Օկուպացված Ղրիմից մինչև Վրաստան՝ ինչպես է ապրում փախստական ընտանիքը

Հասարակություն

17:47 / 22.12.2023

Նանա Նացվլիշվիլին Ուկրաինայում 32 տարի ապրելուց հետո վերադարձել է հայրենիք։ Ընտանիքի անդամներից մի քանիսը մնացել են օկուպացված Ղրիմում։ Նանան ամուսնու և մանկահասակ որդու հետ երկար ու դժվարին ճանապարհ անցավ դեպի Վրաստան, բայց իրականությունը, որում հայտնվեց փախստական ընտանիքը, ավելի դժվար էր։

Նանա Նացվլիշվիլին ամուսնու՝ Սերգոյի հետ աշխատում է Թբիլիսիի թոնիրներից մեկում։ Սա նրանց առաջին աշխատավայրն է Վրաստան ժամանելուց հետո։ Նրանք ամեն օր աշխատում են հացի փռում։ Ամուսինը հաց է թխում, նանան՝ քաղցրավենիք։ Ուկրաինացի տղամարդը սովորել է վրացական հաց թխել 15 տարի առաջ Կիևում։ Նա այնտեղ է հանդիպել Նանային։

«Վրացական հացի փռում էի աշխատում, երբ առաջին անգամ ներս մտավ, մտածեցի, որ վրացի է, բայց պարզվեց, որ ուկրաինացի է։ Սկզբում այնտեղ հաց էինք թխում, հետո սկսեցինք վրացական «լոբիանի» նման մի բան թխել, Վրաստանում դա չգիտեն, մեր հորինումն է։ Սկզբում պանիր էինք լցնում խմորի մեջ, հետո ավելացրեցինք լոլիկ ու կանաչին, կարտոֆիլը, կաղամբը, հետո միս պատրաստեցինք, հետո քաղցրավենիք։ Պատրաստում ենք բանանով ու շոկոլադով, մեր մտահղացումն է ու շատ համեղ է»,- մեզ պատմում է Նանան։

Նանա Նացվլիշվիլին 32 տարի անց հայրենիք է վերադարձել մեկ ճամպրուկով, որում միայն անձնական իրեր ու տաք հագուստ էր։ 49 տարեկանում նա պետք է իր կյանքը սկսի զրոյից։ Կինը դեռ չգիտի, թե ինչ է լինելու իր հետ, թեպետ խոչընդոտներից չի վախենում, առայժմ... նա տուն չունի, բայց ամենակարեւորը՝ հայրենիքում է։

«Ղրիմից ոչինչ չեմ բերել, միայն ձմեռային շորեր, գիտեի, որ այստեղ ցուրտ է լինելու։ Ես դառնում եմ 50 տարեկան և կամաց-կամաց ոտքի եմ կանգնում, սկսելով զրոյից։ Իմ տղային նույնպես լավ է այստեղ։ Երկրորդ օրն է, ինչ մանկապարտեզ եմ տանում»:

Նանա Նացվլիշվիլին ամուսնու և վեցամյա Եսենիայի հետ Ղրիմից Վրաստան է վերադարձել հոր մահվան պատճառով։ Ընտանիքն անցել է ավելի քան 1500 կիլոմետր և հոկտեմբերի 30-ին նրանց թույլ են տվել վերադառնալ հայրենիք՝ միայն այն բանից հետո, երբ ռուս սահմանապահները Լարսի մաքսակետում ստուգել են նրանց ուկրաինական անձնագրերը։ Վրաց-ռուսական սահմանին պարզ է դարձել, որ ընտանիքին թույլ չեն տա հետ վերադառնալ։

Անձնագրեր, որոնցով նրանք հատել են ռուս-վրացական սահմանը

«Քանի որ մենք սահմանը հատեցինք ուկրաինական անձնագրերով, ռուս սահմանապահներն ինձ ասացին, որ հետ չեն թողնի։ Այդ ժամանակ չէի էլ մտածում, թե ինչ կլինի հետո, ուղղակի ուզում էի մասնակցել հորս հուղարկավորությանը։ Ասացի, միայն հիմա թողնեն անցնեմ.. փաստաթուղթ ցույց տվեցի, որ հայրս մահացել է ու դրա համար ինձ ու ամուսնուս դուրս թողեցին, մեզ շատ են տանջել։ Հազիվ հասա հորս թաղմանը։ Շատ էի ուզում տեսնել, խոստացել էի գալ ու տեսնել»:

Հոր թաղումից հետո ընտանիքը ժամանակավոր ապաստանի կարիք ուներ։ Նանան ամուսնու և որդու հետ գնացել է Աբասթումանիի աստղադիտարան՝ հայրական բնակավայր, որտեղ գիտնական Ռեզո Նացվիլիշվիլին անցկացրել է 52 տարի։

«Տոնական օրերին ինձ բոլորն ասում էին, արի, քեզ կօգնենք։ Երբ եկա այստեղ, առաջին հարցը հետևյալն էր՝ համակարգիչն ու գրավոր աշխատանքները որտեղ են, ես նույնիսկ չգիտեի՝ հայրս աշխատում է, թե ոչ։ 52 տարի մարդ իրեն նվիրել է մասնագիտությանը՝ ոչ միայն Վրաստանին, այլ ամբողջ աստղագիտությանը։ Հորս համար առաջին տեղում ընտանիքը չէր, աշխատանքն էր: Հիմա պարզվում է, որ տնօրինությունը չի էլ հիշում, թե ինչ էր անում հայրս։ Բոլորը հանկարծ մոռացան»:

Մահացած գիտնականի դուստրը նախ անձամբ խնդրել է աստղադիտարանի տնօրենին ժամանակավորապես մնալ բնակարանում, իսկ հետո պաշտոնապես՝ նա երկու նամակ է ուղարկել վարչակազմին, երկու անգամ էլ նրան մերժել են։

Աբասթումանի, վարչակազմից ստացած նամակները

«Ես խնդրեցի, որ թույլ տան, մեկ ամիս մնամ բնակարանում, մինչև աշխատանք և տուն գտնեմ։ Մերժեցին, ասելով, որ մի շաբաթից ազատեմ բնակարանը... Անձամբ զանգեցի տնօրենին, ասաց՝ ով ես դու։ Եթե ես մենակ լինեի, ավելի լավ կլիներ, բայց ես փոքր երեխա ունեմ, իսկ ձմռանը ո՞վ է մարդուն դուրս շպրտում։ Երրորդ նամակը գրել եմ կրթության նախարարի անունով: Ոչ ոք չպատասխանեց, ոչ ոք չզանգեց։ Պատասխանի վերջնաժամկետն անցել է, բայց ես դեռ սպասում եմ։ Հորս մահվանից 40 օր չէր ացնել, երբ ասացին, որ ազատեմ բնակարանը։ Ուկրաինայից տեղահանվածներին Վրաստանում օգնում են, բայց ես մերժում են ստացել»։

Նանան ծնվել է Աբասթումանիում և մինչև վեց տարեկանը մեծացել է աստղադիտարանի տարածքում։ Հետո մայրն ու քույրը գնացին Քութայիսի՝ խնամելու իրենց ծեր պապիկ-տատիկին, հայրը չէր կարող թողնել աստղադիտարանը և իր սիրելի գործը։

Նանայի ծնողները

Վերջերս Նանան բացահայտեց, որ աստղադիտարանին պարտք ունի:

«Երբ ես Աբասթումանում էի, տնօրենն ինձ ասաց, որ փող չունես, աշխատանք չունես, եթե մնաս, կոմունալները ինչպե՞ս ես վճարելու։ Ես նրան ասացի, որ կսկսեմ աշխատել և կվճարեմ։ Երբ Աբասթումանիում էինք ապրում, շատ ցուրտ էր, և տեղացիներն էլեկտրական տաքացուցիչ տվեցին։ Երբ գնացինք, հաշվեցին՝ ինչքան ենք օգտագործել, ու 107 լարի հարկ ունեինք։ Հիմա ինձ ստիպում են հոսանքի վարձը վճարել, ասում են, որ պարտք ունեմ, չնայած գիտեն, որ չեմ աշխատում, երկրորդ օրն է, ինչ սկսել եմ աշխատել»։

