Ռուս-ուկրաինական պատերազմի ազդեցությունը Ռուսաստան արտագնա աշխատանքի մեկնած տղամարդկանց ընտանիքների վրա

Հասարակություն

12:59 / 10.11.2023

Սամցխե-Ջավախեթիի մի շարք գյուղերում սոցիալ-տնտեսական ծանր պայմանները ստիպում են տղամարդկանց արտագաղթել Ռուսաստան՝ ընտանիքները պահելու համար։ Ամիսներ շարունակ կանայք ստիպված են միայնակ կրել ընտանիքի բեռը։ Հոգալ տան հոգսերի, անասունների, հողատարածքների մասին, մասնակցել բերքահավաքի, ձմռան համար վառելափայտի մասին նույնպես կանայք են մտահոգվում։ Ռուսաստանի Ուկրաինա ներխուժումից հետո որոշ տղամարդիկ չեն ցանկանում գնալ Ռուսաստան, իսկ նրանք, ովքեր գնում են աշխատանքի, նրանց ընտանիքի անդամներն ասում են, որ մտածմունքներն ավելացել են:

Ախալքալաք, գյուղ Դադեշ։ Ծովի մակարդակից 1800 մ բարձրության վրա: Աշնան սառը քամին արդեն ձմռան ցրտից է բխում։ Հրաբխային ապարի՝ պեմզայի պատճառով ամբողջ գյուղը պատված է կարմիր փոշով։ Ախալքալաքից 23 կմ հեռավորության վրա գտնվող Դադեշը ձյան առատ տեղումների պատճառով հաճախ փակ է շրջկենտրոնի համար։ Կոշտ կլիմայական պայմաններին և երկար ձմռանը տեղի բնակիչները ստիպված են դիմակայել վառարանով և չորացրած գոմաղբով։ Ջեռուցման այս միջոցները Դադեշում այլընտրանք չունեն: Բացի բնական գազից, գյուղում չկա ներքին ճանապարհ, խմելու ջուր, դպրոց և մանկապարտեզ։ Տեղացիներին անհանգստացնում է բերքի իրացման խնդիրը, գործազրկությունն ու պետական լեզվի չիմացությունը։

Արուս Սարգսյանը ոչ վրացերեն է խոսում, ոչ ռուսերեն, գիտի միայն մայրենի լեզուն։ Նա որդու հետ ապրում է գյուղի վերջում։ Սարգսյանների բակում խոտի դեզեր են դասավորում: Անասունների համար ձմեռային պաշարը հավաքել էին դեռ ամռանը։ Երկար ձմռան համար վառելափայտն արդեն գնել են։

Արուս Սարգսյանը պետք է միայնակ որոշումներ կայացնի և բոլոր խնդիրները լուծի: Նրա ամուսինը էմիգրանտ է։ Տղամարդը սեզոնային աշխատանքի սկսել է գնալ ութ տարի առաջ, երբ գյուղի ապրանքների վաճառքից ստացված գումարով այլեւս չի կարողացել հոգալ անհրաժեշտ ծախսերը։ Գարնանը գնում է Ռուսաստան, ձմռանը վերադառնում ընտանիք։ Ինը ամիս 46-ամյա Արուսը տնային գործին զուգահեռ միայնակ կամ որդու հետ գյուղի գործն է անում։

«Գյուղում շատ խնդիրներ կան, եթե չունենայինք, տղամարդիկ կմնային տանը։ Շինություն է, տանիքը պետք է փոխվի, և մենք չենք կարող դա անել։ Փոքր տղա ունեմ, ամեն ինչ միասին ենք անում՝ հերկում ենք, հնձում ու այդպես գյուղի գործերով զբաղվում։ Կամաց-կամաց, քանի դեռ կարող ենք։ Դժվար է, բայց ինչ անենք: Չգիտեմ՝ ամուսինս երբ կգա։ Նախկինում գրեթե բոլորը գնում էին գյուղից, հիմա շատերը չեն գնում Ռուսաստան»,- մեզ հետ զրույցում պատմում է Արուսը։

Արուս Սարգսյան

Արուսի տան հարեւանությամբ գտնվող հողատարածքում մի կին աշխատում է միայնակ: Ցրտահարությունից փրկված կաղամբներն է փորում, դնում սայլի վրա ու տանում տուն։ 53-ամյա Բրաքսիա Բարբարյանը, իր համագյուղացիների նման, տարվա կեսից ավելին անցկացրել է առանց ամուսնու։ նրանից հետո, երբ տղամարդն այլևս չի կարողացել ծանր ֆիզիկական աշխատանք կատարել Ռուսաստանում, վերադարձել է ընտանիք և սկսել զբաղվել ֆերմայով, իսկ երկու տղաները մեկնել են Ռուսաստան։

«Կարտոֆիլ ենք ցանում, կենդանի ենք պահում, կով կթում, կաթ վաճառում ու ապրում։ Պետք է ցանել, հետո պետք է ջրել։ Սա իմ կաղամբի բերքն է, մենք չկարողացանք ջրել այն, որովհետև ջուր չկա և լավ չաճեց, մեր բերքը անձրևի հույսն ունի», - պատմում է Բրաքսիան։
Նա անհամբեր սպասում է իր երեխաների գալուստին։ Նրանց մասին հատկապես անհանգստանում է ռուս-ուկրաինական պատերազմի սկսվելուց հետո։

«Որդիներիցս մեկը երկու տարի չի եկել։ Երկրորդը մեկ գալիս է, մեկ՝ ոչ, չի ուզում գալ։ Տուն չունի, բայց մի կերպ ապրում է այնտեղ, կին ու երեխա ունի։ Երեխաներս պատերազմից վնասներ չունեն, բայց եթե շարունակվի, հավանաբար կունենան։ Առայժմ Ռուսաստանում աշխատանք կա»։Բրաքսիա Բարբարյան

Աշխատանքային միգրացիայի գինը լավ գիտի 85-ամյա Լուսիկ Բարբարյանը: Երիտասարդ տարիներին ամուսինը նրան ամիսներով մենակ է թողել ու գնացել աշխատելու Ռուսաստան։

«Գազ չկար, գոմաղբ էինք վառում։ Ապրում էինք մեր ջանքերով ու մեր աշխատանքով։ Այնքան աշխատեցինք, որ «եթե չաշխատեինք, ինչպե՞ս կապահովեինք մեր ընտանիքը, երեխաներին»։

Լուսիկ Բարբարյանն ունի չորս երեխա՝ երեք տղա և մեկ աղջիկ։ Դպրոցն ավարտելուց հետո երեք տղաներն էլ ստիպված եղան գնալ սեզոնային աշխատանքի։ Նրանցից երկուսը քսան տարի հետ չեկան ու մնացին Ռուսաստանում։ Նրա երկու թոռները նույնպես մեկնել են Վրաստանի հարավ։ Գյուղի գործերը մնացել են 85-ամյա Լուսիկի, որդու ու հարսի հույսին:

«Ջուր, գազ, ճանապարհ՝ ամեն ինչի հետ կապված խնդիրներ ունենք: Ո՞վ է մեր իշխանությունը, ասեք նրանց, որ Դադեշ գյուղում շատ բողոքներ կան: Վառելափայտը շատ թանկ ենք առնում, կարտոֆիլն ու ապրանքը գին չունեն, ինչպե՞ս ապրենք։ Չի կարելի, մենք էլ խեղճ ենք։ Ջուր ունենք երկու օրը մեկ, եթե ամեն օր տրվի, գյուղին չի հերիքի։ Սա մեր կյանքն է։ Եթե փող ունես, կարող ես ապրել, եթե չունես, չես կարող ուտել: Մեքենայով միրգ են բերում, եթե փող չունենք, չենք կարող գնել, չենք կարող ուտել։ Դժվար է, բայց ո՞ւր գնանք»:

Ռուս-ուկրաինական պատերազմի սկսվելուց հետո Լուսիկի երեխաները մոր հետ բազմիցս քննարկել են Վրաստան վերադառնալու հարցը։

«Մեկը Մոսկվայում է, մյուսը՝ Ռոստովում։ Նրանք մեզ չեն կարող օգնել, միայն այնքան են վաստակում, որ իրենց ընտանիքները պահեն այնտեղ։ Ասում են՝ եթե գործ ունենանք, չենք կարող գալ, եթե էլ չունենանք՝ կվերադառնանք»։

Լուսիկ Բարբարյան

Արժեզրկված ռուսական ռուբլու պատճառով Ախալցիխեի Օրալ գյուղում ապրող մի քանի երիտասարդներ այս տարի ձեռնպահ են մնացել սեզոնային աշխատանքի գնալուց։ Նրանք ընտանիքի անդամների հետ զբաղվում են հողագործությամբ և անասնապահությամբ։

«Քանի որ այստեղ աշխատանք չկա, այլ ճանապարհ չունենք, գնում են արտերկիր։ Հիմա իմաստ չունի դուրս գալ, այնպիսին է իրավիճակը։ Ռուբլու փոխարժեքը ցածր է, աշխատավորին ոչինչ չի մնում: Ավելի լավ է մնալ այստեղ, բայց ի՞նչ անել։ Նրանցից շատերը գնում են արտ՝ օրական 40-50 լարի վաստակելու համար։ Առավոտյան ժամը 6-ին գնում են Ախալքալաք, երեկոյան 9-ին գալիս տուն, պատկերացրեք, թե ինչ սարսափելի վիճակ է»,- ասում է 20-ամյա Մանուշակ Վարդանյանը։

Ի տարբերություն համագյուղացիների՝ Քնարիկ Կուզաթյանի ամուսինն այս տարի եւս մեկնել է Ռուսաստան։ 58-ամյա տղամարդը աշխատանքից զրկվելուց հետո որոշել է մեկնել արտերկիր: Նա ունի նաև Հայաստանի քաղաքացիություն, ուստի կարողանում է խուսափել բյուրոկրատիայից և հեշտությամբ հասնել Մոսկվա։ 45-ամյա Քնարիկի ամուսինը 7 ամիս է՝ Ռուսաստանում է, կինը հույս ունի, որ ամուսինը շուտով տուն կվերադառնա:

Քնարիկը որդու հետ հողն է մշակում, ապրանքը պահում, կաթ, պանիր, կարտոֆիլ է վաճառում։ Որդին օգնում է հնձելու և ձմռան անասնակեր հավաքելու հարցում։

Երբ հասանք գյուղ, Քնարիկ Կուզաթյանը կարտոֆիլ էր հավաքում։ Լավ ու մեծ չափի կարտոֆիլը պատրաստում էր վաճառքի համար, ընտանեկան սննդի համար՝ միջինը, իսկ մանրը՝ կենդանիների համար։ Տնային տնտեսուհին դժգոհ է բերքից, գյուղում ոռոգման ջուր չունեն և բերքը ջրել չի կարողացել: Նա այս տարի կվաճառի ընդամենը մեկ տոննա կարտոֆիլ: Այս պատճառով ընտանիքը ստիպված կլինի շատ բաների վրա տնտեսել։

«Բոլորը գնում են արտերկիր, գյուղից շատերը Ռուսաստան են։ Այստեղ աշխատանք չկա։ Նրանք, ովքեր ունեն իրենց տեխնիկան, տրակտորները, նրանք աշխատում են դաշտերում, մենք ոչինչ չունենք։ Ռուսաստանում ցուրտ է, այլեւս չեն կարողանում աշխատել: Հիմա այնտեղ ասֆալտ են փռում, եզրաքարեր են անում, ամուսինս արհեստավոր է, աշխատանք գտնելը դժվար չէ, ամսական հազար լարիից մի քիչ ավելի է աշխատում»։

«Մեծ, լավ կարտոֆիլն արժե 70 թեթրի, բայց մարդիկ օգոստոսին այն վաճառել են լարիով։ Գինը ցածր է, աշխատանքը՝ դժվար։ Ես դեռ չեմ ծախել, որ դասավորեմ, տեսնենք ինչ ստացանք։ Տղաս ինձ օգնում է, ամեն ինչ անում է ինձ հետ։ Ահա, այս կարտոֆիլները միասին հանեցինք»։ Կանայք ասում են, որ գյուղերում իրենց կյանքը հեշտ չէ: Նրանք ցանկանում են իրենց երեխաներին ամուսինների հետ միասին մեծացնել, հավասարապես կիսել աշխատանքը, միասին որոշումներ կայացնել։

Ռուսաստանի սկսած պատերազմն էլ ավելի է դժվարացրել աշխատանքային միգրացիան։ Տղամարդիկ բողոքում են, որ շինարարական աշխատանքները նվազել են, և եթե այսպես շարունակվի, Վրաստանից աշխատուժի կարիք այլեւս չեն ունենա։ Մարդիկ, ովքեր իրենց ընտանիքները պահում են Ռուսաստանից, կա՛մ պետք է վերադառնան Վրաստան, կա՛մ աշխատանքի նոր շուկա գտնեն։