ოკუპირებული ყირიმიდან საქართველომდე - როგორ ცხოვრობს ლტოლვილი ოჯახი

საზოგადოება

22.12.2023

ნანა ნაცვლიშვილი უკრაინაში 32-წლიანი ცხოვრების შემდეგ სამშობლოს დაუბრუნდა. ოჯახის წევრების ნაწილი ანექსირებულ ყირიმში დარჩა. ნანამ, ქმართან და მცირეწლოვან შვილთან ერთად საქართველომდე რთული და გრძელი გზა გამოიარა, თუმცა უფრო რთული აღმოჩნდა ის რეალობა, რომელშიც ლტოლვილი ოჯახი აღმოჩნდა.

ნანა ნაცვლიშვილი ქმართან, სერგოსთან ერთად თბილისში, ერთ-ერთ თონეში მუშაობს. ეს არის მათი პირველი სამსახური საქართველოში ჩამოსვლის შემდეგ. საცხობში ყოველ დღე მუშაობენ. ქმარი პურს აცხობს, ნანა - ტკბილეულს. უკრაინელმა კაცმა ქართული პურის გამოცხობა 15 წლის წინ, კიევში ისწავლა. იქ გაიცნო ნანაც.

„ქართველების თონეში ვმუშაობდი, რომ შემოვიდა ქართველი მეგონა, მაგრამ უკრაინელი აღმოჩნდა. იქ თავიდან პურს ვაცხობდით, შემდეგ დავიწყეთ ქართული თონის ლობიანების მსგავსის გამოცხობა, საქართველოში ეს არ იციან, ჩვენი მოგონილია. ცომში ნაირ-ნაირ გულსართებს ვდებთ. გულში ჯერ ვუდებდით ყველს, შემდეგ პამიდორი და მწვანილი დავამატეთ, კარტოფილი, კომბოსტო, შემდეგ ხორციანს ვაკეთებდით, ჟულიენი დავამატეთ, მერე ტკბილეულიც. ვაკეთებთ ბანანით, შოკოლადით, ჩვენი მოგონილია და ძალიან გემრიელია“, - გვიყვება ნანა.

ნანა ნაცვლიშვილი სამშობლოში 32 წლის შემდეგ ერთი ჩემოდნით დაბრუნდა, რომელშიც მხოლოდ პირადი ნივთები და თბილი ტანსაცმელი ედო. მას 49 წლის ასაკში ცხოვრების დაწყება ნულიდან უწევს. რა გამოუვა ჯერ არ იცის, თუმცა დაბრკოლებები არ აშინებს, ჯერჯერობით... სახლ-კარის გარეშეა, მაგრამ რაც მთავარია, სამშობლოშია.

„ყირიმიდან არაფერი წამომიღია, მხოლოდ ზამთრის ტანსაცმელი, ვიცოდი, რომ აქ სიცივე იქნებოდა. 50 წლის ვხდები და ნელ-ნელა ვდგები ფეხზე, ნულიდან ვიწყებ ყველაფერს. ჩემს შვილსაც ძალიან მოსწონს აქ ყოფნა. მეორე დღეა მივიყვანე ბაღში”.

ნანა ნაცვლიშვილი, ქმართან და ექვსი წლის ესენიასთან ერთად, ყირიმიდან საქართველოში მამის გარდაცვალების გამო დაბრუნდა. ოჯახმა 1 500 კილომეტრზე მეტი გამოიარა და სამშობლოში 30 ოქტომბერს, მხოლოდ მას შემდეგ შემოუშვეს, როცა ლარსის საბაჟო გამშვებ პუნქტზე რუსმა მესაზღვრეებმა დეტალურად შეისწავლეს მათი უკრაინული პასპორტები. საქართველო-რუსეთის საზღვარზე გაირკვა, რომ ოჯახს უკან დაბრუნების უფლებას აღარ მისცემდნენ.

პასპორტები, რომლითაც რუსეთ-საქართველოს საზღვარი გადმოკვეთეს

„რადგან უკრაინული პასპორტებით გადმოვედით, რუსმა მესაზღვრეებმა მითხრეს, რომ უკან აღარ შემოგიშვებთო. მაშინ არც ვფიქრობდი შემდეგ რა იქნებოდა, მხოლოდ ის მინდოდა, მამას დაკრძალვაზე მოვხვედრილიყავი. ვუთხარი, ოღონდ ახლა გამიშვით.. საბუთი ვაჩვენე, რომ მამა მომიკვდა და ამიტომ გამომიშვეს მეც და ჩემი ქმარიც, ბევრი გვაწვალეს, დაგვტანჯეს. მამის დაკრძალვას ძლივს ჩამოვუსწარი. ძალიან მინდოდა მენახა, შეპირებული ვიყავი ჩამოვალ-თქო“.

