Հասարակություն
Ինչու են քաղաքացիները պասիվ ինքնակառավարման գործընթացներում
18:09 / 25.01.2023
«Խորհրդականների խորհու՞րդ», չգիտեմ, ինձ քաղաքականությամբ չեմ հետաքրքրվում, չեմ լսել», «մեզ մոտ այդ հարցով ոչ ոք չի եկել, ոչինչ չեմ կարող ասել», «լսել եմ, բայց չեմ հավատում, որ ժողովրդի համար ինչ-որ բան արվելու է, քանի որ նրանք հարցը կորոշեն այնպես, ինչպես ուզում են»,- Նման արտահայտություններ հիմնականում կլսեք հարցված ախալցխացիներից։ Մեծամասնությունը ոչինչ չգիտի քաղաքապետարանի քաղաքացիական խորհրդատվական խորհրդի գործունեության մասին, մի մասն էլ չի հավատում խորհրդի աշխատանքին։ Այն, որ մարդիկ ոչինչ չգիտեն Խորհրդի մասին, զարմանալի չի համարում խորհրդի անդամը հայ համայնքից։ Աշոտ Կավալերյանի խոսքով, Խորհրդի մասին նա պատահաբար է լսել, միայն այն պատճառով, որ իր «բնույթով ակտիվ մարդ է»:
«Ժողովուրդը ոչինչ չգիտի, գյուղերում կան պատգամավորներ, քաղաքապետարանի ներկայացուցիչներ, հիմնականում նրանք պետք է տեղեկատվություն տրամադրեն բնակչությանը։ Պետք է բացատրեն, որ ցանկության դեպքում կարող են դիմել խորհուրդ։ Ստացվում է, որ կարծես միտումնավոր ոչինչ չեն ասում, մարդիկ այդ պատճառով պասիվ են։ Թաքցնում են, քանի որ հետո բնակչությունը հանգիստ չի տա նրանց ու երեւի սա նրանց դուր չի գալիս։ Ի վերջո, նրանք վստահեցնում են կենտրոնական իշխանությանը, որ այստեղ ամեն ինչ կարգին է»,- ասում է Աշոտ Կավալերյանը։
Համաձայն «Քաղաքացիական խորհրդատվական խորհրդի» կանոնադրության՝ ավագանին քաղաքապետի խորհրդակցական մարմինն է և ստեղծվել է տեղական ինքնակառավարման մարմինների գործունեության թափանցիկությանը և ինքնակառավարման գործուներության իրականացման հարցում քաղաքացիների մասնակցությանը նպաստելու համար։ Քաղաքապետն անձամբ է ընտրում թեկնածուներին, անդամներն ընտրվում են քաղաքացիների դիմումների հիման վրա։
Ախալցիխեի քաղաքապետի քաղաքացիական խորհրդատվական խորհուրդը ստեղծվել է 2017 թվականի ինքնակառավարման ընտրություններից հետո և երկրորդ անգամ համալրվել 2022 թվականին։ Առաջին դեպքում թեկնածուներին ընտրել է քաղաքապետը, իսկ երկրորդ դեպքում ավագանու անդամ են դարձել դիմում ուղարկած բոլոր անձինք։ Թամունա Կապանաձեն Խորհրդի աշխատանքներում ներգրավված է 2018 թվականից։
«Օրենքով խորհրդատվական խորհուրդը քաղաքացիների ներգրավման մեխանիզմներից մեկն է։ Մարդիկ չեն ճանաչում այս խորհուրդը և չգիտեն, թե ինչ է անում: Մի կողմից՝ օրենքը ավագանու անդամին չի ասում, որ դուրս գա բնակչության հետ հանդիպումների: Սակայն օրենքը պարտավորեցնում է նրան երեք ամիսը մեկ հանդիպել։ Հանդիպումների ժամանակ հիմնականում տեղեկատվություն է փոխանակվում։ Ո՞րն է տարբերությունը հին և նոր խորհրդի միջև: - Կարծում եմ, որ այժմ ավելի ակտիվ անդամներ կան, նաև փորձ է կուտակվել»,- ասում է Թամունա Կապանաձեն։
