რეგიონი
ყაზახეთი - რუსული გავლენები და გაკვეთილი საქართველოსთვის
17:47 / 02.02.2022
ფოტო: Reuters
ბოლო პერიოდში, პოსტსაბჭოთა სივრცეში განვითარებული მოვლენები პირდაპირ გავლენას ახდენს საქართველოზე. ექსპერტთა წრეებში ამბობენ, რომ ყაზახეთში, წლის დასაწყისში სპონტანურად დაწყებული პროტესტისთვის, არც ხელისუფლება იყო მზად და არც საზოგადოება. ერთი შეხედვით, ყაზახეთში შექმნილ სიტუაციას არ შეიძლება გავლენა ჰქონდეს საქართველოზე, თუმცა მკვლევრები ამბობენ, რომ მიმდინარე მოვლენები ჩვენი ქვეყნისთვისაც მკაფიო სიგნალია. ავტორიტარული რეჟიმის პირობებში დაწყებულ პროტესტზე გაჩნდა ორი მოსაზრება - ზოგი ამბობდა, რომ ეს იყო ეროვნული გრძნობებით მანიპულირების შედეგი, ზოგი თვლიდა, რომ ეს იყო 30-წლიანი ძილიდან დიდი გამოღვიძება.
რა შეიცვალა ევროპაში ყაზახეთში დაწყებული აქციებით და როგორ შეიცვალა რუსეთის პოზიციები და გავლენები პოსტსაბჭოთა ქვეყნებში?
რა მოხდა ყაზახეთში?
ბუნებრივი რესურსებით მდიდარ ყაზახეთში, სადაც 30 წლის განმავლობაში ხელისუფლება არ შეცვლილა, ავტორიტარიზმის მიუხედავად, მოქალაქეებს იმედი ჰქონდათ, რომ მათი სოციალურ-ეკონომიკური პირობები გაუმჯობესდებოდა. საწვავის ფასის მკვეთრად გაზრდის გამო, 2022 წლის დასაწყისში, საპროტესტო გამოსვლები ყაზახეთის სამხრეთ-დასავლეთში, პატარა ქალაქ ჟანაოზენში დაიწყო და სწრაფად მოიცვა ქვეყნის დიდი ქალაქები.
ორჯერ გაძვირებული თხევადი გაზის ფასის ძველ ნიშნულზე დაბრუნების გადაწყვეტილება ყაზახეთის ხელისუფლებამ სწრაფად მიიღო, მაგრამ ვითარება იმდენად გამწვავებული იყო, რომ საპროტესტო ტალღის შეჩერება ვეღარც მთავრობის გადადგომით მოხერხდა.
მოქალაქეები ხედავდნენ, რომ წლების განმავლობაში, კორუფციასა და უსამართლობაში ჩაფლული ქვეყანა არ ვითარდებოდა. ამის გარდა, ყაზახეთში არაერთი მიზეზი იყო, რომ მოქალაქეებს პროტესტი დაეწყოთ. მძიმე ეკონომიკური მდგომარეობით დაწყებული პროტესტი, რომელსაც მსხვერპლი მოჰყვა, მალე გადაიზარდა პოლიტიკურ მოწოდებებში.
აქციის მონაწილეები. Reuters
პროტესტანტები არა პრეზიდენტ ყასიმ-ჟომარტ ტოყაევის გადადგომას, არამედ მისი წინამორბედის, ქვეყნის ყოფილი პრეზიდენტის ნურსულთან ნაზარბაევის პოლიტიკური პროცესებიდან ჩამოშორებას ითხოვდნენ. ისინი ამბობდნენ, რომ ქვეყნის რეალური მმართველი ნაზარბაევი იყო, რომელიც ყაზახეთს 1989 წლიდან მართავდა და 2019 წელს გადადგომის მიუხედავად, ხელისუფლებას მაინც ის აკონტროლებდა. ნაზარბაევი საპროტესტო გამოსვლებამდე ინარჩუნებდა ეროვნული უშიშროების საბჭოს ხელმძღვანელის პოსტს, მაგრამ პრეზიდენტი იძულებული გახდა, რომ ის პოსტიდან გადაეყენებინა.
