Վավերագրական ֆիլմ
Մեսխական բնաշխարհիկ խաղողի սորտերի նոր կյանքը
00:58 / 29.12.2022
«Կարմիր թռչնի ձուն» Սամցխե-Ջավախեթիի ամենահին խաղողի տեսակներից է: Վայրի վազի յուրաքանչյուր արմատից հավաքվում է մոտ 100-150 կգ խաղող։ Գիորգի Նաթենաձեն և նրա հայրը վերջին քսան տարվա ընթացքում տարածաշրջանում հայտնաբերել են նմանատիպ վայրի խաղողի մոտ 800 տեսակ:
Մեսխական խաղողի հետազոտողի կարծիքով, հենց ծառի վրա բարձրանալն է, որ հանգեցրել է հնագույն սորտերի պահպանմանը: Հին մեսխեթցիներն ընտրում էին խաղողի բարձր սորտեր բազմաթիվ պատճառներով:
«Ծառին բարձրացող խաղողը, մի կողմից Սամցխե-Ջավախեթիի ցրտահարությունից փրկվելու մեծ շանսեր ունի, իսկ մյուս կողմից՝ չի թունավորվում, բարձրության վրա չի հիվանդանում, ուստի ամենաբնական գինին է քամվում» - բացատրում է Գիորգի Նաթենաձեն։
Մեսխեթին խաղողագործության համար ամենալեռնային շրջանն է ոչ միայն Վրաստանում, այլեւ աշխարհում։ Խաղողը այստեղ աճում է ծովի մակարդակից 900-1700 մ բարձրության վրա։ Օդի ջերմաստիճանը ձմռանը իջնում է մինչև - 30 աստիճան։
Խաղողի հնագույն տեսակները վերականգնելու և գինի արտադրելու գաղափարը գալիս է հորից։ Դպրոցն ավարտելուց հետո հայր ու որդի միասին գնացել են տարբեր գյուղեր և փնտրել են մոռացված և անհետացող խաղողի տեսակներ։ Հենց այդ ժամանակ նա «թունավորվել» է խաղողի սիրուց։ Այսօր նա գոհ է արդյունքից, բայց կարծում է, որ դժվարությունները դեռ առջեւում են։
«Ամենադժվարն այն է, երբ նման աշխատանք ես կատարում, իսկ ֆինանսներ չունես։ Ընթացքում հասկանում ես, որ ցանկալի արդյունքի հասնելու համար երկար ճանապարհ կա անցնելու։ Նախ պետք է սորտեր գտնել, հետո աճեցնել, հետո գինի պատրաստել, հետո արտահանել ու ծանոթացնել մարդկանց։ 2009 թվականին ընտանիքում առաջին անգամ գինի պատրաստեցինք, իսկ 2012 թվականին արդեն արտահանեցի Ճապոնիա, որին հաջորդեցին Ֆրանսիան և այլ երկրներ»,- հիշում է Գիորգին։
2009 թվականին Վրաստանում տեղի ունեցած առաջին միջազգային ցուցահանդեսին մասնակցել է Մեսխական գինին։ Մասնագետների հետաքրքրությամբ նա հասկացավ, որ ճիշտ ընտրություն է կատարել և պետք է շարունակի աշխատել իր նպատակին հասնելու համար։
«Մեշխական գինին մեծ հետաքրքրություն առաջացրեց, սոմելյեները եկան ու համտեսեցին, մասնագետները կարծիքներով կիսվեցին, հետո զգացի, որ այս գործը պետք է ավարտին հասցնել»,- ասում է Գիորգին։
2015 թվականին Նաթենաձեները վերականգնել են պատմական «Խիզաբավրայի դարավանդները»։ 12 հեկտարի վրա տնկված խաղողի այգում կյանքի են կոչվել տարիներ շարունակ փնտրվող հազվագյուտ 24 խաղողի տեսակները։ 2016 թ.-ին, 5 հա հողատարածքի վրա տնկվել է 17 մեսխեթական սորտերի 14 հազար վազի տունկ: 2018 թվականին այս տեռասներում առաջին բերքահավաքն անցկացվեց չորսդարյա ընդմիջումից հետո։ Ավանդույթի համաձայն՝ մեր նախնիները Վարձիայի և Թամարի բանակին մատակարարել են Խիզաբավարայի դարավանդներում աճեցված բերքը։
«Երբ տեսնում ես, որ շատ հայտնի սոմելիերներն ու հրատարակիչները խոսում են քո մասին, դա ամենաբարձր ձեռքբերումն է, որը կարող է բխել այն գործընթացից, որի միջով մենք ստիպված ենք եղել անցնել 20 տարի: Սամցխե-Ջավախեթիում չկա մի գյուղ կամ ավան, որտեղ ես չեմ եղել»,- ասում է Գիորգին։
Այսօր նա արտադրում է միջինը վեց հազար շիշ և գինի է վաճառում 12 երկրներում։ Նրա նպատակն այս փուլում ավելի շատ գինու խթանումն է, քան վաճառքը։ Նա կարծում է, որ գինու «Թամարի վազի» անվանումն արդեն մեծ հետաքրքրություն է առաջացնում. «Ըստ ավանդության՝ կապված է Թամար թագուհու հետ և համարվում էր, որ դա նրա լավագույն գինին է։ Այսօր այս տեսակը լավագույն արդյունքն է տալիս կարմիր գինիներում և բազմաթիվ հաղթանակներ է տարել ամբողջ աշխարհում։ Հետաքրքրությունը նույնպես շատ մեծ է»։
Հետաքրքիր և ներդաշնակ բույրերով հագեցած մեսխական գինին նույն հաջողությամբ վաճառվում է ինչպես եվրոպական, այնպես էլ արևելյան երկրներում։ Ուստի դժվար չէ վաճառել այն։ Մեսխական գինու արտահանման գինը սկսվում է 15 եվրոյից և աճում է՝ կախված սորտերից և հնությունից:
Կլիմայի փոփոխության հետևանքով առաջացած խնդիրները ևս մեկ անգամ ընդգծեցին մեսխական խաղողի սորտերի յուրահատկությունը։ Գիորգի Նաթենաձեն բացատրում է, որ «գլոբալ տաքացման ֆոնին բազմաթիվ հիվանդություններ են հայտնվում։ Եվրոպական երկրներում մի շարք միջոցառումներ են ձեռնարկվում խաղողի վազերը ցրտահարությունից և հիվանդություններից պաշտպանելու համար։ Մեսխական սորտերը համեմատած մյուս վազերի հետ ցրտադիմացկուն են և կանգուն՝ հիվանդությունների նկատմամբ»։
Այսօր մեսխ գինեգործն ու հետազոտողը ամենից շատ հպարտանում է իր համաշխարհային համբավով: Ասում է, որ Ամերիկյան Forbes-ը լավագույն գինիների շարքում անվանել է վրացական մեսխականը, ֆրանսիական Bordeaux-ն, շվեյցարական Diolle-ն և ֆրանսիական Verdesse-ը: Forbes 2020-ը իր ընթերցողներին խորհուրդ է տվել համտեսել խաղողի մոռացված սորտերից պատրաստված գինին և մեկնել Վրաստան:
Գիորգին ասում է, որ Մեսխական խաղողի հանրահռչակման ուղղությամբ արդեն իսկ կարևոր քայլեր են արվել: Նրա օրինակը «վարակիչ է», և մարզում արդեն ստեղծվել են չորս գինեգործական գործարաններ, որտեղ գինի են պատրաստում հին մեսխական խաղողի տեսակներով։
Մեսխական խաղողի հետազոտողի կարծիքով, հենց ծառի վրա բարձրանալն է, որ հանգեցրել է հնագույն սորտերի պահպանմանը: Հին մեսխեթցիներն ընտրում էին խաղողի բարձր սորտեր բազմաթիվ պատճառներով:
«Ծառին բարձրացող խաղողը, մի կողմից Սամցխե-Ջավախեթիի ցրտահարությունից փրկվելու մեծ շանսեր ունի, իսկ մյուս կողմից՝ չի թունավորվում, բարձրության վրա չի հիվանդանում, ուստի ամենաբնական գինին է քամվում» - բացատրում է Գիորգի Նաթենաձեն։
Մեսխեթին խաղողագործության համար ամենալեռնային շրջանն է ոչ միայն Վրաստանում, այլեւ աշխարհում։ Խաղողը այստեղ աճում է ծովի մակարդակից 900-1700 մ բարձրության վրա։ Օդի ջերմաստիճանը ձմռանը իջնում է մինչև - 30 աստիճան։Խաղողի հնագույն տեսակները վերականգնելու և գինի արտադրելու գաղափարը գալիս է հորից։ Դպրոցն ավարտելուց հետո հայր ու որդի միասին գնացել են տարբեր գյուղեր և փնտրել են մոռացված և անհետացող խաղողի տեսակներ։ Հենց այդ ժամանակ նա «թունավորվել» է խաղողի սիրուց։ Այսօր նա գոհ է արդյունքից, բայց կարծում է, որ դժվարությունները դեռ առջեւում են։
«Ամենադժվարն այն է, երբ նման աշխատանք ես կատարում, իսկ ֆինանսներ չունես։ Ընթացքում հասկանում ես, որ ցանկալի արդյունքի հասնելու համար երկար ճանապարհ կա անցնելու։ Նախ պետք է սորտեր գտնել, հետո աճեցնել, հետո գինի պատրաստել, հետո արտահանել ու ծանոթացնել մարդկանց։ 2009 թվականին ընտանիքում առաջին անգամ գինի պատրաստեցինք, իսկ 2012 թվականին արդեն արտահանեցի Ճապոնիա, որին հաջորդեցին Ֆրանսիան և այլ երկրներ»,- հիշում է Գիորգին։
2009 թվականին Վրաստանում տեղի ունեցած առաջին միջազգային ցուցահանդեսին մասնակցել է Մեսխական գինին։ Մասնագետների հետաքրքրությամբ նա հասկացավ, որ ճիշտ ընտրություն է կատարել և պետք է շարունակի աշխատել իր նպատակին հասնելու համար։
«Մեշխական գինին մեծ հետաքրքրություն առաջացրեց, սոմելյեները եկան ու համտեսեցին, մասնագետները կարծիքներով կիսվեցին, հետո զգացի, որ այս գործը պետք է ավարտին հասցնել»,- ասում է Գիորգին։
2015 թվականին Նաթենաձեները վերականգնել են պատմական «Խիզաբավրայի դարավանդները»։ 12 հեկտարի վրա տնկված խաղողի այգում կյանքի են կոչվել տարիներ շարունակ փնտրվող հազվագյուտ 24 խաղողի տեսակները։ 2016 թ.-ին, 5 հա հողատարածքի վրա տնկվել է 17 մեսխեթական սորտերի 14 հազար վազի տունկ: 2018 թվականին այս տեռասներում առաջին բերքահավաքն անցկացվեց չորսդարյա ընդմիջումից հետո։ Ավանդույթի համաձայն՝ մեր նախնիները Վարձիայի և Թամարի բանակին մատակարարել են Խիզաբավարայի դարավանդներում աճեցված բերքը։
«Երբ տեսնում ես, որ շատ հայտնի սոմելիերներն ու հրատարակիչները խոսում են քո մասին, դա ամենաբարձր ձեռքբերումն է, որը կարող է բխել այն գործընթացից, որի միջով մենք ստիպված ենք եղել անցնել 20 տարի: Սամցխե-Ջավախեթիում չկա մի գյուղ կամ ավան, որտեղ ես չեմ եղել»,- ասում է Գիորգին։
Այսօր նա արտադրում է միջինը վեց հազար շիշ և գինի է վաճառում 12 երկրներում։ Նրա նպատակն այս փուլում ավելի շատ գինու խթանումն է, քան վաճառքը։ Նա կարծում է, որ գինու «Թամարի վազի» անվանումն արդեն մեծ հետաքրքրություն է առաջացնում. «Ըստ ավանդության՝ կապված է Թամար թագուհու հետ և համարվում էր, որ դա նրա լավագույն գինին է։ Այսօր այս տեսակը լավագույն արդյունքն է տալիս կարմիր գինիներում և բազմաթիվ հաղթանակներ է տարել ամբողջ աշխարհում։ Հետաքրքրությունը նույնպես շատ մեծ է»։
Հետաքրքիր և ներդաշնակ բույրերով հագեցած մեսխական գինին նույն հաջողությամբ վաճառվում է ինչպես եվրոպական, այնպես էլ արևելյան երկրներում։ Ուստի դժվար չէ վաճառել այն։ Մեսխական գինու արտահանման գինը սկսվում է 15 եվրոյից և աճում է՝ կախված սորտերից և հնությունից:
Կլիմայի փոփոխության հետևանքով առաջացած խնդիրները ևս մեկ անգամ ընդգծեցին մեսխական խաղողի սորտերի յուրահատկությունը։ Գիորգի Նաթենաձեն բացատրում է, որ «գլոբալ տաքացման ֆոնին բազմաթիվ հիվանդություններ են հայտնվում։ Եվրոպական երկրներում մի շարք միջոցառումներ են ձեռնարկվում խաղողի վազերը ցրտահարությունից և հիվանդություններից պաշտպանելու համար։ Մեսխական սորտերը համեմատած մյուս վազերի հետ ցրտադիմացկուն են և կանգուն՝ հիվանդությունների նկատմամբ»։
Այսօր մեսխ գինեգործն ու հետազոտողը ամենից շատ հպարտանում է իր համաշխարհային համբավով: Ասում է, որ Ամերիկյան Forbes-ը լավագույն գինիների շարքում անվանել է վրացական մեսխականը, ֆրանսիական Bordeaux-ն, շվեյցարական Diolle-ն և ֆրանսիական Verdesse-ը: Forbes 2020-ը իր ընթերցողներին խորհուրդ է տվել համտեսել խաղողի մոռացված սորտերից պատրաստված գինին և մեկնել Վրաստան:Գիորգին ասում է, որ Մեսխական խաղողի հանրահռչակման ուղղությամբ արդեն իսկ կարևոր քայլեր են արվել: Նրա օրինակը «վարակիչ է», և մարզում արդեն ստեղծվել են չորս գինեգործական գործարաններ, որտեղ գինի են պատրաստում հին մեսխական խաղողի տեսակներով։