უფლება, რომელსაც არავინ იყენებს - ახალციხის ბიუჯეტი მოქალაქეების ჩართულობის გარეშე

საზოგადოება

13.12.2022

მუნიციპალიტეტებში მომავალი წლის ბიუჯეტის პროექტს დასამტკიცებლად ამზადებენ. ადგილობრივი ხელისუფლება ვალდებულია, რომ დამტკიცებამდე მთავარი ფინანსური დოკუმენტი საჯაროდ განიხილოს და პრიორიტეტები მოსახლეობას გააცნოს. მოქალაქეებს კი შეუძლიათ საკუთარი წინადადებები წარადგინოს და ხელისუფლებას გათვალისწინება მოსთხოვოს. წლებია, საჯარო განხილვაში რიგითი მოქალაქეები არ მონაწილეობენ. პროექტს ხელისუფლების პირველი პირები ადგენენ და ცვლილებებიც თავიანთი ინიციატივით შეაქვთ.

ინგიბარ ყარაიანი რუსეთიდან ორი დღის წინ, პენსიის დასანიშნად ჩამოვიდა. მიუხედავად ამისა კარგად იცის თუ რა პრობლემებია მის მშობლიურ სოფელ ვარევანში და რას გაურბის ხალხი რუსეთში.

„სოფელში კლუბი უნდათ, ამის გარდა, მთავარია რომ რაღაც გაიხსნას, ან ქარხანა აშენდეს, ან კოლმეურნეობა ჩამოყალიბდეს, რომ ახალგაზრდა ბიჭები არსად წავიდნენ. აქ არაფერი არ არის. ხალხმა რა ქნას, სად იმუშაოს?

ინგიბარმა არ იცის, რომ ახალქალაქის მუნიციპალიტეტის მერია და საკრებულო მომავალი წლის ბიუჯეტს ახლა გეგმავს. მამაკაცმა არც ის იცის, რომ შეუძლია ამ პროცესებში თავადაც ჩაერთოს და ადგილობრივ ხელისუფლებას მათი პრობლემების გადაჭრა მოსთხოვოს, ამიტომ 65 წლის კაცი საბუთების მოწესრიგების შემდეგ, ისევ რუსეთის ფედერაციაში, მის სამუშაოს დაუბრუნდება. ინგიბარის თქმით, მასთან ერთად სეზონურ სამუშაოებზე სოფლის მამაკაცების უმრავლესობაა წასული. ვარევანის მაცხოვრებლებს სხვა გზა არ აქვთ.

„რომ არ წავიდეთ, აქ რა ვქნათ? კარტოფილი რომ დავთესოთ, წვიმის იმედზე უნდა ვიყოთ. ყველა მიდის, თუ რუსეთიდან ფული არ წამოვა, აქ ცხოვრება არ იქნება. მგონი, მთავრობაში იციან რა პრობლემაა სოფლებში, ალბათ, ფული არ არის და ამიტომ ვერ კეთდება“.

ინგიბარ ყარაიანი, სოფელი ვარევანი

ინგიბარ ყარაიანის მსგავსად, მერიისკენ გზა არც არმენ აბაჯანიანმა იცის. ახალგაზრდა მამაკაცი ოჯახს სოფლის მეურნეობით არჩენს, მისი და თანასოფლელების პრობლემები ხელისუფლებამდე არასდროს მიუტანია, არც ბიუჯეტის საჯარო განხილვაზე სმენია რამე. ფიქრობს, რომ ამისთვის სოფელს დეპუტატი ჰყავს.

„სოფელში იმდენი პრობლემაა, რომ,,, წყალი არ გვაქვს, დღეში ერთი საათი მოდის. ახალქალაქის მერიაში მე ხომ არ ჩავალ? სოფლის გამგებელი უნდა მივიდეს და უთხრას ჩვენს პრობლემებზე. საკრებულოს სხდომაზე არასდროს ვყოფილვარ, რა ვიცი, სად უნდა მივიდე? მარტო ხომ არ წავალ? მარტო მე რა უნდა ვქნა? სოფლიდან ბიჭები უნდა წავიდეთ, რომ რამე გააკეთონ. მე ვიცი, რომ ფული მოდის და რაზე იხარჯება, სოფელში არავინ იცის. მე მარტო სოფლის საქმე ვიცი, კარტოფილი, ხორბალი და ქერი. 3 ჰექტარზე კარტოფილი დავთესე, დიზელი 4 ლარი ღირს, 1 ტომარა სასუქი 80 ლარი. 3 000 ლარზე მეტი დავხარჯე და მოსავალი 20 ტონაც ვერ მივიღე“, - გვითხრა არმენ აბაჯიანმა. მისი მთავარი საფიქრალი ახლა მცირე მოსავალი და დიდი ხარჯია.

