրոնի» պատվերով ևս մեկ հետազոտություն անցկացվել է Վրաստանում 2023 թվականի հունիսին։ Էթնիկ փոքրամասնությունների հարցվածների կեսը (52%) չի լսել Պարենի ազգային գործակալության մասին, մինչդեռ մյուս հարցվածների շրջանում այս ցուցանիշը չի գերազանցում 28%-ը։
«Ի՞նչ խնդիրների եք բախվում սննդամթերքի անվտանգության վերաբերյալ տեղեկատվություն գտնելու հարցում» հարցին 52 հարցվողներ նշել են, որ տեղեկատվությունը հասանելի չէ, թերի կամ դժվար է այն մշակել: Ախալքալաքում և Նինոծմինդայում տեղակայված 7 բիզնես-օպերատորներ նշեցին, որ լեզվական խոչընդոտն իրենց համար խնդիր է»։
Ի՞նչ փոխեց Ասոցացման համաձայնագիրը
Վրաստանի և Եվրամիության միջև ասոցացման համաձայնագրի համաձայն՝ Վրաստանին թույլատրվել է ազատ առևտուր անել Եվրամիության հետ, թեև վրացական գյուղատնտեսական արտադրանքը պետք է համապատասխանի սննդամթերքի անվտանգության պահանջներին՝ Եվրամիության շուկա ներմուծելու համար։ Ցածր ռիսկային մթերքները, ինչպիսիք են միրգը և բանջարեղենը, համեմատաբար ավելի հեշտ կլինի արտահանել ԵՄ շուկա, քան բարձր ռիսկային միսը և կաթնամթերքը: Դրա համար Վրաստանը պետք է կատարի երեք հիմնական պահանջ.Ապրանքի բաղադրությունը պետք է համապատասխանի Եվրամիության պահանջներին.
Արտահանման հայտատուն պետք է ունենա տեղեկատվություն արտադրանքի արտադրության ամբողջական շղթայի, ինչպես նաև սեփական արտադրանքի անվտանգությունը որոշելու համար կատարված համապատասխան լաբորատոր հետազոտությունների մասին.
Վրաստանում պետք է գործի Եվրամիությունում գործող վերահսկողության մեխանիզմի նման համակարգ (ստուգում, վերահսկողություն, մոնիտորինգ և այլն):
«Ռազմավարական հետազոտությունների և զարգացման կենտրոնի» սպառողների իրավունքների պաշտպանության ծրագրի համակարգող Վախտանգ Կոբալաձեն ասում է, որ ասոցացման համաձայնագիրն արդեն էականորեն փոխել է կաթնամթերքի արտադրության կանոններն ու մեթոդները, թեև դեռ վաղ է խոսել Վրաստանից կաթնամթերքի արտահանման մասին։
«Եվրամիությունը երկրներին տալիս է հուսալիության կարգավիճակ, այսինքն՝ որ երկրից է հնարավոր անարգել ներմուծել ապրանքներ Եվրամիություն, (քանի որ կենդանական ծագման արտադրանքը մեծ ռիսկ է պարունակում)։ Վրաստանը չունի վստահելի երկրի կարգավիճակ: Ասոցացման համաձայնագիրը ուղեկցվում է համապարփակ պլանով, և ամեն տարի մոտ մեկ տասնյակից ավելի ԵՄ նորմատիվ ակտեր են մոտարկում։ Մարտահրավերը օրենքի կիրարկման մաս է: Շատ նորմատիվ ակտեր են ընդունվում, բայց այնտեղ գրված է, որ երեք-հինգ տարի հետո դրանք կյանքի կկոչվեն։ Անցնելով հաջորդ փուլ՝ սեւ շուկան պետք է առնվազն կրճատել, եթե ոչ ամբողջությամբ վերացնել։ Բացի այն, որ սա մեզ կմոտեցնի չափանիշներին, մենք ավելի ապահով կլինենք»,- կարծում է Վախտանգ Կոբալաձեն։
Ֆերմերների, սպառողների, բիզնես օպերատորների, փորձագետների և քաղաքացիական հատվածի բոլոր հարցերին պետք է պատասխանի Պարենի ազգային գործակալությունը։ Թեև այս պետական գերատեսչությունը պատասխանատու է ոլորտի բոլոր մարտահրավերների համար, սակայն չպատասխանեց մեր հարցերին։ Մի քանի անգամ փորձեցինք արձանագրել նրանց դիրքորոշումը, մամուլի գրասենյակից պատասխանեցին մեր հեռախոսազանգերին՝ խոստանալով պարզել հարցը, սակայն պատասխանատուների հետ հարցազրույցը մինչ օրս չի կայացել։
Գործակալությունից գրավոր պահանջել ենք հանրային տեղեկատվություն։ Պաշտոնական տեղեկատվության համաձայն՝ Սամցխե-Ջավախեթիում գործում է կաթի վերամշակման 40 ձեռնարկություն։ 2023 թվականին գործակալությունը կաթ վերամշակող ձեռնարկություններում անցկացրել է 61 պլանային և 18 ոչ պլանային ստուգում։ Փաստաթղթային ստուգում է իրականացվել 11 ձեռնարկությունում, հսկողություն՝ 5-ում։
«Այս տարի կաթնամթերքի 9 ձեռնարկատեր տուգանվել է 1000 լարիով, որից ութը խիստ անհամապատասխանության համար (Սննդի/կենդանիների կերերի անվտանգության, անասնաբուժության և բույսերի պաշտպանության օրենսգրքի 66-րդ հոդվածի 3-րդ մասով, որը ենթադրում է այնպիսի անհամապատասխանություն, որը բարձր ռիսկ է ստեղծում մարդու կամ/և կենդանու կյանքի և առողջության համար) և արտադրական գործընթացը դադարեցվել է, որը վերսկսվել է անհամապատասխանությունը վերացնելուն պես: Գործակալության ցուցումները չկատարելու համար մեկ հաստատություն տուգանվել է 200 լարիով»:
Պարենի ազգային գործակալության տվյալներով՝ գործակալությունը Սամցխե-Ջավախեթիում գրանցել է 117 567 խոշոր եղջերավոր անասուն։ 2023 թվականին բրուցելոզը հաստատվել է 200 կենդանու մոտ։
ამავე კატეგორიაში
კვირის პოპულარული
ამინდის პროგნოზი
აბრეშუმის გზა
პარტნიორი მედიასაშუალებების მასალები
ამინდი
ახალციხე
15
°C
ახალქალაქი
10
°C
ასპინძა
16
°C
ადიგენი
17
°C
ბორჯომი
16
°C
თბილისი
18
°C
აბასთუმანი
13
°C
ბაკურიანი
11
°C
ნინოწმინდა
10
°C
ვალუტა
AMD
1000
6.8440
EUR
1
2.8713
RUB
100
2.9096
TRY
1
0.0822
USD
1
2.6760
მოცემული ვებ გვერდი „ჯუმლას" ძრავზე შექმნილი უნივერსალური კონტენტის მენეჯმენტის სისტემის (CMS) ნაწილია. ის USAID-ის მიერ დაფინანსებული პროგრამის "მედია გამჭვირვალე და ანგარიშვალდებული მმართველობისთვის" (M-TAG) მეშვეობით შეიქმნა, რომელსაც „კვლევისა და გაცვლების საერთაშორისო საბჭო" (IREX) ახორციელებს. ამ ვებ საიტზე გამოქვეყნებული კონტენტი მთლიანად ავტორების პასუხისმგებლობაა და ის არ გამოხატავს USAID-ისა და IREX-ის პოზიციას.
This web page is part of Joomla based universal CMS system, which was developed through the USAID funded Media for Transparent and Accountable Governance (MTAG) program, implemented by IREX. The content provided through this web-site is the sole responsibility of the authors and does not reflect the position of USAID or IREX.
ავტორის/ავტორების მიერ საინფორმაციო მასალაში გამოთქმული მოსაზრება შესაძლოა არ გამოხატავდეს "საქართველოს ღია საზოგადოების ფონდის" პოზიციას. შესაბამისად, ფონდი არ არის პასუხისმგებელი მასალის შინაარსზე.
The views, opinions and statements expressed by the author/authors and those providing comments are theirs only and do not necessarily reflect the position of the Foundation or the Center. Therefore, the Open Society Georgia Foundation and Georgian Center for Strategy and Development are not responsible for the content of the information material.