„ეს იყო ლოგიკური ამოხეთქვა იმ პროტესტისა, რაც წლების განმავლობაში დაგროვდა. ამ რეგიონში მსგავსი პროტესტი პირველი არ იყო. წარსულშიც იყო შემთხვევები, როცა მძიმე სოციალურ მდგომარეობაში მყოფი ყაზახი მოქალაქეები აპროტესტებდნენ მათ მდგომარეობას, თუმცა პროტესტი ყოველ ჯერზე სასტიკად იყო ჩახშობილი. მაგრამ ეს პროტესტი მოედო ქვეყნის ურბანულ ნაწილს“, - ამბობს „საქართველოს რეფორმების ასოციაციის“ მკვლევარი მარიამ წიწიკაშვილი.
რუსული გავლენები
ყაზახეთში მიმდინარე მოვლენები რუსეთმა დასავლეთის მიერ ინსპირირებულად მონათლა, რომლის მიზანიც რევოლუციის მოხდენა იყო. კრემლი ირწმუნებოდა, რომ ყაზახეთის უსაფრთხოებას გარე ძალები უტევდნენ. ამ აზრს იმეორებდა პრეზიდენტი ტოყაევიც, რომელმაც ამბოხებულთა წინააღმდეგ „კოლექტიური უსაფრთხოების ხელშეკრულების ორგანიზაციის“ (ОДКБ) სამხედრო დანაყოფები გამოიყენა. ე.წ. სამშვიდობოების შეყვანა 6 იანვარს მოხდა. ამ ფაქტის გათვალისწინებით, ექსპერტები ამბობენ, რომ ყაზახეთში მიმდინარე მოვლენებით რუსეთის გავლენები გაიზარდა.
„როცა სამართალდამცველებმა ხალხის მხარეს დაიწყეს გადასვლა, კლანს გარედან დახმარება დასჭირდა. ამაში ჩაერია რუსეთი, რომელმაც ძალიან სწრაფად გააგზავნა შეიარაღებული ძალები. ეს იყო ღიად გამოცხადებული მხარდაჭერა. ეს ძალები მალევე გავიდნენ უკან, მაგრამ მივიღეთ უფრო პრორუსული ხელისუფლება, ვიდრე მანამდე იყო, რადგან მათი ძალაუფლების შენარჩუნება რუსული სამხედრო ძალის დახმარებით მოხერხდა“, - ამბობს აღმოსავლეთმცოდნე, რონდელის ფონდის მკვლევარი ზურაბ ბატიაშვილი.
გაკვეთილი საქართველოსთვის
პუტინის რუსეთს ყველაზე მეტად მის საზღვრებთან დამოუკიდებელი სახელმწიფოების გაჩენის ეშინია - ამბობენ ექსპერტები. მათი თქმით, სწორედ ამიტომ ჩაერია რუსეთი ყაზახეთის მოვლენებში, ახლა კი ხელისუფლება მასთან ვალშია.
„ჩვენი ქვეყნისთვის, რომელიც ცდილობს დაუსხლტეს რუსეთის მავნე ზეგავლენას და დასავლეთში ინტეგრირდეს, რაც უფრო მეტი მოკავშირე გვეყოლება პოსტსაბჭოთა სივრცეში, რაც უფრო მეტი დემოკრატიული ქვეყანა გაჩნდება, ეს ნიშნავს რომ უფრო მეტი პარტნიორი ეყოლება, რომელთან ერთადაც განამტკიცებს იმ იდეას, რომ რუსეთის საზღვრებთან ახლოს შესაძლებელია გაჩნდეს დემოკრატიული სახელმწიფოები. პუტინის რეჟიმს ყველაზე მეტად ამის ეშინია“, - გვითხრა მარიამ წიწიკაშვილმა.
ფოტო: Reuters
რა უნდა გააკეთოს საქართველომ, რომ ჩრდილოელი მეზობლისგან უფრო დაცული იყოს - ბატიაშვილის თქმით, ქვეყანამ უნდა შეძლოს, რომ დასავლეთისთვის საინტერესო იყოს, რისთვისაც მხოლოდ გეოგრაფიული მდებარეობა საკმარისი არ არის. საქართველო უნდა გახდეს უფრო დემოკრატიული, იყოს იმ ფასეულობების მატარებელი, რაც დასავლეთშია.