ინგიბარის და არმენის მსგავსად, ახალციხეში მოქალაქეების უმრავლესობა ამბობს, რომ საკრებულოს სხდომაზე არასოდეს ყოფილა. ადგილობრივები მიზეზად ასახელებენ, რომ მათ მიერ წამოჭრილი პრობლემების მოგვარების იმედი არ აქვთ. ხელისუფლება მაინც ისე იმოქმედებს, როგორც თავად ჩათვლის საჭიროდ.

ახალციხის მუნიციპალიტეტის 2023 წლის ბიუჯეტის პროექტის საჯარო განხილვას დეპუტატები, საჯარო სამსახურის თანამშრომლები და სამოქალაქო სექტორის წარმომადგენლები ესწრებოდნენ. მერიის პირველმა პირებმა, აუდიტორიას მათ მიერ დაგეგმილი, მომავალი წლის მთავარი ფინანსური დოკუმენტის პრიორიტეტები გააცნეს. მათთან კითხვები მხოლოდ რამდენიმე არასამთავრობო ორგანიზაციის წევრს ჰქონდა. კანონით მინიჭებული უფლება მხოლოდ „საერთაშორისო გამჭვირვალობა - საქართველომ“ გამოიყენა და საკრებულოს ოფიციალურად მიმართა. კოორდინატორი თამუნა უჩიძე ამბობს, რომ წარმომადგენლობით ორგანოს 31 საკითხზე მიწერა, აქედან ოთხი მომავალი წლის მთავარ ფინანსურ დოკუმენტში უკვე გათვალისწინებულია.

„ერთ-ერთია საკმაოდ მასშტაბური პროექტი, გრიგოლ ხანძთელის ქუჩაზე გზის და კანალიზაციის მოწესრიგება. კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი პრობლემა, რომლის მოწესრიგებასაც ბევრი წელია ვითხოვთ და 2023 წლის ბიუჯეტის პროექტშია გათვალისწინებული, ეს არის სოფელ სვირის სასმელი წყლის საკითხი“.

მომავალი წლის ბიუჯეტის პროექტზე მუშაობა მარტიდან იწყება და ნოემბრამდე გრძელდება. ექსპერტი თვითმმართველობის საკითხებში ამბობს, რომ პროცესში მოქალაქეები არა მხოლოდ პროექტის განხილვისას, არამედ მთელი წელი უნდა იყვნენ ჩართულნი. კოტე კანდელაკის თქმით, არა მხოლოდ მოქალაქეები, არამედ დეპუტატებიც პასიურობენ.

„საკრებულოს წევრებიც აქტიურად უნდა იყონ ჩართული ბიუჯეტის პროექტის შემუშავებასა და განხილვაში. რომ ავირჩიეთ ეს არ ნიშნავს, რომ ოთხი წლის განმავლობაში ისინი საკუთარი შეხედულების გათვალისწინებით მიიღებენ გადაწყვეტილებას. ბიუჯეტის პროექტის განხილვის დროს ხშირად, დისკუსიაც არ მიმდინარეობს, რამდენიმე ოპოზიციონერი თუ იტყვის რამეს. საბოლოო ჯამში ვიღებთ ნიჰილისტურ დამოკიდებულებას, რომ მაინც არაფერი შეიცვლება“.

კოტე კანდელაკი ფიქრობს, რომ მოქალაქეების აქტიურობა მთავრობისთვის დამატებითი „თავის ტკივილია“, ამიტომ ხელისუფლებასაც ურჩევნია, პასიური მოქალაქეები ჰყავდეს.

„განცხადების გამოკვრა, რომ ბიუჯეტის პროექტის საჯარო განხილვაა და მობრძანდით, წლების განმავლობაში როგორც აღმოჩნდა, საკმარისი არ არის. უფრო მეტი ძალისხმევაა საჭირო ადგილობრივი ხელისუფლების მხრიდან, რომ დააინტერესონ მოქალაქეები. დემოკრატიულ სახელმწიფოებში თვითმმართველობა ამისთვისაა, რომ ამ პროცესებს შეუწყოს ხელი, მაგრამ სამწუხაროდ, ჩვენთან ასე არ ხდება. არის მაგალითები, რომ მოქალაქეების აქტიურობის შედეგად, რაღაც შედეგებისთვის მიუღწევიათ. რთული გზა არის, ძნელად მისაღწევია, მაგრამ თუ არ ვიაქტიურებთ, საერთოდ ვერაფერს მივაღწევთ“.

მოქალაქეების პასიურობა შესამჩნევია ახალციხის საკრებულოს მმართველი პარტიის დეპუტატების ნაწილისთვის. თავმჯდომარის მოადგილე ამბარცუმ ბაბოიანი ამბობს, რომ თვითმმართველობის საქმიანობაში ამომრჩევლები საკმარისად არ არიან ჩართულნი. ბაბოიანი 2014 წლიდან „ქართული ოცნების“ წევრია. ქალაქ ახალციხის მესამე მაჟორიტარული ოლქის დეპუტატი ამბობს, რომ ბიუჯეტის პროექტის განხილვის შესახებ მის ამომრჩევლების ნაწილს შეატყობინა, თუმცა განხილვაში არავინ ჩართულა.

„საჯარო განხილვის შესახებ ყველამ არ იცოდა, სათითაოდ ვერ მივაწოდე ინფორმაცია. მაგრამ ძირითადმა ნაწილმა იცოდა. წლებია მოქალაქეებს შეხვედრისას ვეუბნები, რომ მოდით სხდომაზე. ზოგი მეუბნება აუ, არ ვიცი, ზოგი თავს იკავებს, ბევრს კომპლექსი აქვს. ამ ბოლოს ჩემთან ინდივიდუალურ შეხვედრებზე მოდიან, თავიანთ აზრს აფიქსირებენ. მერე მერიაში მიმაქვს ეს საკითხები. სრულად კმაყოფილი არ ვარ, საჭიროა ხალხთან აქტიური მუშაობა“, - ამბობს ამბარცუმ ბაბოიანი. დეპუტატის თქმით, მოქალაქეები მუნიციპალიტეტის საკითხებით უფრო მეტად უნდა დაინტერესდნენ, ხელისუფლებამ კი მოსახლეობასთან შეხვედრებს უნდა მოუხშიროს და მათ მიერ ინიციირებული საკითხები დღის წესრიგში დააყენოს. წარმომადგენლობითი ორგანოს წევრი გამოსავალს, ადგილობრივი ხელისუფლების და მოქალაქეების აქტიურ ურთიერთობაში ხედავს.

„გამოსავალი ერთია - მუშაობა და მუშაობა. ჯობია ცოტა ვილაპარაკოთ და საქმე ვაკეთოთ ბევრი. როცა ინდივიდუალური შეხვედრების დროს დასმული საკითხები დადებითად გადაიჭრება, მერე უფრო ნდობა იქნება და ალბათ, თანდათან საჯარო განხილვებშიც ჩაერთვებიან. იყო რამდენიმე სოციალური და ინფრასტრუქტურული საკითხი, რომელიც დადებითად გადაწყდა. მართალია 100%-ით არ შესრულდა, მაგრამ მაინც“.

საკრებულოს დეპუტატები და არასამთავრობო ორგანიზაციის წარმომადგენლები, ბიუჯეტის პროექტის საჯარო განხილვა

ძლიერი და ეფექტიანი ადგილობრივი თვითმმართველობა სახელმწიფოში დემოკრატიული მმართველობის არსებობის ერთ-ერთი აუცილებელი პირობაა. სამოქალაქო საზოგადოების აზრით, ადგილობრივი თვითმმართველობის საქმიანობაში მოქალაქეთა ჩართულობის მხრივ ორი მნიშვნელოვანი პრობლემაა -ადგილობრივების დიდ ნაწილს არ აქვს საკმარისი ინფორმაცია, როდის, როგორ და რა ფორმით შეუძლია მონაწილეობის მიღება. ასევე, არსებული მექანიზმები არ იძლევიან მოსახლეობის მიერ გამოვლენილი პრობლემის გადაწყვეტის გარანტიას. ამ აზრს იზიარებს ადგილობრივი ოპოზიცია. ფრაქცია „ნაციონალური მოძრაობის“ თავმჯდომარე დავით ახალკაცი პასუხისმგებლობას დეპუტატებს აკისრებს.

„ისინი არიან ანგარიშვალდებული ამომრჩევლის მიმართ. მათ ხშირად არ იციან, როდის არის კომიტეტის სხდომები, სადაც სოციალური და ინფრასტრუქტურული საკითხები განიხილება. მოქალაქეების პასიურობა გამოწვეულია იმით, რომ დეპუტატები არ აყენებენ საქმის კურსში. მხოლოდ ფეისბუკზე დადებული განცხადება არ არის საკმარისი მოსახლეობის ინფორმირებისთვის. სოფლებში არის განცხადებების კუთხე, სადაც შეუძლიათ გამოაკრან, რომ არის სხდომა და ესა თუ ის საკითხი განიხილება. ჩვენ, ოპოზიციას ყველა ამომრჩევლის წუხილი და იდეა მიგვაქვს საკრებულოში და სხდომებზე ვახმოვანებთ, რასაც ვერ ვიტყვით „ქართული ოცნების“ დეპუტატებზე. შეხვედრებზე თავიანთი აქტივიდან რამდენიმე კაცი მიჰყავთ და ამბობენ, რომ მოსახლეობა ესწრებოდა“.

ადგილობრივი თვითმმართველობის შესახებ კოდექსში მოქალაქეთა ჩართულობას ცალკე თავი ეთმობა, რომელიც მოიცავს ჩართულობის რამდენიმე სხვადასხვა საშუალებას.

დასახლების საერთო კრება - ამ უფლებას სოფლის მოსახლეობა წელიწადში ერთხელ იყენებს, როცა „სოფლის მხარდაჭერის პროგრამის“ ფარგლებში განსახორციელებელ პროექტს არჩევს.
პეტიცია - მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე რეგისტრირებულ ამომრჩეველთა არანაკლებ 1%-ს ან საერთო კრებას შეუძლია შეიტანოს ერთობლივი განცხადება საკრებულოში. ახალციხის საკრებულოში პეტიცია მხოლოდ არასამთავრობო ორგანიზაციამ შეიტანა.
მერის სამოქალაქო მრჩეველთა საბჭო - მასში ძირითადად, ადგილობრივი მეწარმეები და არასამთავრობო ორგანიზაციების წარმომადგენლები შედიან და არც ერთი რიგითი მოქალაქე.
საკრებულოსა და საკრებულოს კომისიის სხდომებში მონაწილეობა - სხდომები საჯაროა, ნებისმიერ პირს აქვს უფლება, წინასწარი შეტყობინების და ნებართვის გარეშე დაესწროს სხდომებს, დაუსვან შეკითხვები თავმჯდომარეს, მომხსენებელს და თანამომხსენებელს. ახალციხის საკრებულოს რიგითი მოქალაქეები არასოდეს ესწრებიან.
მერის და საკრებულოს წევრის მუშაობის ანგარიში - ისინი ვალდებული არიან, წელიწადში ერთხელ მაინც, მოაწყონ საჯარო შეხვედრები მუნიციპალიტეტის ამომრჩევლებთან და წარუდგინონ მათ ანგარიში გაწეული მუშაობის შესახებ. ახალციხის მერის პრესსამსახურის უფროსის თქმით, წელს მერმა ანგარიში სამოქალაქო მრჩეველთა საბჭოს წარუდგინა, მოქალაქეებისთვის საჯარო წარდგენა კი მომავალში, სავარაუდოდ, მომავალ წელს იგეგმება.

თვითმმართველობის საქმიანობაში ჩართულობის მექანიზმები, რომლებიც კანონით არის განსაზღვრული, მოსახლეობის დიდმა ნაწილმა არ იცის. სწორედ ამიტომ, საკრებულო ისე ამტკიცებს მომავალი წლის ბიუჯეტს, რომ მოქალაქეებმა არ იციან, რაში დაიხარჯება ათობით მილიონი ლარი.