Նինո Ռուխաձեն, ով խորհուրդը նախագահել է 2019 թվականին, 2018 թվականից նաև քաղաքապետարանի խորհրդատվական խորհրդի անդամ է։ Մեկ տարի անց նա դիմել է ավագանուն և Ախալցիխեի քաղաքապետին՝ պաշտոնը լքելու համար և որոշումը բացատրել ժամանակի սղությամբ։ Ասում է, որ ավագանու նիստերին հիմնականում ենթակառուցվածքային հարցեր են քննարկել։
«Ձեւաչափն ավելի շատ նման էր քաղաքապետարանի կողմից հաշվետվություն հանձնելուն։ Նրանցից շատերը նիստերին չէին մասնակցում, սովորաբար 11-12 մարդ էր հավաքվում։ Սկզբում ուզում էինք անդամներին բաժանել ըստ թեմաների և աշխատել ըստ ոլորտների, ով փորձ ուներ, բայց այս հարցը մնաց որպես գաղափար»,- ասում է խորհրդի նախկին նախագահը։
Նինո Ռուխաձեից հետո Ախալցիխեում խորհրդի նախագահ չի ընտրվել։ Նախկին նախագահի և ներկա անդամի հանձնարարականը խորհուրդն ավելի գործունակ դարձնելն է, և քաղաքապետարանը պետք է հաշվի առնի խորհրդի առաջարկությունները։
«Ցավալի է, որ ժողովներին մասնակցում է անդամների միայն մեկ երրորդը։ Կարծում եմ, որ փոքրամասնությունների ներկայացուցիչները պետք է ակտիվորեն ներկայացված լինեն։ Առաջին փուլում մենք ունեինք ավելի քիչ փորձ և ավելի շատ խնդիրներ ու խոչընդոտներ։ Հետաքրքիր կլիներ լավ օրինակներ սովորել նույնիսկ Բաթումիից կամ այլ քաղաքային խորհուրդներից։ Գլխավորն այն է, որ խորհուրդը բացի լսումներից, առաջարկություններից ու հարցուպատասխանից այլ գործառույթներ էլ ունենա։ Եթե նույնիսկ բյուջե ունի, պետք է աշխատի ֆինանսավորում գտնելու ուղղությամբ եւ այլն»,- ասում է Նինո Ռուխաձեն։
Առաջին խորհրդատվական խորհրդում, որը բաղկացած էր 26 անդամից, միայն չորս անդամներ էին ազգային փոքրամասնությունների ներկայացուցիչներ։ Նորացված խորհրդի անդամ դառնալու ցանկություն է հայտնել 27 թեկնածու, հայ համայնքից միայն երկուսը։
Խորհրդում ազգային փոքրամասնությունների սակավությունը չի զարմացնում խորհրդատվական խորհրդի հայ համայնքի անդամին։ Աշոտ Կավալերյանի խոսքով, բնակչության որոշակի հատված դեռ չգիտի քաղաքապետարանի և ավագանու գործառույթներն ու պարտականությունները։ Կարծում է, որ մարդիկ պատրաստ չէին ներգրավվել ինքնակառավարման գործընթացներում, շատերը դեռ չեն հասկանում այս խոսքերի իմաստը։
«Մենք ունենք քաղաքական գրագիտության շատ ցածր մակարդակ, դրա համար էլ հեշտ է կառավարել բնակչությանը։ Խորհրդատվական խորհուրդների ստեղծումն ինքնին մեծ հնարավորություն է հասարակության համար՝ ակտիվացնելու ինքնակառավարման գործընթացները, բարձրացնելու գիտելիքների մակարդակը, թեև իրական ինքնակառավարում չունենք, և, հետևաբար, աշխատանքը չի կարող բարելավվել։ Դեկտեմբերին քննարկվում էր բյուջեն, բայց ովքեր էին նիստերին ներկա՝ միայն սակրեբուլոյի պատգամավորները, քաղաքապետարանի աշխատակիցները, հասարակական և լրատվական կազմակերպությունների ներկայացուցիչներ։ Քաղաքացիներից ոչ մեկը: Սա է հիմնական խնդիրը»:
Բացի այդ, նա որպես հայ համայնքի խնդիր նշում է հաղորդակցության բացակայությունը, որին գումարվում է պետական լեզվի չիմացությունը։ Բնակչությունը տեղեկատվություն ստանալու համար հիմնականում օգտվում է հայկական և ռուսական ալիքներից։ Վրաստանի նորությունների մասին տեղեկատվության բացակայությունն էլ ավելի է դժվարացնում նրանց ներգրավումն ինքնակառավարման գործընթացներում։
«Խորհրդային մտածելակերպը դեռ պահպանվել է, և եթե ուզում ենք իրական ինքնակառավարում և խորհրդականների խորհուրդ ստանալ, նախ պետք է դրանից ազատվել։ Մենք պետք է հեռանանք խորհրդային անցյալից: Ակտիվ մարդկանց վրա ճնշում ու ագրեսիա չպետք է լինի, մթնոլորտն այնպիսին է, որ կարող ես զգալ այս ամենը, չնայած դա արվում է թաքուն։ Սա էլ է պատճառներից մեկը, որ մարդիկ այլեւս չեն ուզում գալ հանդիպումների, փակում են իրենց բերանը և ապրում իրենց համար։ Հավասարության սկզբունքը, որը ժողովրդավարության հիմքերից մեկն է, խախտված է»։
Հարցի լուծման ճանապարհը Աշոտ Կավալերյանը տեսնում է իրական ինքնակառավարման, իրավահավասարության և խախտված ժողովրդավարական սկզբունքների շտկման մեջ։
«Ինքնակառավարման մեջ հաղորդակցության ամրապնդումն անհրաժեշտ է, բայց մենք չունենք ինքնակառավարում։ Ինչ վերաբերում է քաղաքապետարանի ներկայացուցիչներին ու պատգամավորներին, ապա նրանք իրենց աշխատավարձ են ստանում բնակչությանը հնարավորինս հաճախակի հանդիպելու համար։ Պարզեն, թե ինչն է նրանց անհանգստացնում և ինչ առաջարկներ ունեն կառավարության հետ։ Նրանք հանդիպում են միայն մարդկանց, ովքեր իրենց ասում են, որ ամեն ինչ լավ է, և իրենք ամեն ինչից գոհ են։ Երբ քննադատում ես նման մարդկանց, նրանք ագրեսիվ են ընդունում քննադատությունը»,- ասում է Աշոտ Կավալերյանը:
Խորհրդի անդամի դիրքորոշումից տարբերվում է Ախալցիխեի սակրեբուլոյի փոխնախագահի կարծիքը: Համբարձում Բաբոյանը համարում է, որ ազգային փոքրամասնությունը Ախալցիխեի քաղաքապետարանում տեղեկատվություն ստանալու խնդիր չունի։
«Բնակչությունը տեղեկատվություն ստանալու խնդիր չպետք է ունենա, քանի որ քաղաքապետարանի, սակրեբուլոի ներկայացուցիչները նույնպես գյուղերի հայ համայնքից են։ Գիտեմ, որ մարդիկ ակտիվորեն տեղեկացված են, թե ինչ է արվում, ինչ է նախատեսվում քաղաքապետարանում։ Կան այլ տեսակի խնդիրներ: Քաղաքացիները մեզ մոտ գալիս են հիմնականում սոցիալական և առողջապահական առումով, մենք նաև օգնում ենք նրանց, ինչով կարող ենք՝ մեր իրավասության մասով, երբեմն նրանց ուղարկում ենք Արդարադատության տուն, երբեմն այլ հաստատություն և այլն»,- ասում է մեծամասնական պատգամավոր Համբարձում Բաբոյանը:
2022 թվականի փետրվարին երեք հասարակական կազմակերպություններ՝ Ախալցիխեի Մեծահասակների կրթության կենտրոնը, Ախալցիխեի երիտասարդական կենտրոնը և «Տոլերանտ» ասոցիացիան հարցում են անցկացրել քաղաքապետարանի և, համապատասխանաբար, Խորհրդատվական խորհրդի 2022 թվականի եռամյա աշխատանքի վերաբերյալ։
