Գյուղատնտեսություն
Մեսխեթյան խաղողի տեսակների պահապանը
44-ամյա Կախա Ասպանիձեն փորձում է փրկել Մեսխեթի հինավուրց խաղողի տեսակները: Նա գյուղից գյուղ է շրջում և փնտրում է այն սորտերը, որոնք գտնվում են վերացման եզրին, վերցնում դրանց հատումները և տեղադրում է Ասպինձայի Սարո գյուղում, որը գտնվում է ծովի մակարդակից 1480 մետր բարձրության վրա: Նրա նպատակը Մեսխեթի խաղողի սորտերի փրկումն ու տեղական բնակչության շրջանում նորից տարածումն է: Կախայի համար Մեսխեթի խաղողի մի շարք տեսակներ ուղարկվել են Տաո-Կլարջեթիից: Գինեգործը մտադիր է նաև անձամբ ճանապարհորդել Վրաստանի պատմական այս անկյունում և իր սեփական խաղողի այգին բազմազան դարձնել Շավշեթիից բերված խաղողով:
Հինավուրց, մեսխեթյան խաղողի տեսակները դարեր անց կրկին ծաղկում են Ասպինձայի Սարո գյուղում: Կախա Ասպանիձեն մի քանի տարի առաջ գնեց հող հայրենի գյուղում և սկսեց վերացման եզրին գտնվող տեղական տեսակների աճեցումը:
«Սամցխե-Ջավախեթիում ամենատաք շրջանը Ասպինձան է: Արևի դուրս գալուց մինչև մայրամուտ իմ այգում ստվեր չի լինում: Խաղողին օդ, ջերմություն և համապատասխան կլիմա է պետք, և այդ ամենը այստեղ կա», - ասում է Կախան և ցույց տալիս իր խաղողի այգին, որը գտնվում է Ջավախեթիի ստորին սարահարթում, ծովի մակարդակից 1480 մետր բարձրության վրա, խաղողի այգին տարածված է մեկ հեկտարի վրա, որտեղ տարիներ առաջ տնկել էր 900 սածիլ և արդեն բերք է ստանում, իսկ այս գարնանը 1600 սածիլ էլ ավելացրեց։
Բարձր լեռնային գյուղում խաղողի այգի հիմնելուն սկզբում շատ տեղացիներ թերահավատորեն էին վերաբերվում։ Կարծում էին, որ խիստ կլիման խաղողին կխանգարի։ Կախա Ասպանիձեն, սակայն, հենվեց պատմական փաստերին և ինքնավստահությամբ տնկեց առաջին խաղողի վազն։
Սարոն հնագույն գյուղ է, այստեղ հայտնաբերված գտածոները թվագրվում են Ք.ա. չորրորդ հազարամյակին։ Պատմական փաստերը ցույց են տալիս, որ տարիներ առաջ բարձր լեռնային գյուղում խաղողագործություն էր զարգացած։ Գյուղի շրջակայքում պահպանվել են մառաններ և տեռասներ։
«1595 թվականի գրառումները, երբ Օսմանյան կայսրությունը գրավեց հարավարևմտյան Վրաստանը, սկսվեց այդ տարածքների բնակչության հաշվառում և նրանց վրա հարկ դրեցին: Այնտեղ նշվում է, որ Սարո գյուղում երեք ընտանիք ունեցել են խաղողի այգիներ մեծ տարածքներում»:
Շատ տեղական, բնիկ խաղողի տեսակներ արդեն անհետացել են, և 44-ամյա Կախա Ասպանիձեն այլևս չկարողացավ դրանք գտնել, սակայն իր այգում կա մոտ 30 խաղողի տեսակ: Առաջին շիշը նա լցրեց 2016 թվականին: Այդ ժամանակվանից տարեկան արտադրում է 1700 լիտր սպիտակ և կարմիր չոր գինի: Մեսխական գինու հիմնական գնորդները արտասահմանցիներ են: 750-գրամանոց շիշը արժե 75 լարի: Գնորդները կապվում են սոցիալական ցանցերով, և հիմնականում, նա արտասահման է ուղարկում:
«Տնկին երեք տարի է պահանջում, որպեսզի բերք տա: Չորրորդ տարում դրանք առանձին-առանձին քամում եմ, երբեմն 20 կիլոգրամ, երբեմն 5, երբեմն էլ 100 կիլոգրամ: Հետո չափում եմ դրանց թթվայնությունը, շաքարայնությունը, և ամեն մեկը հիանալի է: Հնարավոր է, որ որոշ տեսակները առանձին գինեգործության համար բարձր որակ չունենան, բայց ունեն տարբեր բույրեր, ուստի երբ մեկի շաքարայնությունն ու մյուսի բույրը միավորում ես, ստացվում է անզուգական փունջ»:
Մեսխական խաղողի տեսակների որոնումը սկսվել է տարիներ առաջ: Նա փնտրում է ամենուր՝ Վրաստանի շրջաններում, հին բնակավայրերի տարածքներում, հին գյուղերում, Տաո-Կլարջեթիում: Վերջինում նա հիմնականում սոցիալական ցանցերի միջոցով փնտրում է էթնիկ վրացիներին և նրանց հետ ուսումնասիրում պատմությունները մեսխական խաղողի մասին: Կախան նախատեսում է Վրաստանի պատմական կուտակից տեսակներ բերել և Վրաստանում կորցրած տեսակները վերականգնել իր այգում:
«Երբ ասացի, որ զբաղվում եմ գինեգործությամբ և հետաքրքրված եմ մեսխական տեսակներով, ոմանք իմ հայրերի տարիքին են, ոմանք՝ պապերի, բայց չզլացան, հարգանքով վերաբերվեցին ինձ և ինձ նկարներ ու տեսանյութեր ուղարկեցին, նաև տվեցին տեղեկատվություն, թե որ գյուղում ինչ խաղող է աճում: Երբ գնամ այնտեղ, նրանց հետ կգնամ, կգտնեմ և կբերեմ: Նաև սոցիալական ցանցում հետևում եմ վրացական զբոսաշրջային ընկերություններին և ուղեցույցներին, տեսանյութեր եմ դիտում, օրինակ, այգիների մասին, պահպանում եմ այդ ֆայլերը, որպեսզի հեշտությամբ գտնեմ վայրերը: Գնալու եմ և այնտեղից կբերեմ, որպեսզի հիմնական տեսակները Տաո-Կլարջեթիից լինեն»:
Մեսխական գինեգործի տնտեսությունում շատ տեսակներ կան Տաո-Կլարջեթիից: Տնկիները նրան ուղարկել են այնտեղի բնակիչները, որոնց նախնիները վրացիներ են եղել: Հարցրեցինք Կախային, թե ինչ է զգում, երբ Տաո-Կլարջեթիից տնկի ստանում, գտնում է հին մեսխական խաղողի տնկին և նոր կյանք է տալիս, երբ հայտնվում է հեռանկար, որ գրեթե կորցրած տեսակները կփրկվեն և նորից այգի կստեղծվի այն վայրում, որտեղ դարեր առաջ մեծ այգիներ էին:
«Աննկարագրելի զգացողություն է, միշտ հուզվում եմ: Ես ունեմ Շավշեթուրա, որը տարածված է Շավշեթիում, ինչպես նաև Կլարջուլի, կա «Մեսխեթական հետաքրքիր», որը Տաո-Կլարջեթիից է բերված: Դրա անունը դեռևս չեն գտել, ու այն կոչել են «Մեսխեթական հետաքրքիր», հետաքրքիր է, հետաքրքիր կլինի տեսնել՝ ինչպիսին կլինի, և դեռևս այդ անունն ունի: Տաո-Կլարջեթիում շատ տեսակներ կան, գինեգործության-խաղողագործության մեծ պաշար է: Այնքան, որքան միայն այնտեղ կա, գուցե ողջ Վրաստանում այդքան չլինի: Քարայրներ հիմնականում հայտնաբերվել են տաճարների շուրջը: Դա վկայում է, որ մեսխեթցիները վաղուց էին զբաղվում գինեգործությամբ: Իմ խաղողի այգում ես կունենամ մինչև 100 տեսակ, երբ Տաո-Կլարջեթիից տնկիներ բերեմ»:
Կախա Ասպանիձեի ապագա ծրագրերը ներառում են բոլոր մեսխական տեսակների որոնումն ու իր այգու ընդլայնումը։ Գինեգործը նախատեսում է կառուցել մառան, ռեստորան և հյուրանոց՝ անձամբ հյուրընկալելու խաղողագործությամբ հետաքրքրված անձանց։
«Տարվա ընթացքում շատ մարդիկ են գալիս: Ոմանք հետաքրքրված են գինով, ոմանք՝ գյուղի պատմությամբ։ Երբ աշխատում ես, պետք է ինչ-որ եկամուտ էլ ստանաս։ Գարնանը երկու հեկտարի վրա ևս մեսխական տեսակներ կտնկեմ։ Վերջիվերջո, իմ այգիների տարածքը պետք է հասնի մինչև 10 հեկտար։ Մառան եմ կառուցում, և տարողությունը նախատեսված է 10-ից 12 տոննա գինու համար։ Ուզում եմ, որ քիչ լինի, բայց որակյալ։ Չեմ ուզում, որ ծանրաբեռնված լինի, գինին իր որակը կկորցնի։ Կարող է այգին իդեալական խնամված լինի, բայց գինին փչանա»։
Հինավուրց, մեսխեթյան խաղողի տեսակները դարեր անց կրկին ծաղկում են Ասպինձայի Սարո գյուղում: Կախա Ասպանիձեն մի քանի տարի առաջ գնեց հող հայրենի գյուղում և սկսեց վերացման եզրին գտնվող տեղական տեսակների աճեցումը:
«Սամցխե-Ջավախեթիում ամենատաք շրջանը Ասպինձան է: Արևի դուրս գալուց մինչև մայրամուտ իմ այգում ստվեր չի լինում: Խաղողին օդ, ջերմություն և համապատասխան կլիմա է պետք, և այդ ամենը այստեղ կա», - ասում է Կախան և ցույց տալիս իր խաղողի այգին, որը գտնվում է Ջավախեթիի ստորին սարահարթում, ծովի մակարդակից 1480 մետր բարձրության վրա, խաղողի այգին տարածված է մեկ հեկտարի վրա, որտեղ տարիներ առաջ տնկել էր 900 սածիլ և արդեն բերք է ստանում, իսկ այս գարնանը 1600 սածիլ էլ ավելացրեց։
Բարձր լեռնային գյուղում խաղողի այգի հիմնելուն սկզբում շատ տեղացիներ թերահավատորեն էին վերաբերվում։ Կարծում էին, որ խիստ կլիման խաղողին կխանգարի։ Կախա Ասպանիձեն, սակայն, հենվեց պատմական փաստերին և ինքնավստահությամբ տնկեց առաջին խաղողի վազն։
Սարոն հնագույն գյուղ է, այստեղ հայտնաբերված գտածոները թվագրվում են Ք.ա. չորրորդ հազարամյակին։ Պատմական փաստերը ցույց են տալիս, որ տարիներ առաջ բարձր լեռնային գյուղում խաղողագործություն էր զարգացած։ Գյուղի շրջակայքում պահպանվել են մառաններ և տեռասներ։
«1595 թվականի գրառումները, երբ Օսմանյան կայսրությունը գրավեց հարավարևմտյան Վրաստանը, սկսվեց այդ տարածքների բնակչության հաշվառում և նրանց վրա հարկ դրեցին: Այնտեղ նշվում է, որ Սարո գյուղում երեք ընտանիք ունեցել են խաղողի այգիներ մեծ տարածքներում»:
Շատ տեղական, բնիկ խաղողի տեսակներ արդեն անհետացել են, և 44-ամյա Կախա Ասպանիձեն այլևս չկարողացավ դրանք գտնել, սակայն իր այգում կա մոտ 30 խաղողի տեսակ: Առաջին շիշը նա լցրեց 2016 թվականին: Այդ ժամանակվանից տարեկան արտադրում է 1700 լիտր սպիտակ և կարմիր չոր գինի: Մեսխական գինու հիմնական գնորդները արտասահմանցիներ են: 750-գրամանոց շիշը արժե 75 լարի: Գնորդները կապվում են սոցիալական ցանցերով, և հիմնականում, նա արտասահման է ուղարկում:
«Տնկին երեք տարի է պահանջում, որպեսզի բերք տա: Չորրորդ տարում դրանք առանձին-առանձին քամում եմ, երբեմն 20 կիլոգրամ, երբեմն 5, երբեմն էլ 100 կիլոգրամ: Հետո չափում եմ դրանց թթվայնությունը, շաքարայնությունը, և ամեն մեկը հիանալի է: Հնարավոր է, որ որոշ տեսակները առանձին գինեգործության համար բարձր որակ չունենան, բայց ունեն տարբեր բույրեր, ուստի երբ մեկի շաքարայնությունն ու մյուսի բույրը միավորում ես, ստացվում է անզուգական փունջ»:
Մեսխական խաղողի տեսակների որոնումը սկսվել է տարիներ առաջ: Նա փնտրում է ամենուր՝ Վրաստանի շրջաններում, հին բնակավայրերի տարածքներում, հին գյուղերում, Տաո-Կլարջեթիում: Վերջինում նա հիմնականում սոցիալական ցանցերի միջոցով փնտրում է էթնիկ վրացիներին և նրանց հետ ուսումնասիրում պատմությունները մեսխական խաղողի մասին: Կախան նախատեսում է Վրաստանի պատմական կուտակից տեսակներ բերել և Վրաստանում կորցրած տեսակները վերականգնել իր այգում:
«Երբ ասացի, որ զբաղվում եմ գինեգործությամբ և հետաքրքրված եմ մեսխական տեսակներով, ոմանք իմ հայրերի տարիքին են, ոմանք՝ պապերի, բայց չզլացան, հարգանքով վերաբերվեցին ինձ և ինձ նկարներ ու տեսանյութեր ուղարկեցին, նաև տվեցին տեղեկատվություն, թե որ գյուղում ինչ խաղող է աճում: Երբ գնամ այնտեղ, նրանց հետ կգնամ, կգտնեմ և կբերեմ: Նաև սոցիալական ցանցում հետևում եմ վրացական զբոսաշրջային ընկերություններին և ուղեցույցներին, տեսանյութեր եմ դիտում, օրինակ, այգիների մասին, պահպանում եմ այդ ֆայլերը, որպեսզի հեշտությամբ գտնեմ վայրերը: Գնալու եմ և այնտեղից կբերեմ, որպեսզի հիմնական տեսակները Տաո-Կլարջեթիից լինեն»:
Մեսխական գինեգործի տնտեսությունում շատ տեսակներ կան Տաո-Կլարջեթիից: Տնկիները նրան ուղարկել են այնտեղի բնակիչները, որոնց նախնիները վրացիներ են եղել: Հարցրեցինք Կախային, թե ինչ է զգում, երբ Տաո-Կլարջեթիից տնկի ստանում, գտնում է հին մեսխական խաղողի տնկին և նոր կյանք է տալիս, երբ հայտնվում է հեռանկար, որ գրեթե կորցրած տեսակները կփրկվեն և նորից այգի կստեղծվի այն վայրում, որտեղ դարեր առաջ մեծ այգիներ էին:
«Աննկարագրելի զգացողություն է, միշտ հուզվում եմ: Ես ունեմ Շավշեթուրա, որը տարածված է Շավշեթիում, ինչպես նաև Կլարջուլի, կա «Մեսխեթական հետաքրքիր», որը Տաո-Կլարջեթիից է բերված: Դրա անունը դեռևս չեն գտել, ու այն կոչել են «Մեսխեթական հետաքրքիր», հետաքրքիր է, հետաքրքիր կլինի տեսնել՝ ինչպիսին կլինի, և դեռևս այդ անունն ունի: Տաո-Կլարջեթիում շատ տեսակներ կան, գինեգործության-խաղողագործության մեծ պաշար է: Այնքան, որքան միայն այնտեղ կա, գուցե ողջ Վրաստանում այդքան չլինի: Քարայրներ հիմնականում հայտնաբերվել են տաճարների շուրջը: Դա վկայում է, որ մեսխեթցիները վաղուց էին զբաղվում գինեգործությամբ: Իմ խաղողի այգում ես կունենամ մինչև 100 տեսակ, երբ Տաո-Կլարջեթիից տնկիներ բերեմ»:
Կախա Ասպանիձեի ապագա ծրագրերը ներառում են բոլոր մեսխական տեսակների որոնումն ու իր այգու ընդլայնումը։ Գինեգործը նախատեսում է կառուցել մառան, ռեստորան և հյուրանոց՝ անձամբ հյուրընկալելու խաղողագործությամբ հետաքրքրված անձանց։
«Տարվա ընթացքում շատ մարդիկ են գալիս: Ոմանք հետաքրքրված են գինով, ոմանք՝ գյուղի պատմությամբ։ Երբ աշխատում ես, պետք է ինչ-որ եկամուտ էլ ստանաս։ Գարնանը երկու հեկտարի վրա ևս մեսխական տեսակներ կտնկեմ։ Վերջիվերջո, իմ այգիների տարածքը պետք է հասնի մինչև 10 հեկտար։ Մառան եմ կառուցում, և տարողությունը նախատեսված է 10-ից 12 տոննա գինու համար։ Ուզում եմ, որ քիչ լինի, բայց որակյալ։ Չեմ ուզում, որ ծանրաբեռնված լինի, գինին իր որակը կկորցնի։ Կարող է այգին իդեալական խնամված լինի, բայց գինին փչանա»։
ამავე კატეგორიაში
კვირის პოპულარული
ამინდის პროგნოზი
აბრეშუმის გზა
პარტნიორი მედიასაშუალებების მასალები
ამინდი
ახალციხე
8
°C
ახალქალაქი
6
°C
ასპინძა
8
°C
ადიგენი
13
°C
ბორჯომი
7
°C
თბილისი
15
°C
აბასთუმანი
3
°C
ბაკურიანი
2
°C
ნინოწმინდა
8
°C
ვალუტა
AMD
1000
7.0244
EUR
1
2.8873
RUB
100
2.7367
TRY
1
0.0793
USD
1
2.7311
მოცემული ვებ გვერდი „ჯუმლას" ძრავზე შექმნილი უნივერსალური კონტენტის მენეჯმენტის სისტემის (CMS) ნაწილია. ის USAID-ის მიერ დაფინანსებული პროგრამის "მედია გამჭვირვალე და ანგარიშვალდებული მმართველობისთვის" (M-TAG) მეშვეობით შეიქმნა, რომელსაც „კვლევისა და გაცვლების საერთაშორისო საბჭო" (IREX) ახორციელებს. ამ ვებ საიტზე გამოქვეყნებული კონტენტი მთლიანად ავტორების პასუხისმგებლობაა და ის არ გამოხატავს USAID-ისა და IREX-ის პოზიციას.
This web page is part of Joomla based universal CMS system, which was developed through the USAID funded Media for Transparent and Accountable Governance (MTAG) program, implemented by IREX. The content provided through this web-site is the sole responsibility of the authors and does not reflect the position of USAID or IREX.
ავტორის/ავტორების მიერ საინფორმაციო მასალაში გამოთქმული მოსაზრება შესაძლოა არ გამოხატავდეს "საქართველოს ღია საზოგადოების ფონდის" პოზიციას. შესაბამისად, ფონდი არ არის პასუხისმგებელი მასალის შინაარსზე.
The views, opinions and statements expressed by the author/authors and those providing comments are theirs only and do not necessarily reflect the position of the Foundation or the Center. Therefore, the Open Society Georgia Foundation and Georgian Center for Strategy and Development are not responsible for the content of the information material.