მამის დაკრძალვის შემდეგ, ოჯახს დროებით თავშესაფარი სჭირდებოდა. ნანა ქმარ-შვილთან ერთად აბასთუმნის ობსერვატორიაში, მამის საცხოვრებელში მივიდა, სადაც მეცნიერმა რეზო ნაცვლიშვილმა 52 წელი გაატარა.

„გასვენებაში ყველამ მითხრა, შვილო მოდი, დაგეხმარებითო. აქ რომ მოვედი, პირველი საკითხი იყო - რა უყავით კომპიუტერი და დისერტაციაო, არც კი ვიცოდი მამა თუ მუშაობდა. 52 წელი ადამიანმა თავი მიუძღვნა პროფესიას, არა მხოლოდ საქართველოს, არამედ მთლიანად ასტრონომიას. მამასთვის ოჯახი არ იყო პირველ ადგილზე, სამსახური იყო. ახლა გამოდის, რომ დირექციას არც ახსოვს რას აკეთებდა მამა. ყველამ უცბად დაივიწყა“.

გარდაცვლილი მეცნიერის შვილმა ბინაში დროებით დარჩენა ობსერვატორიის დირექტორს ჯერ პირადად სთხოვა, შემდეგ კი ოფიციალურად - ორი წერილი ადმინისტრაციას გაუგზავნა, ორივეჯერ უარი მიიღო.

აბასთუმანი, წერილები, რომლებიც ადმინისტრაციისგან მიიღო

„ვთხოვე, სანამ სამსახურს და სახლს ვნახავ, ერთი თვით მომეცით უფლება, დავრჩე ბინაში. უარი მითხრა, ერთ კვირაში დაცალეო... დირექტორს პირადად ვურეკავდი და მაწყენინა, შენ ვინ ხარო, მითხრა. მარტო რომ ვიყო, კიდევ კარგი, მაგრამ პატარა ბავშვი მყავს და ზამთარში ვინ გააგდებს ადამიანს გარეთ? მესამე წერილი განათლების მინისტრის სახელზე დავწერე. არავის უპასუხია, არავის დაურეკავს. პასუხის დაბრუნების ვადა გავიდა, მაგრამ ჯერ კიდევ ველოდები. მამაჩემის ორმოცი არ იყო გასული, როცა მითხრეს ბინა დაცალეთო. უკრაინიდან ჩამოსულ დევნილებს ეხმარებიან საქართველოში, მაგრამ მე უარი მითხრეს“.

ნანა აბასთუმანში დაიბადა და ექვს წლამდე ობსერვატორიის ტერიტორიაზე იზრდებოდა. შემდეგ დედა და და ქუთაისში წავიდნენ მოხუცი ბებია-ბაბუის მოსავლელად, მამამ ობსერვატორია და საყვარელი საქმე ვერ მიატოვა.

ნანას დედ-მამა

ნანამ ცოტა ხნის წინ აღმოაჩინა, რომ ობსერვატორიის ვალი აქვს.

„როცა აბასთუმანში ვიყავი, დირექტორი მეუბნებოდა, არ გაქვთ ფული, არც სამსახური და რომ დარჩეთ, როგორ გადაიხდით კომუნალურებსო? ვეუბნებოდი, დავიწყებ მუშაობას და გადავიხდი-თქო. როცა აბასთუმანში ვცხოვრობდით, ძალიან ციოდა და ადგილობრივებმა დენის გამათბობელი მათხოვეს. რომ წამოვედით დათვალეს რამდენი დავწვით და 107 ლარი გვქონია გადასახადი. ახლა მაძალებენ, რომ დენის ფული გადავიხადო, მითხრეს ვალი გაქვსო, არადა იცოდნენ რომ არ ვმუშაობდი, მეორე დღეა რაც მუშაობა დავიწყე“.