Աստղադիտարանի տնօրինության կողմից տրված ժամկետի ավարտից հետո Նանան ամուսնու և որդու հետ հայտնվել է փողոցում։ Ընտանիքը գնացել է Թբիլիսի և իշխանությունից ապաստան խնդրել։ Համաձայն Վրաստանի կառավարության 2022 թվականի հուլիսի 13-ի թիվ 1254 որոշման («Ուկրաինայում ռազմական գործողությունների հետևանքով Վրաստան մուտք գործած Ուկրաինայի քաղաքացիների և Ուկրաինայում մշտական բնակության իրավունք ունեցող անձանց սոցիալ-տնտեսական աջակցության մասին») Ուկրաինայի քաղաքացիները, ովքեր լքել են երկիրը պատերազմի սկսվելուց հետո, առավելագույնը 10 օր կարող են օգտվել կառավարության առաջարկած արտոնություններից՝ այդ թվում ապաստանից։ Այս ժամկետը լրանալուց հետո յուրաքանչյուր ընտանիքի համար 300 լարի է սահմանվում երեք ամիս ժամկետով կենսապայմանների ստեղծման համար։ Այս ընթացքում փախստականները մեկ անձի համար ամսական կստանան 45 լարի՝ կենցաղային պայմաններ ապահովելու համար։

Նանան և իր ընտանիքն արդեն 10 օր անցկացրել են պետական բնակարանում։ Վերջնաժամկետից հետո նրանք այժմ ունեն մեկամսյա ապաստարան՝ ուկրաինացի կամավորների օգնությամբ, իսկ հետո ստիպված կլինեն ինքնուրույն հաղթահարել մարտահրավերները։

«Մենք հանրակացարանում ենք, մեզ օգնում են ուկրաինացի կամավորները։ Մեզ մեկ ամսով կացարան տվեցին։ Մենք չգիտենք, թե ինչ ենք անելու, երբ այս ժամկետը լրանա։ Եթե աշխատեցինք ու ստացվի, պետք է գումար հավաքենք, բնակարան վարձենք»։

Ամանորից հետո ընտանիքը ստիպված կլինի լքել ապաստարանը։

Ուկրաինայից փախստականներին բնակեցնելու և աջակցելու համար պատասխանատվությունը կրում է Առողջապահության նախարարության հարկադիր վերաբնակների, էկոմիգրանտների և ապրուստի միջոցների ապահովման գործակալությունը: Գործակալությունը չի պատասխանել այն հարցին, թե Ուկրաինայից քանի ներքին տեղահանված է Վրաստանում, և քանիսին է օգնել Վրաստանի պետությունը պատերազմի սկսվելուց հետո։

Եթե հիմնվենք ՄԱԿ-ի փախստականների հարցերով գերագույն հանձնակատարի (UNHCR) հոկտեմբերի 9-ի տվյալների վրա, ապա Վրաստանում կա 27400 ուկրաինացի փախստական, որից 650-ը ապաստան կամ պետական ծառայություն է խնդրել։

Խերսոն, Ֆեոդոսիա, Օտվաժնոե

Ֆեոդոսիա քաղաքը գտնվում է Սեւ ծովի ափին, օկուպացված Ղրիմի թերակղզու հարավ-արեւելքում։ Քաղաքից 14 կմ հեռավորության վրա է գտնվում Օտվաժնոե (Отважное) գյուղը, որտեղ Նանան իր ընտանիքի հետ ապրել է 16 տարի։

Գյուղ Օտվաժնոե

«Այնտեղ եմ թողել ծեր մորս, հիմա տանը միայն մայրս է ապրում։ Չեմ անհանգստացնում, ավագ տղաս ու քույրս այնտեղ են ապրում ու կխնամեն նրան։ Տղաս 30 տարեկան է, կին ունի։ Հիմա Ղրիմը պատկանում է Ռուսաստանին, և կարող են նրան տանել պատերազմի։ Տղաս ասում է՝ գնամ ընկերներիս սպանե՞մ, ոչ մի տեղ չեմ գնալու, տանը նստելու եմ։ Լավ կլիներ, որ բոլորը նման կարծիք ունենային։ Զինվորական քարտ չունի, իսկ եթե բազայում չէ, դեռ պատերազմի չեն կանչում»,- ասում է Վրաստանը 18 տարեկանում լքած Նանան։ Ապագա ամուսնու հետ նա ծանոթացել է Քութաիսիում, ով ծառայում էր ռուսական բանակում։

