მულტიმედია
რა იცი რუსული კვალის შესახებ სამცხე–ჯავახეთში? (პასუხები)
16:39 / 03.07.2019
1. სად გადაღება რუსეთის ხელისუფლებამ VIII - IX სს–ის ღვთისმშობლის მიძინების ტაძარი?
რუსეთის ხელისუფლებამ, ღვთისმშობლის მიძინების სახელობის ტაძარი, საფარის სამონასტრო კომპლექსში გადაღება. როდესაც დაიწყო ეკლესიების გადათეთრება და ხატების გატანა 1921 წლიდან, როცა უკვე კირით ღებავდნენ ეკლესიებს, რუსიფიკატორული პოლიტიკას, ღვთისმშობლის მიძინების სახელობის ტაძრის ფრესკებიც მოყვა. XIX საუკუნეში საფარის მონასტერი სრულად მიტოვებული და გავერანებული იყო. საფარაში სასულიერო მოღვაწეობა 50-იანი წლებიდან იწყება. თავიდან მონასტერში ქართველი ბერები დამკვიდრდნენ, ხოლო 1893 წელს რუსული მონასტერი დაარსდა. რუსულმა მონასტერმა მხოლოდ საბჭოთა პერიოდამდე გასტანა.
2. რომელი სახელმწიფო მოღვაწეა დაკრძალული ახალციხეში, ვინც რუსეთის იმპერიას გამოექცა?
რუსეთს ახალციხეში ერეკლეს მრჩეველი სოლომონ ლიონიძე გამოექცა. გეორგიევსკის ტრაქტატს შეწირული ავტორის უპატიო საფლავი რაბათის უბანში, ახლანდელი კათოლიკური ტაძრის ეზოში მდებარეობს. ერეკლე მეორის მრჩევლის მიერ შედგენილი პირობები რუსეთმა მალევე დაარღვია, რის გამოც სოლომონ ლიონიძე ახალციხეში გადმოიხვეწა, რომელიც მაშინ ოსმალეთის იმპერიის შემადგენელი ნაწილი იყო. ისტორიკოსების ცნობით, მარმარილოს დაფა, სადაც სოლომონ ლიონიძის შესახებ ინფორმაცია იყო დატანილი, დაკარგულია.
3. სად მიატოვა ტოტლებენმა პატარა კახი მტერთან ბრძოლაში?
ერეკლე მეფე, ტოტლებენმა აწყურის მისადგომებთან მიატოვა. 1770 წლის მარტის ბოლოს,, რუსთა და ქართველთა ნაწილები დაიძრნენ მესხეთისაკენ. მეფემ რუსების იმედით ზარბაზნები თბილისში დატოვა. 14 აპრილს აიღეს სადგერის ციხე. 17 აპრილს ქართველები ერეკლე მეფისა და რუსები გენერალი ტოტლებენის ხელმძღვანელობით აწყურის ციხეს მიადგნენ. ქართველთა ნიჭიერმა სარდალმა იცოდა, რომ მთავარი იყო საფაშოს ცენტრის, ახალციხის აღება, რის მერეც დეზორგანიზებული მტრის დამარცხება მთელ მესხეთში გაადვილდებოდა. ტოტლებენი აწყურის აღებას ითხოვდა. რა ექნა საწყალ ქართველ მეფეს, დათანხმდა. დაბანაკდნენ. ახალციხის ფაშამ 18 აპრილს აწყურის ციხეში გარნიზონს 2 000 ჯარისკაცი დაამატა. მეორე დღეს ტოტლებენმა თავისი რუსული ნაწილი აჰყარა და ბრძოლის ველს გაშორდა. ქართველი მეფე გარუსებულ გერმანელს ბევრი ეხვეწა, მაგრამ ვერ მოაბრუნა. ამის შემხედვარე, თურქები გათამამდნენ. ერეკლე მეფემ თითქმის ვერ ისარგებლა ასპინძის ომის გამარჯვებით. მას აფიქრებდა ტოტლებენის გეგმები. 29 აპრილს უკვე თბილისში იყო. ტოტლებენი ანანურში ასულიყო და რუსეთიდან ახალ ჯარს ელოდა. ასეთმა ვითარებამ, კიდევ უფრო გაამწარა იმპერიის მსახური. გადაწყვიტა ერეკლე II ტახტიდან ჩამოეგდო. ციხე-სიმაგრეებს იჭერდა და ხალხს რუსეთის ხელმწიფის ერთგულებაზე დაფიცებას სთავაზობდა. ზოგიერთი ქართველი თავადიც მიიმხრო (არ დავასახელებთ მათ გვარებს). ერეკლემ მეფემ შეძლო მისი დაშინება. მერე ტოტლებენი იმერეთში გადავიდა. იმერეთის მეფესთანაც ინტრიგანობა და თავხედობა დაიწყო.
4. რუსიფიკატორული პოლიტიკის ერთერთი ნაწილი იყო...
დუხობორების ჯავახეთში ჩამოსახლება, მათი ყოფა და ცხოვრება – რუსიფიკატორული პოლიტიკის ერთერთი ნაწილი იყო.
5. 2008 წლის აგვისტოს ომის დროს ბორჯომის რამდენი ჰა ტყის მასივი გადაიწვა?
2008 წელს რუსეთ–საქართველოს შეიარაღებული კონფლიქტის დროს, ხანძრის შედეგად ბორჯომის ხეობაში, 950-მდე ჰა ფართობი დაზიანდა, აქედან 250 ჰექტარი სრულად განადგურდა.
6. ვინ იყო სამცხე–ჯავახეთის საზოგადო მოღვაწე, რომელიც რუსეთის იმპერიამ საქართველოდან გააძევა?
მიხეილ თამარაშვილის გაძევება საქართველოდან – ეს იყო ეროვნული პიროვნება, მისი მოღვაწეობა იყო მიუღებელი რუსეთისთვის. 1888 წელს, მიხეილ თამარაშვილი ისევ სტამბოლში ჩავიდა, მალე კი თბილისში, სადაც კათოლიკეთა მიძინების ტაძრის მღვდლად იქნა გამწესებული. მისი პროქართული ქადაგებანი აუტანელი იყო თბილისის ცარისტული მმართველებისთვის, რის გამოც ჩამოართვეს სამშობლოში მღვდელმსახურების უფლება და გააძევეს თბილისიდან. 1889 წელს თამარაშვილი კვლავ ჩავიდა სტამბოლში. 1891 წელს იგი გაემგზავრა რომში და სწავლა განაგრძო სასულიერო აკადემიაში, რომელიც წარმატებით დაამთავრა 1894 წელს და ღვთისმეტყველების დოქტორის წოდება მოიპოვა.
7. ვის უწოდებდნენ მესხ გუტენბერგს, რომელსაც რუსეთის ხელისუფლებამ სტამბა გაუნადგურა?
იოსებ ხუციშვილმა ასპინძის მუნიციპალიტეტში გახსნა სტამბა, რის გამოც მას მესხი გუტენბერგი უწოდეს. ქართველი კათოლიკე მღვდელის „მესხ გუტენბერგად“ წოდებული – იოსებ ხუციშვილი, მე–19 საუკუნეში მოღვაწეობდა. ისტორიკოსთა ცნობით, ხუციშვილების სახლში იყო გახსნილი „სავაჟებო“ და „საქალებო“ სასწავლებელი. 1836 წელს სოფელ ხიზაბავრაში უკვე დაარსებული იყო იოსებ ხუციშვილის მიერ სტამბა. სტამბა, რომელიც თავად გამოიგონა, გახდა მიზეზი მისი დაპატიმრებისა. რუსეთის ხელისუფლემა უკვე ასაკში მყოფი დააპატიმრა, ხოლო სტამბა გაუნადგურა.
8. სამცხე–ჯავახეთში, ძირითადად ვის ნამოსახლარზე დაასახლეს ეკომიგრანტები იმერეთიდან და აჭარიდან?
ეკომიგრანტები დაასახლეს ძირითადად მაჰმადიანი მესხების ნამოსახლარზე. მაჰმადიანი მესხები — ეთნიკურად ქართველი და სარწმუნოებით მუსლიმი ადამიანების ჯგუფი, რომლებიც ცხოვრობდნენ მესხეთის ტერიტორიაზე, საიდანაც 1944 წელს საბჭოთა კავშირის ხელისუფლებამ გადაასახლა ცენტრალურ აზიაში. სახელი – თურქი-მესხები“ მათ XX საუკუნის დასასრულს მიანიჭეს.
9. რომელი მეფე მოხვდა თურქეთში ახალციხის გავლით, როდესაც პოლიტიკური ომი წააგო რუსეთთან?
სოლომონ მეორემ, იმერეთის სამეფოს გაუქმების შემდეგ ახალციხეს შეაფარა თავი და იქედან გადავიდა თურქეთში, მისი ნეშტი 1990 წელს ამ გზით გამოატარეს და დაასვენეს გელათში მონარქისტული პარტიის მიერ. მას მერე, როცა პოლიტიკურად წააგო რუსეთთან.
თუმცა, არსებობს მეორე მოსაზრება საქართველოში მეფის ნეშტის გადმოსვენებასთან დაკავშირებით. საქართველოში ეროვნული მოძრაობის დაწყებისას ზოგიერთმა "პოლიტიკოსმა" ამ თემით ქულების დაწერა გადაწყვიტა და სოლომონის ნეშტის გადმოსვენების მიზნით 1990 წლის შემოდგომაზე ტრაპიზონში ჩავიდნენ, მაგრამ ტრაპიზონში ჩასულ ქართველებს ადგილზე აღარც საფლავი დახვდათ და აღარც ეკლესია. 1930-იან წლებში ის ადგილი ააფეთქეს და სანაპიროდან ქალაქის ცენტრამდე (მეიდანი) დამაკავშირებელი გზა გაიყვანეს. წიგნის ავტორის ,,"ქართველები ოსმალური პერიოდის ტრაპიზონში"ზურაბ ბატიაშვილის ვერსიის მიეხედვით, დღეს DNA-ს ანალიზი რომ ჩატარდეს, ადვილად გამოჩნდება, რომ ამ თავის ქალის პატრონს არავითარი კავშირი არ აქვს ბაგრატიონებთან. არც სოლომონის საფლავზე მდგარი მდიდრული ეკვდერის კვალი ან საძირკველი უნახავთ სკვერში იმ უბრალო მიზეზის გამო, რომ იგი სულ სხვა ადგილას მდებარეობდა. ამხელა ტყული კი ითქვა და შემდეგ მთელი ქვეყანა დააჯერეს ერთი კონკრეტული პოლიტიკური პარტიის ერთდღიანი პიარისთვის.
10. პირველად როდის შევიდა რუსეთის იმპერიის შემადგენლობაში ძველი მესხეთის ნაწილი?
პირველად, 1828 წლის რუსეთ-ოსმალეთის ომის შედეგად რუსეთის იმპერიის ფარგლებში შევიდა და „საქართველოს“ „შეუერთდა“ ძველი მესხეთის ნაწილები: ქობლიანი, ოძრხე (აბასთუმანი), ახალციხე, აწყვერი, ასპინძა, ხერთვისი, ახალქალაქი, ჭაჭარაქი, ფოცხოვი და აბოცი (ჩილდირი); ანუ ძველი სამცხე, ჯავახეთი, პალაკაციო(აბოცი) და ერუშეთი.
შემდეგ, 1877-78 წლების რუსეთ–ოსმალეთის ომის შედეგად, პარიზის ზავით (მუხლ. 58), შემოერთებულ იქნა მესხეთის მეორე ნაწილი: აჭარა-ქობულეთი, შავშეთი, კლარჯეთი, კოლა-არტაანი და ტაოს ჩრდილო ნაწილი – ოლთისი. მთელი ეს მხარე რუსეთის იმპერიის დროს მოქცეული იყო შემდეგ ადმინისტრაციულ ერთეულებში:ახალციხის მაზრა (სამცხე), ახალქალაქის მაზრა (ჯავახეთი), ბათუმის ოლქი (აჭარა, ქობულეთი, შავშეთი), ყარსის ოლქი (ერუშეთი, ფოცხოვის უბანი, არტაანი ანუ არდაგანიდა ოლთისი).
ქვიზი ნახეთ: რა იცი რუსული კვალის შესახებ სამცხე–ჯავახეთში (ქვიზი)
რუსეთის ხელისუფლებამ, ღვთისმშობლის მიძინების სახელობის ტაძარი, საფარის სამონასტრო კომპლექსში გადაღება. როდესაც დაიწყო ეკლესიების გადათეთრება და ხატების გატანა 1921 წლიდან, როცა უკვე კირით ღებავდნენ ეკლესიებს, რუსიფიკატორული პოლიტიკას, ღვთისმშობლის მიძინების სახელობის ტაძრის ფრესკებიც მოყვა. XIX საუკუნეში საფარის მონასტერი სრულად მიტოვებული და გავერანებული იყო. საფარაში სასულიერო მოღვაწეობა 50-იანი წლებიდან იწყება. თავიდან მონასტერში ქართველი ბერები დამკვიდრდნენ, ხოლო 1893 წელს რუსული მონასტერი დაარსდა. რუსულმა მონასტერმა მხოლოდ საბჭოთა პერიოდამდე გასტანა.
2. რომელი სახელმწიფო მოღვაწეა დაკრძალული ახალციხეში, ვინც რუსეთის იმპერიას გამოექცა?
რუსეთს ახალციხეში ერეკლეს მრჩეველი სოლომონ ლიონიძე გამოექცა. გეორგიევსკის ტრაქტატს შეწირული ავტორის უპატიო საფლავი რაბათის უბანში, ახლანდელი კათოლიკური ტაძრის ეზოში მდებარეობს. ერეკლე მეორის მრჩევლის მიერ შედგენილი პირობები რუსეთმა მალევე დაარღვია, რის გამოც სოლომონ ლიონიძე ახალციხეში გადმოიხვეწა, რომელიც მაშინ ოსმალეთის იმპერიის შემადგენელი ნაწილი იყო. ისტორიკოსების ცნობით, მარმარილოს დაფა, სადაც სოლომონ ლიონიძის შესახებ ინფორმაცია იყო დატანილი, დაკარგულია.
3. სად მიატოვა ტოტლებენმა პატარა კახი მტერთან ბრძოლაში?
ერეკლე მეფე, ტოტლებენმა აწყურის მისადგომებთან მიატოვა. 1770 წლის მარტის ბოლოს,, რუსთა და ქართველთა ნაწილები დაიძრნენ მესხეთისაკენ. მეფემ რუსების იმედით ზარბაზნები თბილისში დატოვა. 14 აპრილს აიღეს სადგერის ციხე. 17 აპრილს ქართველები ერეკლე მეფისა და რუსები გენერალი ტოტლებენის ხელმძღვანელობით აწყურის ციხეს მიადგნენ. ქართველთა ნიჭიერმა სარდალმა იცოდა, რომ მთავარი იყო საფაშოს ცენტრის, ახალციხის აღება, რის მერეც დეზორგანიზებული მტრის დამარცხება მთელ მესხეთში გაადვილდებოდა. ტოტლებენი აწყურის აღებას ითხოვდა. რა ექნა საწყალ ქართველ მეფეს, დათანხმდა. დაბანაკდნენ. ახალციხის ფაშამ 18 აპრილს აწყურის ციხეში გარნიზონს 2 000 ჯარისკაცი დაამატა. მეორე დღეს ტოტლებენმა თავისი რუსული ნაწილი აჰყარა და ბრძოლის ველს გაშორდა. ქართველი მეფე გარუსებულ გერმანელს ბევრი ეხვეწა, მაგრამ ვერ მოაბრუნა. ამის შემხედვარე, თურქები გათამამდნენ. ერეკლე მეფემ თითქმის ვერ ისარგებლა ასპინძის ომის გამარჯვებით. მას აფიქრებდა ტოტლებენის გეგმები. 29 აპრილს უკვე თბილისში იყო. ტოტლებენი ანანურში ასულიყო და რუსეთიდან ახალ ჯარს ელოდა. ასეთმა ვითარებამ, კიდევ უფრო გაამწარა იმპერიის მსახური. გადაწყვიტა ერეკლე II ტახტიდან ჩამოეგდო. ციხე-სიმაგრეებს იჭერდა და ხალხს რუსეთის ხელმწიფის ერთგულებაზე დაფიცებას სთავაზობდა. ზოგიერთი ქართველი თავადიც მიიმხრო (არ დავასახელებთ მათ გვარებს). ერეკლემ მეფემ შეძლო მისი დაშინება. მერე ტოტლებენი იმერეთში გადავიდა. იმერეთის მეფესთანაც ინტრიგანობა და თავხედობა დაიწყო.
4. რუსიფიკატორული პოლიტიკის ერთერთი ნაწილი იყო...
დუხობორების ჯავახეთში ჩამოსახლება, მათი ყოფა და ცხოვრება – რუსიფიკატორული პოლიტიკის ერთერთი ნაწილი იყო.
5. 2008 წლის აგვისტოს ომის დროს ბორჯომის რამდენი ჰა ტყის მასივი გადაიწვა?
2008 წელს რუსეთ–საქართველოს შეიარაღებული კონფლიქტის დროს, ხანძრის შედეგად ბორჯომის ხეობაში, 950-მდე ჰა ფართობი დაზიანდა, აქედან 250 ჰექტარი სრულად განადგურდა.
6. ვინ იყო სამცხე–ჯავახეთის საზოგადო მოღვაწე, რომელიც რუსეთის იმპერიამ საქართველოდან გააძევა?
მიხეილ თამარაშვილის გაძევება საქართველოდან – ეს იყო ეროვნული პიროვნება, მისი მოღვაწეობა იყო მიუღებელი რუსეთისთვის. 1888 წელს, მიხეილ თამარაშვილი ისევ სტამბოლში ჩავიდა, მალე კი თბილისში, სადაც კათოლიკეთა მიძინების ტაძრის მღვდლად იქნა გამწესებული. მისი პროქართული ქადაგებანი აუტანელი იყო თბილისის ცარისტული მმართველებისთვის, რის გამოც ჩამოართვეს სამშობლოში მღვდელმსახურების უფლება და გააძევეს თბილისიდან. 1889 წელს თამარაშვილი კვლავ ჩავიდა სტამბოლში. 1891 წელს იგი გაემგზავრა რომში და სწავლა განაგრძო სასულიერო აკადემიაში, რომელიც წარმატებით დაამთავრა 1894 წელს და ღვთისმეტყველების დოქტორის წოდება მოიპოვა.
7. ვის უწოდებდნენ მესხ გუტენბერგს, რომელსაც რუსეთის ხელისუფლებამ სტამბა გაუნადგურა?
იოსებ ხუციშვილმა ასპინძის მუნიციპალიტეტში გახსნა სტამბა, რის გამოც მას მესხი გუტენბერგი უწოდეს. ქართველი კათოლიკე მღვდელის „მესხ გუტენბერგად“ წოდებული – იოსებ ხუციშვილი, მე–19 საუკუნეში მოღვაწეობდა. ისტორიკოსთა ცნობით, ხუციშვილების სახლში იყო გახსნილი „სავაჟებო“ და „საქალებო“ სასწავლებელი. 1836 წელს სოფელ ხიზაბავრაში უკვე დაარსებული იყო იოსებ ხუციშვილის მიერ სტამბა. სტამბა, რომელიც თავად გამოიგონა, გახდა მიზეზი მისი დაპატიმრებისა. რუსეთის ხელისუფლემა უკვე ასაკში მყოფი დააპატიმრა, ხოლო სტამბა გაუნადგურა.
8. სამცხე–ჯავახეთში, ძირითადად ვის ნამოსახლარზე დაასახლეს ეკომიგრანტები იმერეთიდან და აჭარიდან?
ეკომიგრანტები დაასახლეს ძირითადად მაჰმადიანი მესხების ნამოსახლარზე. მაჰმადიანი მესხები — ეთნიკურად ქართველი და სარწმუნოებით მუსლიმი ადამიანების ჯგუფი, რომლებიც ცხოვრობდნენ მესხეთის ტერიტორიაზე, საიდანაც 1944 წელს საბჭოთა კავშირის ხელისუფლებამ გადაასახლა ცენტრალურ აზიაში. სახელი – თურქი-მესხები“ მათ XX საუკუნის დასასრულს მიანიჭეს.
9. რომელი მეფე მოხვდა თურქეთში ახალციხის გავლით, როდესაც პოლიტიკური ომი წააგო რუსეთთან?
სოლომონ მეორემ, იმერეთის სამეფოს გაუქმების შემდეგ ახალციხეს შეაფარა თავი და იქედან გადავიდა თურქეთში, მისი ნეშტი 1990 წელს ამ გზით გამოატარეს და დაასვენეს გელათში მონარქისტული პარტიის მიერ. მას მერე, როცა პოლიტიკურად წააგო რუსეთთან.
თუმცა, არსებობს მეორე მოსაზრება საქართველოში მეფის ნეშტის გადმოსვენებასთან დაკავშირებით. საქართველოში ეროვნული მოძრაობის დაწყებისას ზოგიერთმა "პოლიტიკოსმა" ამ თემით ქულების დაწერა გადაწყვიტა და სოლომონის ნეშტის გადმოსვენების მიზნით 1990 წლის შემოდგომაზე ტრაპიზონში ჩავიდნენ, მაგრამ ტრაპიზონში ჩასულ ქართველებს ადგილზე აღარც საფლავი დახვდათ და აღარც ეკლესია. 1930-იან წლებში ის ადგილი ააფეთქეს და სანაპიროდან ქალაქის ცენტრამდე (მეიდანი) დამაკავშირებელი გზა გაიყვანეს. წიგნის ავტორის ,,"ქართველები ოსმალური პერიოდის ტრაპიზონში"ზურაბ ბატიაშვილის ვერსიის მიეხედვით, დღეს DNA-ს ანალიზი რომ ჩატარდეს, ადვილად გამოჩნდება, რომ ამ თავის ქალის პატრონს არავითარი კავშირი არ აქვს ბაგრატიონებთან. არც სოლომონის საფლავზე მდგარი მდიდრული ეკვდერის კვალი ან საძირკველი უნახავთ სკვერში იმ უბრალო მიზეზის გამო, რომ იგი სულ სხვა ადგილას მდებარეობდა. ამხელა ტყული კი ითქვა და შემდეგ მთელი ქვეყანა დააჯერეს ერთი კონკრეტული პოლიტიკური პარტიის ერთდღიანი პიარისთვის.
10. პირველად როდის შევიდა რუსეთის იმპერიის შემადგენლობაში ძველი მესხეთის ნაწილი?
პირველად, 1828 წლის რუსეთ-ოსმალეთის ომის შედეგად რუსეთის იმპერიის ფარგლებში შევიდა და „საქართველოს“ „შეუერთდა“ ძველი მესხეთის ნაწილები: ქობლიანი, ოძრხე (აბასთუმანი), ახალციხე, აწყვერი, ასპინძა, ხერთვისი, ახალქალაქი, ჭაჭარაქი, ფოცხოვი და აბოცი (ჩილდირი); ანუ ძველი სამცხე, ჯავახეთი, პალაკაციო(აბოცი) და ერუშეთი.
შემდეგ, 1877-78 წლების რუსეთ–ოსმალეთის ომის შედეგად, პარიზის ზავით (მუხლ. 58), შემოერთებულ იქნა მესხეთის მეორე ნაწილი: აჭარა-ქობულეთი, შავშეთი, კლარჯეთი, კოლა-არტაანი და ტაოს ჩრდილო ნაწილი – ოლთისი. მთელი ეს მხარე რუსეთის იმპერიის დროს მოქცეული იყო შემდეგ ადმინისტრაციულ ერთეულებში:ახალციხის მაზრა (სამცხე), ახალქალაქის მაზრა (ჯავახეთი), ბათუმის ოლქი (აჭარა, ქობულეთი, შავშეთი), ყარსის ოლქი (ერუშეთი, ფოცხოვის უბანი, არტაანი ანუ არდაგანიდა ოლთისი).
ქვიზი ნახეთ: რა იცი რუსული კვალის შესახებ სამცხე–ჯავახეთში (ქვიზი)