ობსერვატორიის ადმინისტრაციის მიერ მიცემული ვადის ამოწურვის შემდეგ, ნანა და მისი ქმარ-შვილი ქუჩაში აღმოჩნდა. ოჯახი თბილისში წავიდა და თავშესაფარი ხელისუფლებას სთხოვა. საქართველოს მთავრობის 2022 წლის 13 ივლისის N 1254 განკარგულებით („უკრაინაში მიმდინარე საომარი მოქმედებების გამო საქართველოში შემოსული უკრაინის მოქალაქეთა და უკრაინაში მუდმივი ცხოვრების უფლების მქონე პირთათვის სოციალურ-ეკონომიკური მხარდაჭერის შესახებ“), უკრაინის მოქალაქეებს, რომლებმაც ქვეყანა ომის დაწყების შემდეგ დატოვეს, შეუძლიათ ისარგებლონ მთავრობის მიერ შეთავაზებული თავშესაფრით მაქსიმუმ, 10 დღით. ამ ვადის ამოწურვის შემდეგ, საცხოვრებელი პირობების შექმნისთვის, სამი თვის ვადით, ოჯახზე 300 ლარია განსაზღვრული. ლტოლვილები ამ პერიოდის განმავლობაში, საარსებო პირობების უზრუნველსაყოფად, ერთ პირზე თვეში 45 ლარს მიიღებენ.

ნანამ და მისმა ოჯახმა 10 დღე სახელმწიფოს საცხოვრებელში უკვე გაატარა. ვადის ამოწურვის შემდეგ, ახლა უკრაინელი მოხალისეების დახმარებით ერთთვიანი თავშესაფარი აქვთ, შემდეგ კი გამოწვევებთან გამკლავება დამოუკიდებლად მოუწევთ.

„ჰოსტელში ვართ, უკრაინელი მოხალისეები გვეხმარებიან. ერთი თვით მოგვცეს საცხოვრებელი. ეს ვადა რომ გავა, რას ვიზამთ არ ვიცით. თუ ვიმუშავეთ და გამოგვივიდა, უნდა შევაგროვოთ თანხა და ბინა ვიქირაოთ“.

თავშესაფრის დატოვება ოჯახს ახალი წლის შემდეგ მოუწევს.

უკრაინიდან შემოსული ლტოლვილების დაბინავებასა და მხარდაჭერაზე პასუხისმგებლობა ჯანდაცვის სამინისტროს სსიპ დევნილთა, ეკომიგრანტთა და საარსებო წყაროებით უზრუნველყოფის სააგენტოს აკისრია. უწყებაში არ გვიპასუხეს კითხვაზე, უკრაინიდან იძულებით გადაადგილებული რამდენი პირი იმყოფება საქართველოში და რამდენს დაეხმარა საქართველოს სახელმწიფო ომის დაწყების შემდეგ.

თუ გაეროს ლტოლვილთა უმაღლესი კომისრის (UNHCR) ცხრა ოქტომბრის მონაცემებს დავეყრდნობით, საქართველოში 27 400 უკრაინელი ლტოლვილი იმყოფება, აქედან 650-მა მოითხოვა თავშესაფარი ან რომელიმე სახელმწიფო სერვისი.

ხერსონი, ფეოდოსია, ოტვაჟნოე

ოკუპირებული ყირიმის ნახევარკუნძულის სამხრეთ-აღმოსავლეთით, შავი ზღვის სანაპიროზე მდებარეობს ქალაქი ფეოდოსია. ქალაქიდან 14 კმ-ში სოფელი ოტვაჟნოე (Отважное), სადაც ნანა და მისი ოჯახი 16 წლის განმავლობაში ცხოვრობდა.

სოფელი ოტვაჟნოე

„მოხუცი დედა დავტოვე იქ, ახლა მხოლოდ დედაჩემი ცხოვრობს იმ სახლში. ამაზე არ ვნერვიულობ, ჩემი უფროსი შვილი და და იქ ცხოვრობენ და მოუვლიან. ჩემი ბიჭი 30 წლისაა, ჰყავს ცოლი. ახლა ყირიმი არის რუსეთის და შეუძლიათ, წაიყვანონ ომში. ჩემი ბიჭი ამბობს: ,,მე უნდა წავიდე და ჩემი ამხანაგები მოვკლა? არსად არ წავალ, სახლში დავჯდები“. ყველას რომ ასეთი აზრი ჰქონდეს, კარგი იქნებოდა. სამხედრო ბილეთი არ აქვს და ბაზაში რომ არ არის, ჯერ არ იწვევენ ომში“, - ამბობს ნანა, რომელმაც საქართველო 18 წლის ასაკში დატოვა. მომავალი ქმარი ქუთაისში გაიცნო, რომელიც რუსულ სამხედრო ნაწილში მსახურობდა.

„ხერსონში გავთხოვდი, საქართველოში 90-იანი წლები დაიწყო, ომი იყო, შუქი არ იყო, ჯერ ბებია და და წავიყვანე, დედა მარტო დარჩა და მერე ისიც წავიყვანე, მაშინ იქ უკეთესი ცხოვრება იყო. 16 წელი ხერსონში ვიცხოვრეთ, ჩემი პირველი შვილი იქ დაიბადა, იქაა დაკრძალული ბებიაჩემი და ჩემი პირველი ქმარი, შემდეგ გადმოვედით ყირიმში, ზღვა არის და მოგვეწონა იქაურობა. მაშინ ყირიმი იყო უკრაინა, შემდეგ წაართვა რუსეთმა".

