Բացառիկ ազդեցություն հետխորհրդային տարածքում և պառակտում դաշնակիցների միջև՝ ինչ է ուզում Ռուսաստանը

Քաղաքականություն

15:42 / 29.01.2022

Ավելի քան երկու ամիս է, ինչ Ռուսաստանը հարյուր հազարավոր զորքեր է տեղակայել Ուկրաինայի սահմանի երկայնքով: Արեւմուտքը վախենում է, որ Ռուսաստանը հարձակում է ծրագրում Ուկրաինայի վրա։ Կրեմլը ռազմական մոբիլիզացիան արդարացնում է անվտանգության նկատառումներով։ Ի՞նչ ծրագրեր ունի Ռուսաստանը, ի՞նչ է պատրաստվում անել Արևմուտքը՝ միաժամանակ մի քանի երկրներում տիրող ծանր իրավիճակը մեղմելու համար, և հնարավո՞ր է խնդիրը լուծել քաղաքական ճանապարհով- Ռոնդել հիմնադրամի գիտաշխատող Գիորգի Բիլանիշվիլին և միջազգային քաղաքականության վերլուծաբան Շորենա Լորթքիփանիձեն գնահատում են ներկա իրավիճակը:

ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար Յենս Սթոլթենբերգի խոսքով, այժմ.
«Եվրոպայի անվտանգության համար ամենավճռական պահն է.. Ռուսաստանը պետք է իր ուժերը դուրս բերի Ուկրաինայից, Վրաստանից և Մոլդովայից, որտեղ նրանք տեղակայված են առանց նշված երկրների համաձայնության»:

Կներխուժեմ, չեմ ներխուժի... Ինչ է ցանկանում Ռուսաստանը

Վրացի վերլուծաբան Շորենա Լորթքիփանիձեի կարծիքով՝ Ուկրաինայի իրադարձությունները «հետաքրքիր և ողբերգական» կերպով զարգացել են դեռ 2014 թվականին - տեղի ունեցավ Ղրիմի անեքսիան և միացումը Ռուսաստանի Դաշնության հետ, որը Ռուսաստանը ստորագրել է նաև Սահմանադրությամբ։

«Դրան հաջորդեց Ուկրաինայի արևելյան երկու շրջանների օկուպացումը, երբ ստեղծվեց «հիբրիդային պատերազմ» տերմինը: Երբ պետությունն ասում է «ես չեմ», բայց նրա կողմից վարձված ոչ մարտական կռվող տարրերը շարունակում են գործել: Շատ տարօրինակ է զինտեխնիկայի մոբիլիզացումը թե՛ Ուկրաինայի, թե՛ Բելառուսի հետ սահմանին։ Ի՞նչ կբերի Ռուսաստանին այս քայլը, ինչպե՞ս է ընթանում գործընթացը, ի՞նչը կարող է գործոն դառնալ իրավիճակը վատթարացնելու և իրական ռազմական գործողություններ սկսելու համար։ Ինչպե՞ս կարող է սկսվել այս գործողությունը և ի՞նչ է անում Արևմուտքն այս պահին», - նշում է Շորենա Լորտկիպանիձեն:

Ռուսաստանը, հատկապես վերջին տարիներին, ավելի կոշտ քայլեր է ձեռնարկում և գործնականում ռազմական մեթոդներով փորձում շանտաժի ենթարկել Արևմուտքին - այս մասին խոսում է Ռոնդելի հիմնադրամի հետազոտողը։ Գիորգի Բիլանիշվիլիի խոսքով.
«Հետխորհրդային տարածքի տարբեր աշխարհագրական մասերում մենք կարող ենք ունենալ տարբեր տվյալներ, սակայն Ռուսաստանի նպատակն ու խնդիրը մեկն է՝ վերականգնել իր բացառիկ ազդեցությունն այս տարածքում։ Հետևաբար, ինչ էլ որ լինի Ուկրաինայի, Ղազախստանի, Հայաստանի կամ որևէ այլ երկրի հետ, դա ծառայում է Ռուսաստանի կողմից իր ազդեցությունը հաջողությամբ կամ անհաջող վերականգնելու գործին։ Բնականաբար, մենք չենք կարող հետ մնալ այս գործընթացներից։ Հատկապես, որ Ռուսաստանն էլ ավելի լայն պահանջներ է ներկայացնում Ուկրաինային և հետխորհրդային տարածքում փորձում է հասնել «Յալթա 2»-ի նման համաձայնության, որը ենթադրում է ազդեցության ոլորտների վերաբաշխման համատեքստ»։

