ათასობით პირი მოქალაქეობის გარეშე - რა ბედი ელის სამცხე-ჯავახეთის ეთნიკურად სომეხ მოსახლეობას

საზოგადოება

06.02.2023

ტიგრან მათევოსიანი საქართველოს მოქალაქეობის მოპოვებას სასამართლოს გზით ცდილობს. ახალქალაქელი მამაკაცი გაჩერებას არ აპირებს და თუ ქართული მართლმსაჯულება ვერ დაუბრუნებს, მისი საქმე ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლომდე მივა. ტიგრან მათევოსიანი ახალქალაქის სოფელ კუმურდოში ცხოვრობს. სამი წელია მოქალაქეობის აღდგენას ითხოვს, სხვადასხვა უწყება კი უარით ისტუმრებს.

„სამი წელია უკვე მოქალაქეობის გარეშე ვარ. 11 რიცხვში სასამართლო უნდა ყოფილიყო და გადაწყვეტილება ჯერ ისევ არ არსებობს, რომ გავასაჩივრო. ექვსი სხდომა იყო თბილისში, მეექვსე სხდომა ძლივს გამართეს. ექვსჯერ ჩავედი, ახლა გავასაჩივრებ უზენაესში, მერე ევროპის სასამართლოში. სამი წელია საქართველოდან ვერ გავდივარ. ბინადრობა ან რამე მსგავსი დოკუმენტი არ მაქვს. წარმოიდგინეთ, ჩემთვის ნებისმიერ საავადმყოფოში ყველაფერი ფასიანია. სასამართლოში სამედიცინო ცნობაც ვანახე, რომ ოპერაცია მჭირდება, არანაირი ყურადღება არ მომაქციეს, პრობლემას თავად მთავრობა ქმნის“, - ამბობს ტიგრან მათევოსიანი.

ტიგრანს ორმაგი მოქალაქეობა ჰქონდა. საქართველოს მოქალაქეობა კი მაშინ დაკარგა, როცა სეზონურ სამუშაოებზე რუსეთში წავიდა. საქართველოს ჩრდილოელ მეზობელთან მარტივად იმ შემთხვევაში გადახვიდოდი, თუ სომხეთის ამ რუსეთის მოქალაქეობა გქონდა.

ტიგრანის მსგავსად, საქართველოს მოქალაქეობის დაბრუნება სურს ახალციხის სოფელ პატარა პამაჯში მცხოვრებ კარინე პაპოიანს. ის სკოლის დამთავრებამდე საქართველოში ცხოვრობდა, უმაღლესი განათლება ერევანში მიიღო. სწორედ მაშინ დათმო საქართველოს მოქალაქეობა, რადგან რუსეთში წასვლას და იქ ცხოვრებას აპირებდა. 20 წლისა დაოჯახდა და ახალციხეში დაბრუნება მოუწია. მას შემდეგ უშედეგოდ ცდილობს მოქალაქეობის დაბრუნებას.

„13 წელია აქ ვცხოვრობ, სამი შვილი მყავს, ისევ მინდა ავიღო საქართველოს მოქალაქეობა, მაგრამ არ შემიძლია. მე ახალგაზრდა ვარ და ახლაც ვსწავლობ ქართულს ჟვანიას სკოლაში, მაგრამ ვინც 60-70 წლისაა, იმან რა ქნას, ვერ ისწავლის ენას და გამოცდაზე ვერ გავა“.

33 წლის ქალს მხოლოდ ბინადრობის უფლება აქვს. ეს ნიშნავს, რომ ქვეყანაში ლეგალურად იცხოვრებს, მაგრამ სრულფასოვანი მოქალაქე ვერ იქნება. ვერ მონაწილეობს არჩევნებში, ვერ სარგებლობს მაღალმთიანის სტატუსით. მოქალაქეობის არქონის გამო, ორი მშობიარობის დროს თანხის გადახდა მოუწია.

„სოფელი პატარა პამაჯი მაღალმთიანია, მაგრამ ამას ჩემთვის მნიშვნელობა არ აქვს. სხვებთან შედარებით ხელფასს ნაკლებს ვიღებ, მაღალმთიანობის დანამატი არ მეკუთვნის. ვერ ვმონაწილეობ არჩევნებში, რადგან მოქალაქეობა არ მაქვს და ბინადრობის უფლებით არ შემიძლია ხმის მიცემა“.

კარინე პაპოიანი სოფლის სკოლაში დაწყებითი განათლების პედაგოგია. ქართულად კარგად საუბრობს და სახელმწიფო ენის შესწავლას ჟვანიას სკოლაში აგრძელებს. ორი წლის წინ ორმაგი მოქალაქეობის გამოცდაზეც გავიდა, 300 ლარამდე გადაიხადა, თუმცა სახელმწიფო ენის ცოდნის მიუხედავად, საკმარისი ქულები ვერ დააგროვა.

სამცხე-ჯავახეთში მოქალაქეობის გარეშე ძირითადად, მამაკაცები არიან. 2008 წლის აგვისტოს ომის შემდეგ, როცა რუსეთში სეზონურ სამუშაოებზე წასვლა საქართველოს მოქალაქეს აღარ შეეძლო, მათ მოუწიათ მიეღოთ რუსეთის ან სომხეთის მოქალაქეობა, მოგვიანებით კი აღმოაჩინეს, რომ ამით ავტომატურად დაკარგეს საქართველოს მოქალაქეობა.

პრეზიდენტობის კანდიდატი სალომე ზურაბიშვილი სამცხე-ჯავახეთის ეთნიკურად სომეხ მოსახლეობას ამ პრობლემის მოგვარებას წინასაარჩევნო კამპანიის დროს, 2018 წელს დაჰპირდა. სალომე ზურაბიშვილმა რეგიონში ვიზიტისას აღნიშნა, რომ საქართველოს დაკარგული მოქალაქეობა, ჯავახეთის მკვიდრებმა მარტივად უნდა აღიდგინონ.

"წინა პრეზიდენტი, სახელს არ ვახსენებ და მე მას უხსენებელს ვეძახი, ანიჭებდა თურქ მოქალაქეებს, რომლებიც ჩამოსული იყვნენ ბათუმში და არაფერი აკავშირებდა საქართველოსთან, ახლანდელი პრეზიდენტი უარს ამბობს გაურკვეველი მიზეზით მათთვის მოქალაქეობის აღდგენაზე. ახლა პარლამენტში მივიღეთ ახალი კონსტიტუცია და ახალი კანონი, რომ ყველა ვინც იყო საქართველოს მოქალაქე და მიიღო სხვა ქვეყნის მოქალაქეობა, დღევანდელი დღიდან მას შეუძლია შეიტანოს განაცხადი და მოითხოვოს სტატუსის აღდგენა“ - განაცხადა სალომე ზურაბიშვილმა.

არჩევნებში გამარჯვების შემდეგ პრეზიდენტი სამცხე-ჯავახეთს ისევ ეწვია და ამჯერად ადგილობრივებს სახელმწიფო ენის სწავლისკენ მოუწოდა.

„მე ძალიან ბევრი გავაკეთე იმისთვის, რომ ორმაგი მოქალაქეობა იყოს ყველასთვის შესაძლებელი. დღეს ყველას აქვს უფლება დაიბრუნოს და აღიდგინოს საქართველოს მოქალაქეობა. ამისთვის უნდა გადადგათ ერთი ნაბიჯი, რაც იმას ნიშნავს, რომ თუ გინდათ ამ ქვეყნის მოქალაქეობა, ეს არის ამ ენის სწავლა იმ დონეზე, რომ პატარა გამოცდა მაინც ჩააბაროთ, რაც თან ახლავს მოქალაქეობის აღდგენის პროცესს. ეს არის სიმბოლური, მაგრამ ამავე დროს ძალიან ბევრს ნიშნავს. სულ პატარა ბავშვებისთვის ბაღიდან იწყება ენის შესწავლაც და კარიერაც. ახალქალაქიდან უნდა ვთქვა ხმამაღლა, რომ აუცილებელია ძალიან მოკლე მომავალში ქართულენოვანი ბაგა-ბაღის გახსნა“.

ამ განცხადებიდან თითქმის, ოთხი წლის შემდეგ, სალომე ზურაბიშვილმა მოქალაქეობის მინიჭების საკითხისადმი უყურადღებობაში, საქართველოს მთავრობა დაადანაშაულა.

„თვეების განმავლობაში, ჩემი ყველა მცდელობის მიუხედავად, ვერ მივაღწიე შედეგს მოქალაქეობის მინიჭების კრიტერიუმების გამარტივებასთან დაკავშირებით - საკითხზე, რომელიც ყველაზე მეტად აღელვებს უცხოეთში და მათ შორის, რუსეთში მყოფ ჩვენს თანამემამულეებს“.

მოქალაქეობის გარეშე დარჩენილი ადამიანების სტატისტიკას სახელმწიფო არ წარმოებს, ადგილობრივების თქმით კი ეს ციფრი 20 000-მდეა. მათი პრობლემები კარგად იცის ნინოწმინდელმა ტიგრან ტარზიანმა. სამოქალაქო აქტივისტი ცდილობს, რომ საკითხით სახელმწიფო უწყებები დააინტერესოს.

„ადვოკატირების კამპანია გვაქვს დაწყებული. წერილებს ვუგზავნით საქართველოს პრეზიდენტს, იუსტიციის სახლს, სახალხო დამცველის აპარატს. შევხვდით საქართველოს მთავრობის ადმინისტრაციას, პასუხად გვითხრეს, რომ დაინტერესდებიან და დაგვიკავშირდებიან, ჩვენც ველოდებით მათ პასუხს“, - ამბობს ტიგრან ტარზიანი. მისი თქმით, მოქალაქეობის გარეშე დარჩენილი პირები განსაკუთრებული სირთულის წინაშე პანდემიის დროს აღმოჩნდნენ. ათასობით პირს ჯანდაცვის სერვისებზე წვდომა არ ჰქონდა.

„პანდემიის დროს ძალიან რთული მდგომარეობა იყო, ამ ადამიანებმა რეალურად, ვერ ისარგებლეს სახელმწიფო პროგრამებით - მხოლოდ მოქალაქეებისთვის იყო უფასო ტესტი და მკურნალობა. ამიტომ არ მიმართავდნენ საავადმყოფოებს, რადგან უნდა გადაეხადათ ორჯერ და სამჯერ მეტი იმიტომ, რომ არ არიან ამ ქვეყნის მოქალაქეები. სახლში მკურნალობდნენ, ამიტომაც ჯავახეთში კორონავირუსის სტატისტიკა არც ისე დიდი იყო და მწვანე ზონად იყო გამოცხადებული, მაგრამ რეალობა სხვაა, აქ ადამიანებმა ორჯერ და სამჯერ გადაიტანეს ვირუსი, უმართავი იყო ეს ყველაფერი“.

მოქალაქეობადაკარგული ეთნიკური სომხების საკითხზე „სოციალური სამართლიანობის ცენტრი“ მუშაობს. მოქალაქეობა სხვა უფლებების საფუძველია, ამიტომ მის გარეშე ცხოვრება სერიოზულ პრობლემებს და გამოწვევებს ქმნის, - ამბობენ საზოგადოებრივ ორგანიზაციაში. თანასწორობის პოლიტიკის პროგრამის დირექტორის თქმით, სახელმწიფო ენის ფაქტორი სომხურ თემში დაუძლეველ სირთულედ რჩება, ამიტომ საკითხი საკანონმდებლო ცვლილებებს საჭიროებს, თუნდაც გარკვეული პერიოდით.

„არაერთი არჩევნების დროს იყო დაპირება, რომ მთავრობა მოაგვარებდა ამ საკითხს, თუმცა ვნახეთ, რომ ამ დრომდე ვერ გადაწყდა. მიუხედავად იმისა, რომ კანონში არის სხვადასხვა დროს შეტანილი ცვლილებები, რომელიც ამარტივებს მოქალაქეობის მიღებას, ყველაზე მარტივი პროცედურებიც კი ითვალისწინებს ენის ცოდნის კრიტერიუმს, რომელიც ამ ჯგუფისთვის მარტივი არ არის. რამდენიმე ადამიანმა გადაიხადა სოლიდური თანხა, გავიდნენ გამოცდაზე, მაგრამ ვერ ახერხებენ გამოცდის ჩაბარებას. ჯავახეთის სოფლებში ვხვდებოდით ადამიანებს, მათ შორის იყვნენ ასაკოვანი ადამიანები, რომლებიც ამბობდნენ, რომ მათთვის ახლა შეუძლებელია ენის შესწავლა“, - ამბობს „სოციალური სამართლიანობის ცენტრის“ თანასწორობის პოლიტიკის პროგრამის დირექტორი თამთა მიქელაძე.

უფლებადამცველები იუსტიციის სამინისტროს წარმომადგენლებს შეხვდნენ, მაგრამ ჯერჯერობით, სახელმწიფოს ქმედითი ნაბიჯები არ გადაუდგამს. გარდა იმისა, რომ ათასობით ადამიანი ვერ სარგებლობს საბაზისო უფლებებით და ვერ მონაწილეობს არჩევნებში, მათ ასევე ხელი არ მიუწვდებათ სოციალურ და ჯანდაცვის სერვისებზე, საზღვრის კვეთის დროს აქვთ მუდმივი არამდგრადობის შეგრძნება. თამთა მიქელაძის თქმით, სახელმწიფომ პრობლემის მოგვარების გზების ძიება უნდა დაიწყოს.

„აქვთ განსაკუთრებული შიში, რომ ყოველ ჯერზე, როცა საზღვარზე გადმოდიან, შეიძლება მოქალაქეობის არქონის გამო პრობლემები შეექმნათ და აღარ შემოუშვან საქართველოში. ჩვენი მოწოდებაა, რომ მინიმუმ, ასაკობრივი კრიტერიუმის დაზუსტებით უნდა მოხდეს ამ მოთხოვნების შერბილება. მგონია, რომ საკანონმდებლო ცვლილებები და გამონაკლისის დაშვება იქნებოდა მნიშვნელოვანი, რომ ეს პრობლემა გადაიჭრას. ისინი წლების განმავლობაში იყვნენ საქართველოს მოქალაქეები და ამ საკითხის გადაწყვეტა წესით, სახელმწიფოს ინტერესებში უნდა ექცეოდეს. იუსტიციაში დაგვპირდნენ, რომ დაინტერესდებიან ამ საკითხით. პარლამენტში ფრიდონ ინჯიას ხელმძღვანელობით არსებობს მოქალაქეობის მოკვლევის ჯგუფი და საინტერესო იქნება ამ ჯგუფის მუშაობა ამ მიმართულებით“, - ამბობს თამთა მიქელაძე.
სამოქალაქო სექტორში ამბობენ, რომ ჯერჯერობით, არც ერთი სახელმწიფო უწყება თვალს არ უსწორებს სამცხე-ჯავახეთის რეგიონში არსებულ რეალობას და არ აქვთ კითხვაზე პასუხი - რა ბედი ელის ათასობით პირს, რომლებსაც მოქალაქეობა წლების წინ დაკარგეს ან ოჯახის რჩენის გამო დათმეს.