«Ամուսնացա Խերսոնում, Վրաստանում սկսվեցին 90-ականները, պատերազմ էր, լույս չկար, սկզբում տարա տատիկիս ու քրոջս, մայրիկս մնաց մենակ, հետո տարա, այնտեղ կյանքն ավելի լավ էր։ Մենք 16 տարի ապրել ենք Խերսոնում, այնտեղ է ծնվել իմ առաջնեկը, տատիկս ու առաջին ամուսինս այնտեղ են թաղված, հետո տեղափոխվեցինք Ղրիմ, ծով կար ու այնտեղ մեզ դուր եկավ։ Այդ ժամանակ Ղրիմը Ուկրաինա էր, հետո վերցրեց Ռուսաստանը»։

Նանան պատմում է, թե ինչպես է կյանքը փոխվել իր քաղաքում 9 տարի առաջ, երբ Ռուսաստանը գրավեց Ղրիմի թերակղզին։ Պատերազմը, որը Ռուսաստանը սկսել է Ուկրաինայի տարածքում մեկ տարի տասը ամիս առաջ, դեռ տեսանելի է բռնակցված Ղրիմում։

«Երբեմն արկեր են թռչում Ղրիմում, ես գիտեմ երեք օբյեկտ, որոնք խոցվել են արկերից։ Երկու անգամ պայթեցվել է Ղրիմի կամուրջը, պայթեցվել է զենքի պահեստը: Ավելի շատ դեպի Սեւաստոպոլի կողմը։ Երբ հայրս հեռուստացույց էր նայում, հետո զանգահարում էր ինձ ու հարցնում, մտածում էր, որ ամբողջ Ղրիմը պայթեցրել են։ Օկուպացիայից հետո բոլորիս ռուսական անձնագրեր են տվել։ Ամեն ինչ թանկացել է, մարդուն չի հերիքում աշխատավարձը, թոշակը, օրինակ մայրս միայն թոշակ ունի, չի հերիքում նրան»։

Երկրորդ երեխային ունենալուց հետո նա բնակարանը փոխել է սեփական տնով և տեղափոխվել է Օտվաժնոե գյուղ։

«Ավելի լավ օդ է, բնական կաթ, ձու, մրգեր։ Երեխայի պատճառով տեղափոխվեցինք, որ գյուղի ապրանքներով մեծանա»։

Նանան հոր և որդու հետ

Ուկրաինայից և իր տնից Նանան ունի միայն լուսանկարներ, չգիտի, թե երբ կվերադառնա Ղրիմ։

«Ես այլևս չեմ էլ ուզում գնալ (Ղրիմ): Երևի, քանի որ այստեղ եմ ծնվել ու մեծացել, կարոտ եմ զգում։ Մենք այլևս չենք մտածում հետ գնալու մասին, ուզում ենք մնալ Վրաստանում։ Եթե վերադառնանք այնտեղ, Ռուսաստանը ամուսնուս կզորակոչի բանակ։ Ոչ ոք չի ուզում մասնակցել այս պատերազմին, բայց մարդկանց ստիպում են: Այն, ինչ հիմա կատարվում է, նորմալ չէ: Մենք սպասում ենք, որ այս պատերազմը ավարտվի»,- ասում է Նանան։

Ամեն ինչ սկսվեց այն ժամանակ, երբ 2014 թվականին Ուկրաինայում հեղափոխություն եղավ։ Այնուհետև բնակչությունը ապստամբեց Ռուսաստանին հավատարիմ նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի և նրա կուսակցության դեմ:

Փետրվարի 27-ին առանց տարբերանշանների դիմակավորված ռուսական ռազմական ստորաբաժանումները գրավեցին Ղրիմի Գերագույն խորհրդի շենքը, ինչպես նաև մի շարք այլ ռազմավարական նշանակության օբյեկտներ՝ ի վերջո Ղրիմը հռչակելով որպես նորանկախ, ինքնավար հանրապետություն:

Ուկրաինական կողմը կարծում է, որ Ռուսաստանը, Ղրիմի անեքսիայով, խախտել է միջազգային օրենսդրությունը և համաձայնագրերը, այդ թվում՝ ԱՊՀ ստեղծման մասին 1991թվականի Հելսինկյան համաձայնագիրը, 1994թվականի միջուկային զենքի չտարածման մասին պայմանագիրը և Ռուսաստանի և Ուկրաինայի միջև բարեկամության, համագործակցության և գործընկերության համաձայնագիրը: