Ինչպե՞ս են կալցիումի իոններն ազդում բույսերի աճի վրա, ինչպես են պատրաստում ասպիրինի փոշին տարբեր պայմաններում և լուծույթի մեջ աղի կոնցենտրացիայի ազդեցությունը ամիլազի ֆերմենտի գործունեության վրա - Այս երեք փոքր «ուսումնասիրությունները» պատկանում են Նինո Ժուժունաձե անվանը, ով բջջային կենսաբանություն կուսուցանի Միներվայի համալսարանում: 18-ամյա ախալցխացի աղջիկը տարեկան 21,000 ԱՄՆ դոլարի ֆինանսավորում է շահել, բայց այն գումարը, որն անհրաժեշտ էր Վրաստանից ուղևորվելու համար, չի գտնվել ոչ մի գործակալության բյուջետում:

Բույսերի աճի վրա կալցիումի իոնների ազդեցության ուսումնասիրությունը սկսվել է տասնմեկերորդ դասարանից: Հաջորդ տարի նա երկու փոքր ուսումնասիրություն անցկացրեց՝ տասներկուերորդ դասարանում փորձեց պատրաստել ասպիրինի փոշի տարբեր պայմաններում և ուշադրություն դարձրեց լուծույթի մեջ աղի համակենտրոնացման ազդեցությունը ամիլազի ֆերմենտի գործունեության վրա:

«Այս ֆերմենտը պատասխանատու է մեր մարմնի օսլայի քայքայման համար, այն օգտագործվում է նաև թխելու արդյունաբերության մեջ: Ֆերմենտի գործունեությանը հետևում էի անուղղակիորեն՝ յոդի թեստով», - պատմում է Նինոն:

Ախալցիխեի առաջին հանրակրթական դպրոցի աշակերտը բնագիրությամբ հետաքրքրվել է 9-րդ դասարանից: Համալսարանի լաբորատորիա այցելելիս նա հայտնաբերեց, որ իրեն լավ էր զգում հենց այդ միջավայրում:

«Մանկուց ես ինձ լավ եմ զգում, երբ ինչ-որ բան եմ բացում: Ես առավել վստահ եմ, երբ, օրինակ, ինչ-որ բան բացատրում եմ քիմիայի դասին: Ես ինձ այս դիրքում տեսա ութերորդ-իններորդ դասարանից»:

13 տարեկանում նա որոշեց ուսումնասիրել բջիջների կենսաբանությունը, ավելի կոնկրետ ՝ գենետիկական ճարտարագիտությունը: Շատերի համար դժվար ու խճճվածը Նինոյի համար բացահայտումներով ու հայտնագործություններով լի աշխարհ է:

«Գիտության մեջ գլխավորը հետաքրքրասիրությունն է», - ասում է Նինոն `այս հատկությունը վերագրելով մանրադիտակի ետևում գտնվող ամենափոքր մասնիկների հանդեպ հետաքրքրությանը:

Երբ երկիրը դառնա «քաղաքական կայուն», իսկ գիտությունը դառնա պետական գերակայություն, Նինոն կվերադառնա Վրաստան և կբացի գենետիկական լաբորատորիա:

Մինչ Վրաստանի գիտական ընկերության անդամ դառնալը, նա երկար ճանապարհ ուներ անցնելու արտերկրում բարձրագույն կրթություն ստանալու համար, սկզբում նա ընտրեց հինգ արտասահմանյան համալսարաններ և ստացավ դրական պատասխաններ: Մասնակցել է սեմինարների, գնահատել ուսուցման մեթոդները, դասախոս-ուսանող կապը և նախընտրել սովորել հենց Միներվայի համալսարանում:

«Միներվայի նպատակն է կարգել կազմավորված անձնավորություն, որը հարցին չի նայում միայն մեկ տեսանկյունից: Դա զարգացնելու լավագույն միջոցներից մեկը այլ երկրում այլազգու հետ, տարբեր մշակույթներով ապրելն է: Ընդհանուր առմամբ յոթ քաղաք կա, որտեղ պետք է ապրեմ: Առաջին և վերջին սեմեստրները կսովորեմ Սան Ֆրանցիսկոյում, մնացածը՝ Սեուլ, Թայպեյ, Հայդերաբադ, Բերլին, Լոնդոն և Բուենոս Այրես քաղաքներն են»:

Այս տարի Վրաստանից Միներվա համալսարան ընդունվեց երկու ուսանող: Նրանցից բացի, դասընթացներ կանցնեն 60 տարբեր երկրների մինչև 150 ուսանողներ:

«Միներվայի առանձնահատկությունն այն է, որ եթե ընդգրկված եք, նրանք ամեն կերպ փորձում են ֆինանսավորել այն, ինչ ձեզ հարկավոր է: Ես ստիպված էի ուղարկել շատ ֆինանսական փաստաթղթեր `իմ իրավիճակը գնահատելու և համապատասխանաբար, ֆինանսավորելում ստանալու համար: Միներվան այսպիսի գաղափարախոսություն ունի, որ՝ «Կրթությունը ներդրում է, և որպեսզի բավարար չափով գնահատես ստացածդ, պետք է վճարես դրա համար»: Այսպիսով, վճարման որոշ մասը մնում է մեզ վրա: Իմ դեպքում ՝ մինչեւ 2000 ԱՄՆ դոլար»:

Համալսարանում սահմանված 2000 ԱՄՆ դոլարից բացի, Նինոյի ծախսերը ներառում են ինքնաթիռի տոմսերը, վիզան, ապահովագրությունը, համակարգիչը, որը պետք է համապատասխանի հատուկ պահանջներին: Ուսանողի խոսքով ՝ դրա համար կպահանջվի մոտ 5000 ԱՄՆ դոլար: Գումարի մի մասը պետք է հավաքվի մինչեւ հունիսի 30-ը, իսկ մնացած մասը պետք է ունենա մեկնելու ժամանակ: Սան Ֆրանցիսկոյում պետք է լինի մինչև օգոստոսի 26-ը:

5000 ԱՄՆ դոլար հավաքելու համար ընտանիքը վարկ է վերցրել բանկից, իսկ Նինոն սկսեց ուսանողներին անգլերեն լեզու պարապել: Որքան մոտ է վճարման ամսաթիվը, այնքան ավելի շատ հոգսեր են ավելանում: Մնացել է շատ քիչ ժամանակ, ուստի Նինոն, սոցիալական կայքում դիմում է հասարակության օգնությանը:

«Մարտից մտածում էի, գրել Facebook-ում, ստիպված եղա անցնել երկար ժամանակ, որպեսզի ընդունեի այս որոշումը, օգնություն խնդրելը մարդկային գործոն է»:

Այս քայլին դիմելուց առաջ, Նինոն դիմել է բոլոր գործակալություններին, որոնց իրավասության մեջ պետք է լինի հաջողակ երիտասարդների աջակցությունը: Ապագա գիտության խթանումը նախ և առաջ պետք է բխի կրթության նախարարության շահերից: Գործակալությունից նրան մերժել են: Կորոնավիրուսի պատճառով, առաջնահերթությունները փոխել է նաև տեղական իշխանությունը:

«Կապնվեցի Միջազգային կրթության կենտրոնի հետ, և որքան հասկագա, նրանք ֆինանսավորում են հատուկ ծրագրեր: Օրինակ, Հունգարիայում ծրագիր ունեն, ամեն ինչ նախապես հաշվարկած է: Առանձին բյուջե չտեսա: Դիմեցի Ախալցիխեի քաղաքապետարան, ցավոք, առանց այն էլ արդեն բյուջեի դեֆիցիտ կա և կորոնավիրուսի պատճառով գումար հատկացնելն անհնար էր»:

Կրթության միջազգային կենտրոնից մեզ ասացին, որ Նինոն ուշացել է: Կրթաթոշակային ծրագիրը հայտարարվում է օրացուցային տարվա սկզբին `աշնանը: Այնուամենայնիվ, սա Նինոյի ֆինանսական աջակցությունը մերժելու միակ պատճառը չէ:

«Եթե ուսանողը նախատեսում է մեկնել սեպտեմբերին, ապա նա չի հասցնի: Բացի այդ, եթե Հունգարիա չի մեկնում, ցանկացած այլ երկրում ֆինանսավորվում են միայն մագիստական և դոկտորական ծրագրերը: Բակալավրիատի ծրագրերը մատչելի են միայն Հունգարիայում», - ասում է Կրթության միջազգային կենտրոնի խոսնակ Անա Բաքանիձեն:

Տեղական կառավարությունից ասում են, որ նրանք միայն օգնում են Սամցխե-Ջավախքի պետական համալսարանի գերազանցիկ ուսանողներին: Սրա համար 2021 թվականին 20 հազար լարի է հատկացվել: Համաճարակի պատճառով ինքնավարության առաջնահերթություններն էլ ավելի սղվեցին: Եթե նախկինում նման դեպքը քննարկվում էր անհատապես, իսկ բյուջեում անկանխատեսելի ծախսերի գումարը հատկացվում էր տարբեր հոդվածներից, ապա քաղաքապետարանի հիմնական մտահոգությունը այժմ կորոնավիրուսից տուժած քաղաքացիների աջակցությունն է:

Նինոն արդեն հավաքել է գումարի մի մասը, մնացածը ստիպված է ճարել, որպեսզի երեք ամիս հետո մեկնի ԱՄՆ: Նա գիտի, որ սա միակ խոչընդոտը չէ, որին կբախվի դեպի գիտություն տանող ճանապարհին: Արգելքները հետագայում կակտիվացնեն նրա հետաքրքրությունը բջջային կենսաբանության նկատմամբ: