როგორი უნდა იყოს სასკოლო განათლება უმცირესობებისთვის - მასწავლებლის ხედვა

ინტერვიუ

20.07.2023

ცენტრალიზებული მართვის სტილი სკოლებში, მოსწავლეთათვის შეუსაბამო სასწავლო პროგრამები, ხარისხიანად ნათარგმანი სახელმძღვანელოებისა და ორენოვანი პედაგოგების სიმწირე, სახელმწიფო ბიუჯეტიდან არაეფექტურად გაწეული ხარჯი - ეს არასრული ჩამონათვალია იმ პრობლემებისა, რომლებსაც მასწავლებელი გიორგი ჭაუჭიძე სასკოლო განათლებაში ხედავს. პედაგოგი მიიჩნევს, რომ აუცილებელია ,,ცოტა უფრო მიზანმიმართული და გონივრული ხარჯვა იმისა, რასაც ისედაც ვხარჯავთ“.

გიორგი ჭაუჭიძე 20 წელია არაქართულენოვანი რეგიონების სკოლებში ეთნიკურ უმცირესობებს სახელმწიფო ენას ასწავლის, ასევე არის 2019 წლის მასწავლებლის ეროვნული ჯილდოს გამარჯვებული.

საქართველოში 200-მდე არაქართულენოვანი სკოლაა, მათი ძირითადი ნაწილი სამცხე-ჯავახეთსა და ქვემო ქართლში, მცირე ნაწილია კახეთსა და დიდ ქალაქებში - თბილისში, ბათუმსა და ქუთაისში.

გიორგი ჭაუჭიძე პრობლემათა ჯაჭვს ორ ნაწილად ჰყოფს - ზოგადს, რომელიც ყველა სკოლას აწუხებს, მათ შორის არაქართულენოვანებს და კონკრეტულს, რომელიც მხოლოდ უმცირესობებათა რეგიონებში გვხვდება.

დავიწყოთ იმ ზოგადი პრობლემებით, რომლებიც ყველა სკოლას ეხება?

ჩვენ ჯერ-ჯერობით ისევ გვაქვს საგანმანათლებლო სისტემა, რომელიც იყო საბჭოთა კავშირში, მიუხედავად იმისა, რომ რეფორმების რამდენიმე ტალღამ გადაიარა, საგანმანათლებლო სისტემა არსობრივად მაინც არ იცვლება. ვგულისხმობ, მმართველობის სტილს, სკოლაში მიღების წესს, სასკოლო კურიკულუმს, მათ შორის ეროვნულ სასწავლო გეგმას, რომელიც გულისხმობს ისევ ისე საყოველთაო, ყველა ბავშვისთვის გათვლილ და ამავე დროს შეუსაბამო სასწავლო პროგრამებს.

მმართველობით სტილსა და სკოლაში მიღების წესში რა პრობლემებს ხედავთ?

სკოლის ადმინისტრაციის დაკომპლექტებით დაწყებული, ადმინისტრაციების მუშაობის სტილი არის ცენტრალიზებული და ერთპიროვნული.. რომ ავიღოთ მაგალითად 1985 წლის ერთ-ერთი ტიპური სკოლა და შევადაროთ ახლანდელ, რომელიმე სკოლას ძნელად ნახავთ განსხვავებას, თუ არ ჩავთვლით იმას, რომ ლენინის სურათი აღარ იქნება არც სკოლაში, არც შენობასა და არც სახელმძღვანელოებში. დანარჩენი არის იგივე შინაარსის, მაგრამ შინაარსში არ ვგულისხმობ იდეოლოგიურ მხარეს, თუმცა სასწავლო სტილი და სპეციფიკა არის დაახლოებით ისეთივე. დღევანდელი ქართული სკოლა რას ჰგავს? - ვიტყოდი, რომ საუკეთესო შემთხვევაში, ყველაზე მეტად არის 80-იანი წლების ქართული საბჭოთა სკოლა.

რას გულისხმობთ საბჭოთა სკოლაში? დამოუკიდებლობის გარეშე მართვას?

მენეჯმენტი იმდენად ცენტრალიზებულია, რომ დამოუკიდებლად გადაწყვეტილების მიღებისათვის სივრცეც აღარ რჩება, აღარ არის საუბარი ვინმეს კვალიფიკაციასა და კომპეტენციაზე. წესით, ყველა სკოლამ უნდა შეიმუშაოს საკუთარი სასწავლო გეგმა (კურიკულუმი), მაგრამ თუ შევადარებთ სხვადასხვა რეგიონში არსებული სკოლების კურიკულუმებს, ძნელად მოიძებნება რაიმე განსხვავება. მაგალითად, რა კურიკულუმიც აქვს ჭიათურის რომელიმე სკოლას, მცირე განსხვავებით შეიძლება ჰქონდეს იგივე თბილისის ნებისმიერ სკოლას. ეს ე.წ. დამოუკიდებლად შემუშავებული სასწავლო გეგმებიც კი გაჭრილი ვაშლივით ჰგავს ერთმანეთს. იგივეა მენჯმენტშიც.

ის, რომ დირექტორებს ირჩევენ სამეურვეო საბჭოები, ესეც ფასადურია, რადგან თუ გადავავლებთ თვალს სკოლების დირექტორების სიას, აბსოლუტურ უმრავლესობაში არიან ე.წ. მოვალეობის შემსრულებლები, ანუ ისეთი დირექტორები, რომლებიც პირდაპირ მინისტრმა დანიშნა თავისი დისკრეციით. თავად სამეურვეო საბჭოების არჩევისა და დაკომპლექტების წესიც იმდენად დაშორებულია მოსწავლეების, მათი მშობლებისა და მასწავლებლების სურვილებსა და მისწრაფებებს, რომ ძნელად შეიძლება მას დაერქვას არჩეული სასკოლო მენეჯმენტი. სისტემა და მექანიზმი იმდენად ფორმალური და ყალბია, რომ სასკოლო თვითმმართველობის კარიკატურას წარმოადგენს. ეს ყველაფერი უფრო მძაფრად ვრცელდება ეთნიკური უმცირესობებით დასახლებულ რეგიონებში, რადგან ქართულ ენაზე უმრავლესობას უჭირს კომუნიკაცია და ჩახედული არ არიან იმ პროცესებში, რაც მიმდინარეობს სკოლებში.

რომელი პრობლემის მოგვარებაზე მუშაობენ? რომელი სამუშაო იძლევა შედეგს?

როცა ვსაუბრობდი მოსწავლეებისა და მათი მშობლების ინტერესების გაუთვალისწინებლობაზე, ერთ-ერთ პრობლემად შედეგს ვგულისხმობდი სწორედ. როდესაც ვიღაც დაადგენს, რომ ბავშვმა 6-დან 18 წლის ასაკამდე უნდა ისწავლოს საშუალოდ ოცი საგანი, ყველა მოსწავლე სწავლობს, თუმცა მოსწავლეთა უმრავლესობა წვალობს, მაქსიმუმ მათი მესამედისთვის იყოს ადეკვეტური ეს საგნები. მოსწავლეთა ორი მესამედისთვის კი რეალურად ეს არის სწავლების შეძულება. არადა, უმრავლესობისთვის უნდა იყოს ეს პროგრამები ორიენტირებული და უმცირესობას დიფერენცირებული მიდგომები უნდა შევთავაზოთ, მაგრამ ჩვენ შემთხვევაში პირიქით არის. შედეგია ის, რომ მოსწავლეთა უმრავლესობა წვალობს და იტანჯება არაადეკვატური შეთავაზებით.

თუ ჩვენ ჩავატარებთ ექსპერიმენტს და გამოვკითხავთ ბოლო ერთ ან ორ წელიწადში სკოლადამთავრებულ ახალგაზრდებს ისეთ საგნებში, რომელშიც არ ემზადებოდნენ, აღმოვაჩენთ რომ დანარჩენი საგნებიდან მათ თითქმის არაფერი იციან. ეს ყველაფერი კი განპირობებულია იმ მიდგომით, რომ ყველა მოსწავლემ უნდა ისწავლოს 20 საგანი. პროგრამებში თუ ჩავიხედავთ, იმდენად რთული და დატვირთულია ეს ყველაფერი, რომ საგნის სპეციალისტი უნდა იყო მინიმუმ, რომ ისწავლო ისე, რაც საგნის კურიკულუმში მოეთხოვებათ ბავშვებს. არ შეიძლება ისეთი თამასები დავაწესოთ, რომელიც მოსწავლეთა უმრავლესობისთვის იქნება შეუძლებელი.

ამ ყველაფერს კი უმცირესობათა ჭრილში თუ შევხედავთ, სურათი კიდევ უფრო მეტად არის დამძიმებული, რადგან ქართული სახელმძღვანელოები ითარგმნება სომხურ და აზერბაიჯანულ ენებზე, ამ თარგმანშიც კიდევ ხარვეზებია, რაც უფრო აუარესებს ვითარებას. თუ გავითვალისწინებთ იმასაც, რომ ბავშვების უმრავლესობას სახელმწიფო ენაზე სწავლა უჭირს, გამოდის, რომ ისინი კიდევ უფრო მეტად არიან გაუცხოებულნი.

რაც შეეხება კვალიფიციურ ორენოვან პედაგოგებს, ამ შემთხვევაში რამდენად საკმარისია მათი რაოდენობა უმცირესობებით დასახლებულ რეგიონებში?

ათ წელზე მეტია ტარდება მასწავლებელთა სასერტიფიკაციო გამოცდები, რის საფუძველზეც მათ სხვადასხვა კვალიფიკაციას ანიჭებენ. როდესაც ეს გამოცდები დაიწყო, მასწავლებელთა უმრავლესობა იჭრებოდა, ვერ აბარებდა გამოცდებს. შემდეგ დასწიეს ბარიერი და მასწავლებლებმა ასე თუ ისე ჩააბარეს. აქედან გამომდინარე, შეიძლება დავასკვნათ, რომ მასწავლებელთა ორი მესამედი არასახარბიელო დონეს აჩვენებს თავის სპეციალობაში. ყოველ შემთხვევაში ასეთია გამოცდების ეროვნული ცენტრის მონაცემები. ბოლო წლებში მასწავლებელთა განვითარების პროგრამებმა მოიმატა. სხვადასხვა ტრენინგებში, ვორქშოპებსა თუ პროექტებში ჩართულობამ გარკვეულწილად მათი კვალიფიკაციური ზრდა განაპირობა. თუმცა უმცირესობათა სკოლებში სახელმწიფო ენის არცოდნის გამო, ვერ ხდებოდა ასე წარმატებით მათი მონაწილეობა.

რაც შეეხება იმ ფაქტს, რომ ქართულ ენაზე შეძლოს საგნის მასწავლებელმა უმცირესობათა სკოლებში საგნის სწავლება, ეს ჯერ-ჯერობით ჩვენს რეალობაში არის ფუფუნება. არის მცირე ნაწილი, ძირითადად უნივერსიტეტის ახალკურსადმთავრებულები, თუმცა ეს სურათს ვერ ცვლის კი არა, თითზე ჩამოსათვლელები არიან ასეთი მასწავლებლები. სამინისტროს ამ მიმართულებით გეზი აქვს აღებული, მაგრამ ამ ეტაპზე ჯერ ძირეული ვერაფერი ხდება.

რაში ხედავთ გამოსავალს, როგორ შეიძლება პრობლემების მოგვარება?

მთავარია, რაც კეთდება მიზანმიმართულად გაკეთდეს, მეტი ეფექტი რომ ჰქონდეს ხარჯებს. მაგალითად, ავიღოთ 1+4 პროგრამა. უმცირესობათა თემის ბავშვებს მაინც ვუფინანსებთ სწავლას, ალბათ აჯობებს დავაინტერესოთ ისეთი პროგრამებით, რომელიც მათ რეგიონში დასაქმების საშუალებას მისცემს. ასეთ შემთხვევაში, ალბათ ყველა აღარ მოინდომებს დედაქალაქში ეკონომისტობას. მისთვისაც უკეთესი იქნება, თუკი უმრავლესობის მსგავსად დიპლომიანი, მაგრამ უმუშევარი ეკონომისტი არ იქნება. მაგალითად, იქნება გეოგრაფიის მასწავლებელლი, რომელიც დასაქმდება თავის სკოლაში და შესაბამისად, გვეყოლება ორენოვანი უმაღლესდამთავრებული მასწავლებელი. თუკი დასაქმების შანსი ექნება, სტუდენტთა უმრავლესობა აირჩევს ასეთ პროგრამებს, თუმცა ასეთ სტუდენტებს უნდა ჰქონდეთ სახელმწიფო მხარდაჭერა.

ყოფილა შემთხვევები, როდესაც სტუდენტებს დაუმთავრებიათ უმაღლესი ქართულ ენაზე, მისულან თავის სკოლაში და მუშაობა ვერ დაუწყიათ, რადგან უთქვამთ, რომ მასწავლებლის დიპლომი არ გაქვსო. აბა რისი უფლება აქვს? რაღაც უცნაურად გამოდის, არათუ ხელშემწყობია ეს პროცესი, არამედ რაღაც ბარიერებს იგონებენ, რომ პირიქით, გართულდეს პროცესი. განათლების სამინისტროდან მოდის ეს ბარიერი, კანონის დონეზეა. რა ჰქვია აბა ამას, თუ არა უგუნურება - როდესაც თსუ-ს გეოგრაფიის ფაკულტეტს ქართულად, წითელ დიმპლომზე ამთავრებს ახალგაზრდა, მიდის თავისი სოფლის სკოლაში და არ აქვს უფლება იმუშაოს გეოგრაფიის მასწავლებლად. ისე არ გამიგოთ, რომ თითქოს არაფერი კეთდება ან არაფერი გაკეთებულა ბოლო 20 წლის განმავლობაში, მაგრამ ვგულისხმობ იმას, რომ უფრო ჭკვიანურად შეიძლება ამ ყველაფრის გაკეთება.

ბოლო სამი სასწავლო წლის მონაცემების მიხედვით, სკოლაში სწავლას ყოველწლიურად 8 ათასზე მეტი მოსწავლე წყვეტს, მათი უმრავლესობა ბიჭია. ინფორმაციას ეროვნული სტატისტიკის სამსახური განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს მონაცემზე დაყრდნობით აქვეყნებს.

2019/20 წწ – 8247 მოსწავლე
2020/21 წწ – 7050 მოსწავლე
2021/22 წწ – 8846 მოსწავლე