«Հարցվածների մի մասն այն կարծիքին է, որ քաղաքապետարաններում խորհրդատվական խորհուրդի աշխատանքը ձևական է, նման խորհուրդները չեն կարող իրական ազդեցություն ունենալ ինքնակառավարման գործունեության վրա, և առաջարկությունների կատարումը կախված է քաղաքապետի բարի կամքից»,- գրված է ուսումնասիրության մեջ։
«Ժողովուրդը ոչինչ չգիտի, գյուղերում կան պատգամավորներ, քաղաքապետարանի ներկայացուցիչներ, հիմնականում նրանք պետք է տեղեկատվություն տրամադրեն բնակչությանը։ Պետք է բացատրեն, որ ցանկության դեպքում կարող են դիմել խորհուրդ։ Ստացվում է, որ կարծես միտումնավոր ոչինչ չեն ասում, մարդիկ այդ պատճառով պասիվ են։ Թաքցնում են, քանի որ հետո բնակչությունը հանգիստ չի տա նրանց ու երեւի սա նրանց դուր չի գալիս։ Ի վերջո, նրանք վստահեցնում են կենտրոնական իշխանությանը, որ այստեղ ամեն ինչ կարգին է»,- ասում է Աշոտ Կավալերյանը։
Համաձայն «Քաղաքացիական խորհրդատվական խորհրդի» կանոնադրության՝ ավագանին քաղաքապետի խորհրդակցական մարմինն է և ստեղծվել է տեղական ինքնակառավարման մարմինների գործունեության թափանցիկությանը և ինքնակառավարման գործուներության իրականացման հարցում քաղաքացիների մասնակցությանը նպաստելու համար։ Քաղաքապետն անձամբ է ընտրում թեկնածուներին, անդամներն ընտրվում են քաղաքացիների դիմումների հիման վրա։Ախալցիխեի քաղաքապետի քաղաքացիական խորհրդատվական խորհուրդը ստեղծվել է 2017 թվականի ինքնակառավարման ընտրություններից հետո և երկրորդ անգամ համալրվել 2022 թվականին։ Առաջին դեպքում թեկնածուներին ընտրել է քաղաքապետը, իսկ երկրորդ դեպքում ավագանու անդամ են դարձել դիմում ուղարկած բոլոր անձինք։ Թամունա Կապանաձեն Խորհրդի աշխատանքներում ներգրավված է 2018 թվականից։
«Օրենքով խորհրդատվական խորհուրդը քաղաքացիների ներգրավման մեխանիզմներից մեկն է։ Մարդիկ չեն ճանաչում այս խորհուրդը և չգիտեն, թե ինչ է անում: Մի կողմից՝ օրենքը ավագանու անդամին չի ասում, որ դուրս գա բնակչության հետ հանդիպումների: Սակայն օրենքը պարտավորեցնում է նրան երեք ամիսը մեկ հանդիպել։ Հանդիպումների ժամանակ հիմնականում տեղեկատվություն է փոխանակվում։ Ո՞րն է տարբերությունը հին և նոր խորհրդի միջև: - Կարծում եմ, որ այժմ ավելի ակտիվ անդամներ կան, նաև փորձ է կուտակվել»,- ասում է Թամունա Կապանաձեն։
Նինո Ռուխաձեն, ով խորհուրդը նախագահել է 2019 թվականին, 2018 թվականից նաև քաղաքապետարանի խորհրդատվական խորհրդի անդամ է։ Մեկ տարի անց նա դիմել է ավագանուն և Ախալցիխեի քաղաքապետին՝ պաշտոնը լքելու համար և որոշումը բացատրել ժամանակի սղությամբ։ Ասում է, որ ավագանու նիստերին հիմնականում ենթակառուցվածքային հարցեր են քննարկել։
«Ձեւաչափն ավելի շատ նման էր քաղաքապետարանի կողմից հաշվետվություն հանձնելուն։ Նրանցից շատերը նիստերին չէին մասնակցում, սովորաբար 11-12 մարդ էր հավաքվում։ Սկզբում ուզում էինք անդամներին բաժանել ըստ թեմաների և աշխատել ըստ ոլորտների, ով փորձ ուներ, բայց այս հարցը մնաց որպես գաղափար»,- ասում է խորհրդի նախկին նախագահը։
Նինո Ռուխաձեից հետո Ախալցիխեում խորհրդի նախագահ չի ընտրվել։ Նախկին նախագահի և ներկա անդամի հանձնարարականը խորհուրդն ավելի գործունակ դարձնելն է, և քաղաքապետարանը պետք է հաշվի առնի խորհրդի առաջարկությունները։
«Ցավալի է, որ ժողովներին մասնակցում է անդամների միայն մեկ երրորդը։ Կարծում եմ, որ փոքրամասնությունների ներկայացուցիչները պետք է ակտիվորեն ներկայացված լինեն։ Առաջին փուլում մենք ունեինք ավելի քիչ փորձ և ավելի շատ խնդիրներ ու խոչընդոտներ։ Հետաքրքիր կլիներ լավ օրինակներ սովորել նույնիսկ Բաթումիից կամ այլ քաղաքային խորհուրդներից։ Գլխավորն այն է, որ խորհուրդը բացի լսումներից, առաջարկություններից ու հարցուպատասխանից այլ գործառույթներ էլ ունենա։ Եթե նույնիսկ բյուջե ունի, պետք է աշխատի ֆինանսավորում գտնելու ուղղությամբ եւ այլն»,- ասում է Նինո Ռուխաձեն։
Առաջին խորհրդատվական խորհրդում, որը բաղկացած էր 26 անդամից, միայն չորս անդամներ էին ազգային փոքրամասնությունների ներկայացուցիչներ։ Նորացված խորհրդի անդամ դառնալու ցանկություն է հայտնել 27 թեկնածու, հայ համայնքից միայն երկուսը։Խորհրդում ազգային փոքրամասնությունների սակավությունը չի զարմացնում խորհրդատվական խորհրդի հայ համայնքի անդամին։ Աշոտ Կավալերյանի խոսքով, բնակչության որոշակի հատված դեռ չգիտի քաղաքապետարանի և ավագանու գործառույթներն ու պարտականությունները։ Կարծում է, որ մարդիկ պատրաստ չէին ներգրավվել ինքնակառավարման գործընթացներում, շատերը դեռ չեն հասկանում այս խոսքերի իմաստը։
«Մենք ունենք քաղաքական գրագիտության շատ ցածր մակարդակ, դրա համար էլ հեշտ է կառավարել բնակչությանը։ Խորհրդատվական խորհուրդների ստեղծումն ինքնին մեծ հնարավորություն է հասարակության համար՝ ակտիվացնելու ինքնակառավարման գործընթացները, բարձրացնելու գիտելիքների մակարդակը, թեև իրական ինքնակառավարում չունենք, և, հետևաբար, աշխատանքը չի կարող բարելավվել։ Դեկտեմբերին քննարկվում էր բյուջեն, բայց ովքեր էին նիստերին ներկա՝ միայն սակրեբուլոյի պատգամավորները, քաղաքապետարանի աշխատակիցները, հասարակական և լրատվական կազմակերպությունների ներկայացուցիչներ։ Քաղաքացիներից ոչ մեկը: Սա է հիմնական խնդիրը»:
Բացի այդ, նա որպես հայ համայնքի խնդիր նշում է հաղորդակցության բացակայությունը, որին գումարվում է պետական լեզվի չիմացությունը։ Բնակչությունը տեղեկատվություն ստանալու համար հիմնականում օգտվում է հայկական և ռուսական ալիքներից։ Վրաստանի նորությունների մասին տեղեկատվության բացակայությունն էլ ավելի է դժվարացնում նրանց ներգրավումն ինքնակառավարման գործընթացներում։