ნანა ჰყვება, როგორ შეიცვალა მის ქალაქში ცხოვრება ჯერ კიდევ 9 წლის წინ, როცა რუსეთმა ყირიმის ნახევარკუნძულის ოკუპაცია მოახდინა. ანექსირებულ ყირიმში ახლაც შესამჩნევია ომი, რომელიც რუსეთმა უკრაინის ტერიტორიაზე წელიწადისა და ათი თვის წინ დაიწყო.

“ყირიმში ხანდახან ჭურვები დაფრინავენ, სამი ობიექტი ვიცი, რომ ჭურვი მოხვდა. ყირიმის ხიდი ორჯერ აფეთქდა, იარაღის საწყობი ააფეთქეს. ეს უფრო სევასტოპოლისკენ ხდება, სულ ეს არის. მამა ტელევიზორში რომ უყურებდა, მერე მირეკავდა და მკითხულობდა, ეგონა, მთელი ყირიმი აფეთქებული იყო. ოკუპაციის შემდეგ ყველას დაგვირიგეს რუსული პასპორტები. გაძვირდა ყველაფერი, არ ჰყოფნის ხელფასი და პენსია ადამიანს, დედაჩემს მაგალითად, მხოლოდ პენსია არაფერში ჰყოფნის“.

მეორე შვილის შეძენის შემდეგ, ბინა საკუთარ სახლში გადაცვალა და საცხოვრებლად სოფელ ოტვაჟნოეში გადავიდა.

„იქ უკეთესი ჰაერია, ნატურალური რძე, კვერცხი, ხილი. ბავშვის გამო გადავედით, რომ სოფლის პროდუქტით გამეზარდა“.

ნანა მამასთან და შვილთან ერთად

ნანას უკრაინიდან და მისი სახლიდან მხოლოდ ფოტოები შემორჩა, არ იცის, როდის ჩავა ისევ ყირიმში.

„მე აღარც მინდა წასვლა (ყირიმში). ალბათ, აქ რომ დავიბადე, გავიზარდე, ნოსტალგია მაქვს. უკან დაბრუნებაზე აღარ ვფიქრობთ, საქართველოში დარჩენა გვინდა. იქ რომ დავბრუნდეთ, რუსეთი ჯარში გაიწვევს ჩემს ქმარს. არავის უნდა ამ ომში წასვლა, მაგრამ აძალებენ ხალხს. რაც ახლა ხდება ეს არ არის ნორმალური. რატომ მოხდა საერთოდ, ველოდებით, როდის დამთავრდება ეს ომი“, - ამბობს ნანა.

რუსეთის ფედერაციამ ყირიმის ანექსია 2014 წელს მოახდინა. ყირიმის ნახევარკუნძული ფედერაციის შემადგენლობაში დე-ფაქტოდ შეიყვანეს, როგორც ყირიმის ფედერალური ოლქი. ანექსიას წინ უძღოდა ყირიმის ნახევარკუნძულზე რუსეთის შეიარაღებული ძალების ინტერვენცია და ოკუპაცია.

ყველაფერი მაშინ დაიწყო, როცა 2014 წელს უკრაინაში რევოლუცია მოხდა. მაშინ მოსახლეობა რუსეთის მიმართ ლოიალური პრეზიდენტის ვიქტორ იანუკოვიჩის და მისი პარტიის წინააღმდეგ აჯანყდა.

27 თებერვალს შენიღბულმა რუსულმა ჯარებმა აიღეს უმაღლესი საბჭოს შენობა, დაიკავეს ყირიმის სტრატეგიული ობიექტები, რასაც მოჰყვა პრო-რუსული მთავრობის დანიშვნა და ყირიმის დამოუკიდებლობის გამოცხადება.

უკრაინის მხარე მიიჩნევს, რომ რუსეთმა ყირიმის ანექსირებით დაარღვია საერთაშორისო კანონმდებლობა და შეთანხმებები, მათ შორის 1991 წლის შეთანხმება დსთ-ის ჩამოყალიბების შესახებ, ჰელსინკის შეთანხმება, 1994 წლის ბირთვული იარაღის გაუვრცელებლობის შესახებ შეთანხმება და რუსეთ-უკრაინას შორის მეგობრობის, თანამშრომლობის და პარტნიორობის შეთანხმება.