საზოგადოება
სამცხე-ჯავახეთის საახალწლო მულტიკულტურული ტრადიციები
21:48 / 29.12.2020
პანდემიის მიუხედავად, საახალწლო სამზადისი სამცხე-ჯავახეთში დაიწყო. ეთნიკური და რელიგიური უმცირესობების ტრადიციები ერთმანეთისგან განსხვავდება, თუმცა რეგიონში, მრავალწლიანი თანაცხოვრების შემდეგ მათი საახალწლო ტრადიციები ერთმანეთს შეერწყა. ამიტომ, საახალწლო სუფრაზე ხშირად ნახავთ მესხურ ქადა-ხაჭაპურებს, სომხური ტრადიციით მომზადებულ სუჯუხ-ბასტურმას, ებრაული წესით სუფრის ცენტრში დადგმულ ბროწულსა და თაფლს, რომელიც ერის გამრავლებისა და სიტკბოების სიმბოლოა.
სამცხის საახალწლო ტრადიციები
ახალი წლის დაწყებამდე მაისურაძეების მესხურ დარბაზში ტრადიციულად ფურნე ინთება. მესხურ პურს ფურნეში, ბაზალტის ქვაზე, ქალები უდეში აცხობენ. ადიგენის სოფელში საახალწლოდ, ქადის, ხაჭაპურისა და „თითიანის“ ცხობის ტრადიცია დღემდეა შემორჩენილი.
ტრადიციული მესხური ქადა თელიაშვილების ოჯახში ღორის ქონისგან მზადდება. ქადასთან ერთად საახალწლო სუფრის აუცილებელი ატრიბუტია აპოხტის ხინკალი და თათარბერაკი. ძმები ტრადიციას და წეს-ჩვეულებებს დიდ მნიშვნელობას ანიჭებენ, მის პოპულარიზაციას ცდილობენ და ჩამოსულ სტუმრებს მესხური კერძებით უმასპინძლდებიან.
ქართული ტრადიციის კვალდაკვალ, დამალაში მესხურ პურთან ერთად, კერეკციანების ოჯახი თონის პურს იგივე სომხურ ჰაცს აცხობს. 49 წლის დიასახლისი ათსულიანი ოჯახისთვის, ახალი წლის დადგომამდე 110 თონის პურს და 15 „ბულიკს“ აცხობს. მარგარიტა ამბობს, რომ ტრადიციას სოფელი ოდითგანვე მისდევს.
„წინაპრებმა თონე მიწაში დამარხეს, იმისთვის რომ მუდამ თბილი იყოს და პურიც კარგად გამოცხვეს“ - ამბობს მარგარიტა კერეკციანი.
კერეკციანების ოჯახის ტრადიციის მიხედვით, თონის პურის გამოცხობის შემდეგ ახლად გაჭრილ გოგრაში ბრინჯს, ქიშმიშს და შაქარს ყრიან, შემდეგ მოსამზადებლად ჯოხის დახმარებით ცხელ თონეში უშვებენ. ასე მომზადებულ ტკბილ გოგრას ღაფამას უწოდებენ და ერთად მიირთმევენ. ოჯახში, საახალწლო სუფრას - „ღაფამა“, „ჰაცი“ და ,,ბილიკი“ ტოლმასთან ერთად აუცილებლად უნდა ამშვენებდეს.
სადღესასწაულო სუფრის განუყოფელი ნაწილია ,,საახალწლო მარგალიტები“, რომელსაც წყალთბილაში მცხოვრები ლიდა პოღოსიანი ოჯახისთვის ყოველწლიურად ამზადებს. ახალციხის სოფელში სომხური თემი ,,მარგალიტებისთვის“ ზაფხულში სხვადასხვა ხილს აშრობს. გამომშრალი ქლიავი, ატამი, ხურმა და კიდევ ბევრი ხილი, რომელსაც დიასახლისი ხარისხის მიხედვით შეარჩევს. ხილთან ერთად სუფრის სამკაულად ითვლება ტყლაპი.
კიდევ ერთი განსხვებული ტრადიცია ახალციხელ ებრაელებს აქვთ. ებრაული თემი ახალი წლის აღნიშვნას, 24 დეკემბერს მზის ჩასვლიდან იწყებენ. „ხანუქა“ სინათლის სიბნელეზე, სიკეთის ბოროტებაზე და სამართლიანობის უსამართლობაზე გამარჯვების სიმბოლოა.
„დაახლოებით 2 500 წელია „ხანუქას“ დღესასწაულს ავღნიშნავთ. ეს დღესასწაული დავითის წარწერის თანახმად, იერუსალიმის ბერძნებისგან გათავისუფლებას აღნიშნავს. როდესაც რაბინები გათავისუფლებულ ტერიტორიაზე შევიდნენ, იქ მხოლოდ ერთი დღის ზეთი დახვდათ, ზეთის მომზადებას კი რვა დღე სჭირდება“ - ამბობს სიმონ ლევიშვილი.
ტრადიციის თანახმად, ებრაელები პირველ დღეს ორ სანთელს ანთებენ, დანარჩენ დღეებში კი თითო სანთელს ანაწილებენ. ხანუქის დღესასწაულის გასასტუმრებლად ახალციხელი ებრაელები სულ 44 სანთელს ანთებენ. ლევიშვილების ოჯახი „ხანუქას“ შემდეგ ახალ წელს პირველ იანვარსაც აღნიშნავენ.
ახალი წლის დადგომას, სხვებისგან შედარებით მოკრძალებულად აღნიშნავს ადიგენის სოფლებში მცხოვრები მუსლიმი თემი. ჭელის მეჩეთის იმამი ჯამბულ აბულაძე ამბობს, რომ რელიგიის თანახმად, მათთვის ყოველი დღე ახალი წელია.
,,ჩვენი რელიგიით, მდიდრული სუფრის გაწყობა ამ დღეს მიუღებელია, რადგან მუსლიმებისთვის ყოველი დღე ახალი წელია. ამ დღეს ერთმანეთს ვულოცავთ, სუფრაზე მხოლოდ ტკბილეული გამოგვაქვს და რაც კატეგორიულად არ შეიძლება, ეს ალკოჰოლური სასმელია“ - აცხადებს ჯამბულ აბულაძე.
ჯავახეთის საახალწლო ტრადიციები
საახალწლო ტრადიცია ჯავახეთში მცირედით განსხვავებულია. სოფელ ჩუნჩხაში მცხოვრები მელიქიძეების ოჯახში, ქალები ფურნეში ნაზუქსა და ქადებს აცხობენ. სამცხისგან განსხვავებით ჯავახურ ქადას გულში მოხალულ ფქვილს უდებენ, რომელიც მარილითა და ერბოთია შეზავებული. ქადის გარდა, ჯავახურ სუფრაზე კაკლიანი „ბადამბურიც“ აუცილებელია. ამ ნამცხვრის ცხობა ია მელიქიძეს დედამ ასწავლა. ამბობს, რომ საახალწლო სუფრას ფენოვანი ძალიან ალამაზებს.
კიდევ ერთი უძველესი ტრადიცია, რომელიც ჯავახეთში შემორჩა, მეკვლისთვის ფეხებში ქერის, ხორბლისა და კაკლის დაყრაა. ეს ტრადიცია ბედნიერი და მშვიდობიანი წლის სიმბოლოა. თავის მხრივ მეკვლე ოჯახში მარჯვენა ფეხით უნდა შევიდეს და ტკბილეული მიიტანოს. საახალწლო ტრადიციაა ღორების დაკვლაც. ჯავახეთის სოფელ ჩუნჩხაში ასევე იცავენ წყლის ტრადიციას.
„ძველ დროში, ადამიანები ყველასგან ფარულად, „უმზეური“ წყლის მოსატანად გამთენიისას დგებოდნენ და ოჯახში არსებულ, უკვე წინა წლის წყალს აახლებდნენ“ - ამბობს თენგიზ მელიქიძე.
დამალის მსგავსად, გოგრის ტრადიციას ახალქალაქის სოფელ ჩუნჩხაში ამ დრომდე იცავენ. თუმცა სომხური თემისგან განსხვავებით, გოგრას ჯავახეთის ქართულ სოფლებში განსხვავებული დატვირთვა აქვს. სალომე მიქელაძე გვიხსნის, რომ ოჯახში ახალი წლის დადგომისთანავე კარის ზღურბლზე გოგრას დებენ და ჭრიან, დაჭრისას ნაწილები თუ სახლის მხარეს დაეცემა, ეს იმას ნიშნავს, რომ ახალი წელი ოჯახისთვის ბარაქისა და ხვავის მომტანი იქნება.
კიდევ ერთი საახალწლო ტრადიცია, რომელიც ეთნიკურობის მიუხედავად, ყველა ბავშვს ერთნაირად უხარია, ტკბილეულის შეგროვებაა, რომელსაც სომხური თემი ,,მანჯელულიას“ უწოდებს. სომხური ტრადიციით, ყოველ 31 დეკემბერს, ბავშვები ნიღბებს იკეთებენ და კანფეტების შესაგროვებლად კარდაკარ დადიან, თუმცა პანდემიის გამო ამ ტრადიციის შესრულება წელს რამდენად მოხერხდება, სამცხე-ჯავახეთში ამის თქმა უჭირთ.
გამოცემულია საქართველოს ღია საზოგადოების ფონდისა და საქართველოს სტრატეგიის და განვითარების ცენტრის (GCSD) ფინანსური მხარდაჭერით. ავტორის/ავტორების მიერ საინფორმაციო მასალაში გამოთქმული მოსაზრება შესაძლოა არ გამოხატავდეს ფონდისა და ცენტრის პოზიციას. შესაბამისად, ღია საზოგადოების ფონდი და საქართველოს სტრატეგიის და განვითარების ცენტრი არ არიან პასუხისმგებელი მასალის შინაარსზე.
სამცხის საახალწლო ტრადიციებიახალი წლის დაწყებამდე მაისურაძეების მესხურ დარბაზში ტრადიციულად ფურნე ინთება. მესხურ პურს ფურნეში, ბაზალტის ქვაზე, ქალები უდეში აცხობენ. ადიგენის სოფელში საახალწლოდ, ქადის, ხაჭაპურისა და „თითიანის“ ცხობის ტრადიცია დღემდეა შემორჩენილი.
ტრადიციული მესხური ქადა თელიაშვილების ოჯახში ღორის ქონისგან მზადდება. ქადასთან ერთად საახალწლო სუფრის აუცილებელი ატრიბუტია აპოხტის ხინკალი და თათარბერაკი. ძმები ტრადიციას და წეს-ჩვეულებებს დიდ მნიშვნელობას ანიჭებენ, მის პოპულარიზაციას ცდილობენ და ჩამოსულ სტუმრებს მესხური კერძებით უმასპინძლდებიან.
ქართული ტრადიციის კვალდაკვალ, დამალაში მესხურ პურთან ერთად, კერეკციანების ოჯახი თონის პურს იგივე სომხურ ჰაცს აცხობს. 49 წლის დიასახლისი ათსულიანი ოჯახისთვის, ახალი წლის დადგომამდე 110 თონის პურს და 15 „ბულიკს“ აცხობს. მარგარიტა ამბობს, რომ ტრადიციას სოფელი ოდითგანვე მისდევს.
„წინაპრებმა თონე მიწაში დამარხეს, იმისთვის რომ მუდამ თბილი იყოს და პურიც კარგად გამოცხვეს“ - ამბობს მარგარიტა კერეკციანი.
კერეკციანების ოჯახის ტრადიციის მიხედვით, თონის პურის გამოცხობის შემდეგ ახლად გაჭრილ გოგრაში ბრინჯს, ქიშმიშს და შაქარს ყრიან, შემდეგ მოსამზადებლად ჯოხის დახმარებით ცხელ თონეში უშვებენ. ასე მომზადებულ ტკბილ გოგრას ღაფამას უწოდებენ და ერთად მიირთმევენ. ოჯახში, საახალწლო სუფრას - „ღაფამა“, „ჰაცი“ და ,,ბილიკი“ ტოლმასთან ერთად აუცილებლად უნდა ამშვენებდეს.სადღესასწაულო სუფრის განუყოფელი ნაწილია ,,საახალწლო მარგალიტები“, რომელსაც წყალთბილაში მცხოვრები ლიდა პოღოსიანი ოჯახისთვის ყოველწლიურად ამზადებს. ახალციხის სოფელში სომხური თემი ,,მარგალიტებისთვის“ ზაფხულში სხვადასხვა ხილს აშრობს. გამომშრალი ქლიავი, ატამი, ხურმა და კიდევ ბევრი ხილი, რომელსაც დიასახლისი ხარისხის მიხედვით შეარჩევს. ხილთან ერთად სუფრის სამკაულად ითვლება ტყლაპი.
კიდევ ერთი განსხვებული ტრადიცია ახალციხელ ებრაელებს აქვთ. ებრაული თემი ახალი წლის აღნიშვნას, 24 დეკემბერს მზის ჩასვლიდან იწყებენ. „ხანუქა“ სინათლის სიბნელეზე, სიკეთის ბოროტებაზე და სამართლიანობის უსამართლობაზე გამარჯვების სიმბოლოა.„დაახლოებით 2 500 წელია „ხანუქას“ დღესასწაულს ავღნიშნავთ. ეს დღესასწაული დავითის წარწერის თანახმად, იერუსალიმის ბერძნებისგან გათავისუფლებას აღნიშნავს. როდესაც რაბინები გათავისუფლებულ ტერიტორიაზე შევიდნენ, იქ მხოლოდ ერთი დღის ზეთი დახვდათ, ზეთის მომზადებას კი რვა დღე სჭირდება“ - ამბობს სიმონ ლევიშვილი.
ტრადიციის თანახმად, ებრაელები პირველ დღეს ორ სანთელს ანთებენ, დანარჩენ დღეებში კი თითო სანთელს ანაწილებენ. ხანუქის დღესასწაულის გასასტუმრებლად ახალციხელი ებრაელები სულ 44 სანთელს ანთებენ. ლევიშვილების ოჯახი „ხანუქას“ შემდეგ ახალ წელს პირველ იანვარსაც აღნიშნავენ.
ახალი წლის დადგომას, სხვებისგან შედარებით მოკრძალებულად აღნიშნავს ადიგენის სოფლებში მცხოვრები მუსლიმი თემი. ჭელის მეჩეთის იმამი ჯამბულ აბულაძე ამბობს, რომ რელიგიის თანახმად, მათთვის ყოველი დღე ახალი წელია.
,,ჩვენი რელიგიით, მდიდრული სუფრის გაწყობა ამ დღეს მიუღებელია, რადგან მუსლიმებისთვის ყოველი დღე ახალი წელია. ამ დღეს ერთმანეთს ვულოცავთ, სუფრაზე მხოლოდ ტკბილეული გამოგვაქვს და რაც კატეგორიულად არ შეიძლება, ეს ალკოჰოლური სასმელია“ - აცხადებს ჯამბულ აბულაძე.
ჯავახეთის საახალწლო ტრადიციები
საახალწლო ტრადიცია ჯავახეთში მცირედით განსხვავებულია. სოფელ ჩუნჩხაში მცხოვრები მელიქიძეების ოჯახში, ქალები ფურნეში ნაზუქსა და ქადებს აცხობენ. სამცხისგან განსხვავებით ჯავახურ ქადას გულში მოხალულ ფქვილს უდებენ, რომელიც მარილითა და ერბოთია შეზავებული. ქადის გარდა, ჯავახურ სუფრაზე კაკლიანი „ბადამბურიც“ აუცილებელია. ამ ნამცხვრის ცხობა ია მელიქიძეს დედამ ასწავლა. ამბობს, რომ საახალწლო სუფრას ფენოვანი ძალიან ალამაზებს.
კიდევ ერთი უძველესი ტრადიცია, რომელიც ჯავახეთში შემორჩა, მეკვლისთვის ფეხებში ქერის, ხორბლისა და კაკლის დაყრაა. ეს ტრადიცია ბედნიერი და მშვიდობიანი წლის სიმბოლოა. თავის მხრივ მეკვლე ოჯახში მარჯვენა ფეხით უნდა შევიდეს და ტკბილეული მიიტანოს. საახალწლო ტრადიციაა ღორების დაკვლაც. ჯავახეთის სოფელ ჩუნჩხაში ასევე იცავენ წყლის ტრადიციას.
„ძველ დროში, ადამიანები ყველასგან ფარულად, „უმზეური“ წყლის მოსატანად გამთენიისას დგებოდნენ და ოჯახში არსებულ, უკვე წინა წლის წყალს აახლებდნენ“ - ამბობს თენგიზ მელიქიძე.
დამალის მსგავსად, გოგრის ტრადიციას ახალქალაქის სოფელ ჩუნჩხაში ამ დრომდე იცავენ. თუმცა სომხური თემისგან განსხვავებით, გოგრას ჯავახეთის ქართულ სოფლებში განსხვავებული დატვირთვა აქვს. სალომე მიქელაძე გვიხსნის, რომ ოჯახში ახალი წლის დადგომისთანავე კარის ზღურბლზე გოგრას დებენ და ჭრიან, დაჭრისას ნაწილები თუ სახლის მხარეს დაეცემა, ეს იმას ნიშნავს, რომ ახალი წელი ოჯახისთვის ბარაქისა და ხვავის მომტანი იქნება.
კიდევ ერთი საახალწლო ტრადიცია, რომელიც ეთნიკურობის მიუხედავად, ყველა ბავშვს ერთნაირად უხარია, ტკბილეულის შეგროვებაა, რომელსაც სომხური თემი ,,მანჯელულიას“ უწოდებს. სომხური ტრადიციით, ყოველ 31 დეკემბერს, ბავშვები ნიღბებს იკეთებენ და კანფეტების შესაგროვებლად კარდაკარ დადიან, თუმცა პანდემიის გამო ამ ტრადიციის შესრულება წელს რამდენად მოხერხდება, სამცხე-ჯავახეთში ამის თქმა უჭირთ.
გამოცემულია საქართველოს ღია საზოგადოების ფონდისა და საქართველოს სტრატეგიის და განვითარების ცენტრის (GCSD) ფინანსური მხარდაჭერით. ავტორის/ავტორების მიერ საინფორმაციო მასალაში გამოთქმული მოსაზრება შესაძლოა არ გამოხატავდეს ფონდისა და ცენტრის პოზიციას. შესაბამისად, ღია საზოგადოების ფონდი და საქართველოს სტრატეგიის და განვითარების ცენტრი არ არიან პასუხისმგებელი მასალის შინაარსზე.