«Խորհրդային մտածելակերպը դեռ պահպանվել է, և եթե ուզում ենք իրական ինքնակառավարում և խորհրդականների խորհուրդ ստանալ, նախ պետք է դրանից ազատվել։ Մենք պետք է հեռանանք խորհրդային անցյալից: Ակտիվ մարդկանց վրա ճնշում ու ագրեսիա չպետք է լինի, մթնոլորտն այնպիսին է, որ կարող ես զգալ այս ամենը, չնայած դա արվում է թաքուն։ Սա էլ է պատճառներից մեկը, որ մարդիկ այլեւս չեն ուզում գալ հանդիպումների, փակում են իրենց բերանը և ապրում իրենց համար։ Հավասարության սկզբունքը, որը ժողովրդավարության հիմքերից մեկն է, խախտված է»։
Հարցի լուծման ճանապարհը Աշոտ Կավալերյանը տեսնում է իրական ինքնակառավարման, իրավահավասարության և խախտված ժողովրդավարական սկզբունքների շտկման մեջ։«Ինքնակառավարման մեջ հաղորդակցության ամրապնդումն անհրաժեշտ է, բայց մենք չունենք ինքնակառավարում։ Ինչ վերաբերում է քաղաքապետարանի ներկայացուցիչներին ու պատգամավորներին, ապա նրանք իրենց աշխատավարձ են ստանում բնակչությանը հնարավորինս հաճախակի հանդիպելու համար։ Պարզեն, թե ինչն է նրանց անհանգստացնում և ինչ առաջարկներ ունեն կառավարության հետ։ Նրանք հանդիպում են միայն մարդկանց, ովքեր իրենց ասում են, որ ամեն ինչ լավ է, և իրենք ամեն ինչից գոհ են։ Երբ քննադատում ես նման մարդկանց, նրանք ագրեսիվ են ընդունում քննադատությունը»,- ասում է Աշոտ Կավալերյանը:
Խորհրդի անդամի դիրքորոշումից տարբերվում է Ախալցիխեի սակրեբուլոյի փոխնախագահի կարծիքը: Համբարձում Բաբոյանը համարում է, որ ազգային փոքրամասնությունը Ախալցիխեի քաղաքապետարանում տեղեկատվություն ստանալու խնդիր չունի։
«Բնակչությունը տեղեկատվություն ստանալու խնդիր չպետք է ունենա, քանի որ քաղաքապետարանի, սակրեբուլոի ներկայացուցիչները նույնպես գյուղերի հայ համայնքից են։ Գիտեմ, որ մարդիկ ակտիվորեն տեղեկացված են, թե ինչ է արվում, ինչ է նախատեսվում քաղաքապետարանում։ Կան այլ տեսակի խնդիրներ: Քաղաքացիները մեզ մոտ գալիս են հիմնականում սոցիալական և առողջապահական առումով, մենք նաև օգնում ենք նրանց, ինչով կարող ենք՝ մեր իրավասության մասով, երբեմն նրանց ուղարկում ենք Արդարադատության տուն, երբեմն այլ հաստատություն և այլն»,- ասում է մեծամասնական պատգամավոր Համբարձում Բաբոյանը:
2022 թվականի փետրվարին երեք հասարակական կազմակերպություններ՝ Ախալցիխեի Մեծահասակների կրթության կենտրոնը, Ախալցիխեի երիտասարդական կենտրոնը և «Տոլերանտ» ասոցիացիան հարցում են անցկացրել քաղաքապետարանի և, համապատասխանաբար, Խորհրդատվական խորհրդի 2022 թվականի եռամյա աշխատանքի վերաբերյալ։
«Հարցվածների մի մասն այն կարծիքին է, որ քաղաքապետարաններում խորհրդատվական խորհուրդի աշխատանքը ձևական է, նման խորհուրդները չեն կարող իրական ազդեցություն ունենալ ինքնակառավարման գործունեության վրա, և առաջարկությունների կատարումը կախված է քաղաքապետի բարի կամքից»,- գրված է ուսումնասիրության մեջ։