Կլինի՞ արդյոք կարմիր գիծ Ուկրաինան, հետազոտողը դժվարանում է հստակ ասել, բայց նշում է, որ ուկրաինացի ժողովուրդը համարժեք է գնահատում իրավիճակը։ իորգի Բիլանիշվիլիի խոսքով՝ Ուկրաինան քաջ գիտակցում է, որ առաջին փուլում պետք է պայքարել ռուսական ագրեսիայի դեմ, բայց միևնույն ժամանակ գնահատում են Արևմուտքի կողմից ցուցաբերվող օգնության կարևորությունը։

«Ռուսաստանի հանդեպ պատասխանը խստորեն կարտահայտվի տարբեր խիստ պատժամիջոցներով, եթե Ռուսաստանը հանդգնի հերթական նոր ինտերվենցիա սկսել Ուկրաինայի դեմ։ Արևմուտքն ուղղակիորեն չի մասնակցի Ռուսաստանի դեմ ռազմական գործողություններին»,- ասել է Գիորգի Բիլանիշվիլին։

Ո՞ր կողմը կտուժի ամենաշատը

Եվրոպայի ամենամեծ երկիրը՝ 45,4 միլիոն բնակչությամբ, պատերազմի շեմին է։ Փորձագետները կարծում են, որ Ուկրաինան ռազմական փորձ է ձեռք բերել և ուժեղացրել է իր ռազմական հնարավորությունները՝ 2014թվականին կասեցնելով ռուսական ագրեսիան: Գիորգի Բիլանիշվիլին ենթադրում է, որ նոր զինված հակամարտությունը շատ վնասակար կլինի երկու կողմերի համար։ Արևմուտքի և Ռուսաստանի միջև քաղաքական հարաբերություններն էլ ավելի կվատթարանան, իսկ Արևմուտքի կողմից կիրառվող պատժամիջոցները լուրջ հարված կլինեն Ռուսաստանի Դաշնության համար:

Եթե Ռուսաստանը Ուկրաինային կարողանա սադրանքի ենթարկել, այնպես, որպեսզի Ռուսաստանի ռազմական ագրեսիան հստակ տեսանելի չլինի, հնարավոր է ոչ ԱՄՆ-ի, բայց եվրոպական շատ երկրների դիրքորոշման վրա այս փաստը կարող է աշխատել Ռուսաստանի օգտին և նաև կարող են մեղմացնել իրենց մոտեցումները: Ռուսաստանի շահն էլ հենց սա է՝ դաշնակիցների միջև պառակտում ստեղծել։ Շատ մեծ է հավանականությունը, որ նա հերթական ռազմական ագրեսիան է նախապատրաստում Ուկրաինայի դեմ, սակայն, հաշվի առնելով ռիսկերը, չենք կարող ասել, որ այդ ռազմական ագրեսիան անպայման տեղի կունենա։ Ռուսաստանում էլ լավ են տեսնում, որ ռիսկերը բավականին մեծ են»,- հայտարարում է Գիորգի Բիլանիշվիլին։

Ինչպե՞ս կազդեն Ուկրաինայի իրադարձությունները Վրաստանի վրա

Ռոնդելի հիմնադրամի գիտաշխատողը ուշադրություն է հրավիրում Ռուսաստանում տիրող իրավիճակի վրա՝ նշելով, որ Պուտինի ընդդիմադիր քաղաքական տարածքն ու թթվածինը Ռուսաստանում այլևս գոյություն չունեն, և որ ոչ ոք չի վերահսկում նրա խորհրդային քաղաքական դասը։ Ռուս քաղաքական գործիչները քաջ գիտակցում են, որ Արևմուտքը նրանց «միլիտարիստական գործողությունները չի ստորագրի»։ Այս պայմաններում, ըստ փորձագետի, միակ բանը, որ կարող է անել Վրաստանը, Արևմուտքի հետ համակարգվելն ու ներքաղաքական լարվածությունը թուլացնելու մասին հոգ տանելն է։

«Քաղաքական ուժերը նույնիսկ հաշվի չեն առել Շառլ Միշելի կամ այլ եվրոպատգամավորների գործողությունները, ինչի պատճառով շատ թույլ դիրքեր ունենք արտաքին ասպարեզում։
Վրաստանում ծանր հասարակական-քաղաքական ֆոն է: Գոնե պետք է հոգ տանել, որ երկրի ներսում խաղաղություն հաստատվի։ Քաղաքական ուժերը գոնե պետք է համաձայնվեն առանցքային հարցերի շուրջ։ Իշխանությունը արտաքին ասպարեզում ինչպես պետք է գոռա, երբ ներսում ամեն ինչ չլուծված է»,- ասում է Գիորգի Բիլանիշվիլին:

Օկուպանտ երկրի պահանջներին՝ ՆԱՏՈ-ն չընդունի Վրաստանին ու Ուկրաինային իր շարքերում, Թբիլիսին պատասխանում է Ռուսաստանի ոչ նյարդայնացնող հայտարարություններով: «Վրացական երազանքի» ուկրաինական բանաձեւին սատարող տեքստում չի հիշատակվում Ռուսաստանի Դաշնությունը, որը քննադատության է ենթարկվել ընդդիմության կողմից։ Ըստ միջազգային քաղաքականության մեկնաբան Շորենա Լորթքիփանիձեի.
«Ռուսաստանը կրկին շարունակում է Վրաստանում վարել սահմանային խաղի քաղաքականություն, որը մենք անվանում ենք սահմանամերձություն, և ոչ միայն մենք: Սա միջազգայնորեն հաստատված տերմին է, որը նկարագրում է Ռուսաստանի գործողությունները օկուպացիոն գծի երկայնքով և շարունակում է մարդկանց կալանավորել, որն արդեն խլել է առնվազն երկու մարդու կյանք»:

Շորենա Լորթքիփանիձեն ընդգծում է, որ Վրաստանը թե ներսում, թե դրսում ծանր վիճակում է գտնվում: Եվրատլանտյան ձգտումն այնքան կարևոր է երկրի համար, որ այդ փաստն ամրագրված է Սահմանադրությամբ։ Նա կարծում է, որ ռուսամետ ուժերը ակտիվ են հայրենիքում, սակայն Վրաստանում այնքան էլ հայտնի չեն, որքան այլ երկրներում՝ ի նշան, նա համարու է, խորհրդարանից դուրս մնացած «Հայրենասերների դաշինքը»։

«Պետք է պահպանել այս ամենը, հաղթահարել քաղաքական ճգնաժամը եւ վերադարձնել բնականոն կերպին: Այսօրվա քաղաքական էլիտան ինքն իրեն սպառել է: Այլևս չկա մոտիվացիա, այլևս չկա փոխվելու ցանկություն: Միգուցե սերնդափոխության ժամանակն է, բայց մյուս կողմից մենք տեսնում ենք, որ նոր սերունդն այնքան էլ հետաքրքրված չէ քաղաքական ակտիվությամբ, թեև դա վրացական միտում չէ։ Այն գլոբալ բնույթ ունի, մենք տեսնում ենք, որ քաղաքական առաջնորդները, այդ թվում Ամերիկայում, գրեթե 80-ն անց անհատներ են և տառապում են երիտասարդության պակասից: Ամեն ինչ այնքան փոփոխական է, և այնքան խաղացողներ կան այդ գործընթացում, ինչ-որ բան որոշելը դժվար է»,- բացատրում է Շորենա Լորթքիփանիձեն։

Հետխորհրդային տարածքում հակամարտությունները և դրանց ազդեցությունը Վրաստանի վրա

Բացի Ուկրաինայից, Ռուսաստանը փորձում է ուժեղացնել իր ազդեցությունը Ղազախստանում և Հայաստան-Ադրբեջանում։ Օկուպանտ երկրի պահվածքն Ղազախստանում տարբերվում էր: Շորենա Լորթքիփանիձեի համար հետաքրքրիր էր այն փաստը, երբ Ռուսաստանի ղեկավարությամբ, Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպության առաջին խաղաղապահ առաքելության տեղակայմամբ կարգուկանոն հաստատվեց:

«Այս ռազմական առաքելությունը օգնել է Ղազախստանի նախագահին և կառավարությանը։ Սա առաջին դեպքն էր։ Անցյալ տարի Հայաստանն էլ էր օգնություն խնդրել Ռուսաստանից, սակայն Ռուսաստանը՝ որպես այս կազմակերպության ղեկավար, այդպես չմասնակցեց: Այլ դա ուղակի նրա անհատական աջակցությունն էր որպես գործընկեր երկիր, բայց այն էլ հակամարտության ավարտից հետո։ Մենք կարող ենք դիտարկել նաև Ռուսաստանի ձեռքբերումը ԼՂ հակամարտության կարգավորման հարցում, որում նրա դերը կարևոր է և այժմ հայտնվում է բուֆերային գոտում՝ որպես հակամարտության կողմերի միջև խաղաղության դերակատար»։

Ինչպես Շորենա Լորթքիփանիձեն, այնպես էլ Ռոնդել հիմնադրամում կարծում են, որ Հարավային Կովկասի երկրների բաժանումը ոչ մեկին օգուտ չի բերի, ինչը լավ գիտեն բոլոր երեք երկրների ղեկավարները։ Նրա կարծիքով, հետխորհրդային տարածքում տեղի ունեցող իրադարձությունները որոշակի կապեր ունեն միմյանց հետ։

«Ռուսաստանի կառավարությունը մեկ նպատակ ունի՝ վերականգնել բացառիկ ազդեցությունը ողջ հետխորհրդային տարածքում։ Ղարաբաղի հարցում այլ կերպ է վարվում, Ուկրաինայի, Բելառուսի և Մոլդովայի դեպքում այլ կերպ, Կենտրոնական Ասիայում էլ ավելի տարբերվող վերաբերմունք ունի: Ռուսաստանի պահվածքը պայմանավորված է ստեղծված իրավիճակով, այս իրավիճակում տարբեր դերակատարների ներգրավմամբ։ Նաև, թե ինչ զարգացումներ են տեղի ունենում և ինչ ռեսուրսներ ունի Ռուսաստանը, որպեսզի արձագանքի իրադարձություններին այնպես, ինչպես դա բխում է իր շահերից։ Նրա համար գլխավորը հետխորհրդային տարածքում Արեւմուտքի ազդեցության նվազեցումն է։ Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության ժամանակ միգուցե նրան լիովին ձեռնտու արդյունքը չստացավ, քանի որ Թուրքիայի ազդեցությունը Հարավային Կովկասում ուժեղացավ, բայց փոխարենը նա շահեց այն, որ արևմուտքի ներգրավվածությունը Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության հարցում զրոյացրեց», - ասում է Գիորգի Բիլանիշվիլին:

3 + 3-ը նոր ձևաչափ է, որը ղարաբաղյան պատերազմից հետո ստեղծվել է տարածաշրջանում իրավիճակը կարգավորելու համար։ Ձևաչափը ներառում է վեց երկիր՝ Հայաստան, Ադրբեջան, Ռուսաստան, Թուրքիա, Իրան և Վրաստան։ Հաջորդ հանդիպումը տեղի կունենա Թուրքիայում, սակայն Վրաստանի դեսպանը պարզաբանել է, որ վրացական կողմը չի պատրաստվում մասնակցել հանդիպմանը։ Ըստ վերլուծաբանների՝ Վրաստանի մասնակցությունն այս ձևաչափին առանց արևմտյան գործընկերների նպատակահարմար չէ։

«Առաջինը` չնայած նրան, որ մենք լավ հարաբերություններ ունենք Թուրքիայի հետ, բայց քիչ թե շատ լավ հարաբերություններ ունենք նաև Իրանի հետ, մենք չպետք է մենակ մնանք Ռուսաստանի հետ առանց գործընկերների, առավել ևս, որ Ռուսաստանի հետ չունենք դիվանագիտական հարաբերություններ.

Երկրորդ՝ այս ձևաչափը ենթադրում է Արևմուտքի դուրսբերումը կովկասյան տարածաշրջանի երկրներից, Վրաստանը մասնակցելով այս ձևաչափին չպետք է նպաստի սրան:

Երրորդ, այս ձևաչափը ներառում է տնտեսական երթուղիների և միջանցքների ապաշրջափակումը ողջ Հարավային Կովկասում, և ոչ միայն Հայաստանում և Ադրբեջանում, ինչպես անձամբ նախաձեռնողներն են ասում», - մանրամասնում է գիտաշխատողը:

Գիորգի Բիլանիշվիլիի խոսքով՝ այս փուլում Վրաստանի երկու տնտեսական միջանցքները՝ Աբխազիայում և Ցխինվալիի շրջանում փակ են: Ուստի, պետք է լավ հասկանալ, թե որքանով է երկիրը պատրաստ մասնակցելու այս ձևաչափին, այն դեպքում, եթե միջանցքները բացելու համար ճնշում գործադրեն, ինչպիսին կարող է լինել այս ձևաչափին մասնակցության արդյունքը, բայց հավելում է, որ.
«Չպետք է ընկալել, թե իբր Վրաստանը քաղաքական կարծիքների պատճառով է հրաժարվում, իրականում, պետք է լավ հասկանալ մասնակցությունն այս ձևաչափում»,- ասում է Ռոնդել հիմնադրամի գիտաշխատող՝ Գիորգի Բիլանիշվիլին:

თეგები: Արևմուտք / Ղարաբաղ / Շորենա Լորթքիփանիձե / Ուկրաինա / Ռուսաստան /

ავტორი:

მაია იველაშვილი