„სამწუხაროდ, საქართველო იმდენად ღრმად არის შიდა საკითხებში ჩაფლული, არ რჩება გარშემო მიმოხედვის საშუალება. ამ დროს ისეთი მნიშვნელოვანი მოვლენები ხდება, რომელიც უშუალოდ ჩვენ გვეხება. ჩვენმა ხელისუფლებამ აირჩია სირაქლემას პოზიცია, არ აინტერესებს რა ხდება გარშემო და ცდილობს თავი ღრმად ჩარგოს ქვიშაში. ეს საქციელი ვერ შეცვლის იმ რეალობას, რომელიც გვაქვს - გამხეცებული მეზობელი, რომელიც ცდილობს იპოვოს მსხვერპლი. ყაზახეთიც და უკრაინაც არის რუსეთის გეგმის ნაწილი, რომელსაც საბჭოთა კავშირის აღდგენა ჰქვია. ეს არის სიგნალი, რომ თუ ამხელა ქვეყნებში გამოუვიდა რუსეთს თავისი ჩანაფიქრი, რა შეუშლის ხელს საქართველოში? ამიტომ არის იქ განვითარებული მოვლენები არა მხოლოდ საინტერესო, არამედ სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი“, - ამბობს ზურაბ ბატიაშვილი.
ოფიციალური თბილისი ყაზახეთში მიმდინარე მოვლენებზე მოზომილი განცხადებით შემოიფარგლა. პრემიერ-მინისტრმა მთავრობის სხდომაზე „მოძმე ყაზახეთსა და ყაზახ ხალხს" კრიზისის შედეგების დაძლევა და განვითარების მიმართულებით სვლა უსურვა.
ექსპერტები ვარაუდობენ, რომ ყაზახეთში დაწყებული მოვლენები ამით არ დასრულდება. მათი თქმით, ძალადობრივად ჩახშობილი პროტესტი უკვალოდ არ ქრება და გარკვეულ შედეგებს მომავალში გამოიღებს.
ბოლო პერიოდში, პოსტსაბჭოთა სივრცეში განვითარებული მოვლენები პირდაპირ გავლენას ახდენს საქართველოზე. ექსპერტთა წრეებში ამბობენ, რომ ყაზახეთში, წლის დასაწყისში სპონტანურად დაწყებული პროტესტისთვის, არც ხელისუფლება იყო მზად და არც საზოგადოება. ერთი შეხედვით, ყაზახეთში შექმნილ სიტუაციას არ შეიძლება გავლენა ჰქონდეს საქართველოზე, თუმცა მკვლევრები ამბობენ, რომ მიმდინარე მოვლენები ჩვენი ქვეყნისთვისაც მკაფიო სიგნალია. ავტორიტარული რეჟიმის პირობებში დაწყებულ პროტესტზე გაჩნდა ორი მოსაზრება - ზოგი ამბობდა, რომ ეს იყო ეროვნული გრძნობებით მანიპულირების შედეგი, ზოგი თვლიდა, რომ ეს იყო 30-წლიანი ძილიდან დიდი გამოღვიძება.
რა შეიცვალა ევროპაში ყაზახეთში დაწყებული აქციებით და როგორ შეიცვალა რუსეთის პოზიციები და გავლენები პოსტსაბჭოთა ქვეყნებში?
რა მოხდა ყაზახეთში?
ბუნებრივი რესურსებით მდიდარ ყაზახეთში, სადაც 30 წლის განმავლობაში ხელისუფლება არ შეცვლილა, ავტორიტარიზმის მიუხედავად, მოქალაქეებს იმედი ჰქონდათ, რომ მათი სოციალურ-ეკონომიკური პირობები გაუმჯობესდებოდა. საწვავის ფასის მკვეთრად გაზრდის გამო, 2022 წლის დასაწყისში, საპროტესტო გამოსვლები ყაზახეთის სამხრეთ-დასავლეთში, პატარა ქალაქ ჟანაოზენში დაიწყო და სწრაფად მოიცვა ქვეყნის დიდი ქალაქები.
ორჯერ გაძვირებული თხევადი გაზის ფასის ძველ ნიშნულზე დაბრუნების გადაწყვეტილება ყაზახეთის ხელისუფლებამ სწრაფად მიიღო, მაგრამ ვითარება იმდენად გამწვავებული იყო, რომ საპროტესტო ტალღის შეჩერება ვეღარც მთავრობის გადადგომით მოხერხდა.
მოქალაქეები ხედავდნენ, რომ წლების განმავლობაში, კორუფციასა და უსამართლობაში ჩაფლული ქვეყანა არ ვითარდებოდა. ამის გარდა, ყაზახეთში არაერთი მიზეზი იყო, რომ მოქალაქეებს პროტესტი დაეწყოთ. მძიმე ეკონომიკური მდგომარეობით დაწყებული პროტესტი, რომელსაც მსხვერპლი მოჰყვა, მალე გადაიზარდა პოლიტიკურ მოწოდებებში.
აქციის მონაწილეები. Reutersპროტესტანტები არა პრეზიდენტ ყასიმ-ჟომარტ ტოყაევის გადადგომას, არამედ მისი წინამორბედის, ქვეყნის ყოფილი პრეზიდენტის ნურსულთან ნაზარბაევის პოლიტიკური პროცესებიდან ჩამოშორებას ითხოვდნენ. ისინი ამბობდნენ, რომ ქვეყნის რეალური მმართველი ნაზარბაევი იყო, რომელიც ყაზახეთს 1989 წლიდან მართავდა და 2019 წელს გადადგომის მიუხედავად, ხელისუფლებას მაინც ის აკონტროლებდა. ნაზარბაევი საპროტესტო გამოსვლებამდე ინარჩუნებდა ეროვნული უშიშროების საბჭოს ხელმძღვანელის პოსტს, მაგრამ პრეზიდენტი იძულებული გახდა, რომ ის პოსტიდან გადაეყენებინა.
„ეს იყო ლოგიკური ამოხეთქვა იმ პროტესტისა, რაც წლების განმავლობაში დაგროვდა. ამ რეგიონში მსგავსი პროტესტი პირველი არ იყო. წარსულშიც იყო შემთხვევები, როცა მძიმე სოციალურ მდგომარეობაში მყოფი ყაზახი მოქალაქეები აპროტესტებდნენ მათ მდგომარეობას, თუმცა პროტესტი ყოველ ჯერზე სასტიკად იყო ჩახშობილი. მაგრამ ეს პროტესტი მოედო ქვეყნის ურბანულ ნაწილს“, - ამბობს „საქართველოს რეფორმების ასოციაციის“ მკვლევარი მარიამ წიწიკაშვილი.
რუსული გავლენები
ყაზახეთში მიმდინარე მოვლენები რუსეთმა დასავლეთის მიერ ინსპირირებულად მონათლა, რომლის მიზანიც რევოლუციის მოხდენა იყო. კრემლი ირწმუნებოდა, რომ ყაზახეთის უსაფრთხოებას გარე ძალები უტევდნენ. ამ აზრს იმეორებდა პრეზიდენტი ტოყაევიც, რომელმაც ამბოხებულთა წინააღმდეგ „კოლექტიური უსაფრთხოების ხელშეკრულების ორგანიზაციის“ (ОДКБ) სამხედრო დანაყოფები გამოიყენა. ე.წ. სამშვიდობოების შეყვანა 6 იანვარს მოხდა. ამ ფაქტის გათვალისწინებით, ექსპერტები ამბობენ, რომ ყაზახეთში მიმდინარე მოვლენებით რუსეთის გავლენები გაიზარდა.
„როცა სამართალდამცველებმა ხალხის მხარეს დაიწყეს გადასვლა, კლანს გარედან დახმარება დასჭირდა. ამაში ჩაერია რუსეთი, რომელმაც ძალიან სწრაფად გააგზავნა შეიარაღებული ძალები. ეს იყო ღიად გამოცხადებული მხარდაჭერა. ეს ძალები მალევე გავიდნენ უკან, მაგრამ მივიღეთ უფრო პრორუსული ხელისუფლება, ვიდრე მანამდე იყო, რადგან მათი ძალაუფლების შენარჩუნება რუსული სამხედრო ძალის დახმარებით მოხერხდა“, - ამბობს აღმოსავლეთმცოდნე, რონდელის ფონდის მკვლევარი ზურაბ ბატიაშვილი.
გაკვეთილი საქართველოსთვის
პუტინის რუსეთს ყველაზე მეტად მის საზღვრებთან დამოუკიდებელი სახელმწიფოების გაჩენის ეშინია - ამბობენ ექსპერტები. მათი თქმით, სწორედ ამიტომ ჩაერია რუსეთი ყაზახეთის მოვლენებში, ახლა კი ხელისუფლება მასთან ვალშია.
„ჩვენი ქვეყნისთვის, რომელიც ცდილობს დაუსხლტეს რუსეთის მავნე ზეგავლენას და დასავლეთში ინტეგრირდეს, რაც უფრო მეტი მოკავშირე გვეყოლება პოსტსაბჭოთა სივრცეში, რაც უფრო მეტი დემოკრატიული ქვეყანა გაჩნდება, ეს ნიშნავს რომ უფრო მეტი პარტნიორი ეყოლება, რომელთან ერთადაც განამტკიცებს იმ იდეას, რომ რუსეთის საზღვრებთან ახლოს შესაძლებელია გაჩნდეს დემოკრატიული სახელმწიფოები. პუტინის რეჟიმს ყველაზე მეტად ამის ეშინია“, - გვითხრა მარიამ წიწიკაშვილმა.
ფოტო: Reutersრა უნდა გააკეთოს საქართველომ, რომ ჩრდილოელი მეზობლისგან უფრო დაცული იყოს - ბატიაშვილის თქმით, ქვეყანამ უნდა შეძლოს, რომ დასავლეთისთვის საინტერესო იყოს, რისთვისაც მხოლოდ გეოგრაფიული მდებარეობა საკმარისი არ არის. საქართველო უნდა გახდეს უფრო დემოკრატიული, იყოს იმ ფასეულობების მატარებელი, რაც დასავლეთშია.
„სამწუხაროდ, საქართველო იმდენად ღრმად არის შიდა საკითხებში ჩაფლული, არ რჩება გარშემო მიმოხედვის საშუალება. ამ დროს ისეთი მნიშვნელოვანი მოვლენები ხდება, რომელიც უშუალოდ ჩვენ გვეხება. ჩვენმა ხელისუფლებამ აირჩია სირაქლემას პოზიცია, არ აინტერესებს რა ხდება გარშემო და ცდილობს თავი ღრმად ჩარგოს ქვიშაში. ეს საქციელი ვერ შეცვლის იმ რეალობას, რომელიც გვაქვს - გამხეცებული მეზობელი, რომელიც ცდილობს იპოვოს მსხვერპლი. ყაზახეთიც და უკრაინაც არის რუსეთის გეგმის ნაწილი, რომელსაც საბჭოთა კავშირის აღდგენა ჰქვია. ეს არის სიგნალი, რომ თუ ამხელა ქვეყნებში გამოუვიდა რუსეთს თავისი ჩანაფიქრი, რა შეუშლის ხელს საქართველოში? ამიტომ არის იქ განვითარებული მოვლენები არა მხოლოდ საინტერესო, არამედ სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი“, - ამბობს ზურაბ ბატიაშვილი.
ოფიციალური თბილისი ყაზახეთში მიმდინარე მოვლენებზე მოზომილი განცხადებით შემოიფარგლა. პრემიერ-მინისტრმა მთავრობის სხდომაზე „მოძმე ყაზახეთსა და ყაზახ ხალხს" კრიზისის შედეგების დაძლევა და განვითარების მიმართულებით სვლა უსურვა.
ექსპერტები ვარაუდობენ, რომ ყაზახეთში დაწყებული მოვლენები ამით არ დასრულდება. მათი თქმით, ძალადობრივად ჩახშობილი პროტესტი უკვალოდ არ ქრება და გარკვეულ შედეგებს მომავალში გამოიღებს.