Եվրոպական հեռանկարից մինչև թեկնածուի կարգավիճակ. ի՞նչ ճանապարհ է անցնում Վրաստանը

Հասարակություն

21:33 / 25.12.2023

ԵՄ անդամակցության թեկնածու երկրի կարգավիճակ շնորհելուց հետո Եվրահանձնաժողովը Վրաստանի համար սահմանեց ինը առաջնահերթ վերապահումներ, առանց որոնց կատարման չեն կարող բացվել ԵՄ անդամակցության շուրջ բանակցությունները։ Նշված պայմանները կատարելու համար Վրաստանի կառավարությունը մշակել է գործողությունների ծրագիր, քաղաքացիական կազմակերպությունները կարծում են, որ այդ գործընթացը թերի է։ Ի՞նչ է տալիս Վրաստանին Եվրամիության հետ մերձացումը և ի՞նչ վերապահումներ ունենք հարաբերությունների հաջորդ փուլ անցնելու համար։

Այն բանից հետո, երբ Եվրախորհուրդը Վրաստանին թեկնածուի կարգավիճակ շնորհեց, Վրաստանի կառավարությունը մշակեց գործողությունների ծրագիր, որի համաձայն՝ կառավարությունը պատասխանատվություն է կրում 2023-2024 թվականներին իրականացնել ինը առաջարկություններ և բարեփոխումներ: Քաղաքացիական հատվածում ասում են, որ պլանի մշակման ու հաստատման գործընթացում հասարակական կազմակերպությունները ներգրավված չեն եղել, սակայն այս պայմանը Եվրահանձնաժողովի առաջնահերթություններից է։ Բացի այդ, հասարակական կազմակերպությունները կարծում են, որ փաստաթղթի բովանդակությունը թերի է։

«Մենք հասկանում ենք, որ գործողությունների ծրագիրը չի կարող ամբողջությամբ մանրամասնվել եւ չի կարող մանրամասնորեն սահմանել յուրաքանչյուր ուղղությամբ նախատեսված բոլոր քայլերը։ Այնուամենայնիվ, այն պետք է ստեղծի կոնկրետ շրջանակներ և ակնկալիքներ ինչպես գործընթացի, այնպես էլ բովանդակության համար: Ցավոք սրտի, այս առումով գործողությունների ծրագրի փաստաթուղթը բավականին ընդհանրական է և չի պարունակում առկա կամ թիրախային ցուցանիշներ, և դրա բովանդակությունը լիովին չի համապատասխանում Եվրոպական հանձնաժողովի կողմից սահմանված առաջարկություններին», - ասված է տասը հասարակական կազմակերպությունների անունից տարածված հայտարարության մեջ։ Քաղաքացիական հատվածում կարծում են, որ օրինաստեղծման և քաղաքականության մշակման գործընթացում կառավարությունը պետք է խորհրդակցի քաղաքացիական հասարակության հետ, ինչպես նշված է իններորդ վերապահման մեջ։

«Մենք կոչ ենք անում Վրաստանի կառավարությանը իրականացնել իր քաղաքականությունը/մոտեցումները Եվրահանձնաժողովի հանձնարարականների իրականացման գործընթացում՝ ենթադրելով մասնակցություն, երկխոսություն և թափանցիկություն։ Միևնույն ժամանակ, կառավարությունը պետք է ճանաչի մարտահրավերները/խնդիրները առանձին ուղղություններով և իրական քայլեր ձեռնարկի դրանց արձագանքելու համար՝ համաձայն Եվրոպական հանձնաժողովի, Վենետիկի հանձնաժողովի և ԵԱՀԿ-ի առաջարկությունների»:

Վրաստանի համար սահմանված ինը պայմաններից մի քանիսը 2022 թվականի հունիսին Եվրահանձնաժողովի կողմից տրված 12 հանձնարարականներից են, իսկ որոշները բոլորովին նոր են՝ ներառյալ ԵՄ-ի և նրա արժեքների վերաբերյալ ապատեղեկատվության և օտարերկրյա տեղեկատվական մանիպուլյացիաների դեմ պայքարը:

ԵՄ ինը պայմաններ

Պայքար Եվրամիության և նրա արժեքների դեմ ապատեղեկատվության դեմ, արտաքին տեղեկատվական մանիպուլյացիաների և միջամտությունների դեմ
Վրաստանի մերձեցման բարելավում Եվրամիության ընդհանուր արտաքին և անվտանգության քաղաքականության հետ.
Պայքար քաղաքական բևեռացման դեմ, այդ թվում՝ ավելի շատ աշխատելով խորհրդարանի ընդդիմադիր կուսակցությունների հետ, հատկապես Վրաստանի եվրաինտեգրմանն առնչվող օրենսդրության վրա.
Ազատ, արդար և մրցակցային ընտրական գործընթացի ապահովում, հատկապես 2024 թվականին։ Ընտրական բարեփոխումների ավարտը ընտրությունների օրվանից առաջ՝ ներառյալ ընտրողների համապատասխան ներկայացվածության ապահովումը:
Հետագա կատարելագործել խորհրդարանական վերահսկողությունը, մասնավորապես անվտանգության ծառայությունների նկատմամբ: Հիմնական կառույցների, հատկապես ընտրական վարչակազմի, Ազգային բանկի և Հաղորդակցության հանձնաժողովի ինստիտուցիոնալ անկախության և անաչառության ապահովում:
Ամբողջական և արդյունավետ դատաիրավական բարեփոխումների ավարտում և իրականացում, ներառյալ Արդարադատության բարձրագույն խորհրդի և դատախազության համապարփակ բարեփոխումը` Վենետիկի հանձնաժողովի առաջարկությունների լիարժեք իրականացման և թափանցիկ և ներառական գործընթացի ապահովման միջոցով.
Հակակոռուպցիոն բյուրոյի, Հատուկ քննչական ծառայության և Անձնական տվյալների պաշտպանության ծառայության արդյունավետության, ինստիտուցիոնալ անկախության և անաչառության ապահովում։ Այս մարմինների վերաբերյալ Վենետիկի հանձնաժողովի առաջարկությունների իրականացում ներառական գործընթացով։ Կոռուպցիայի և կազմակերպված հանցավորության դեմ պայքարի գործերի հետաքննության ամուր փորձի ձևավորում.
Ապաօլիգարխացման վերաբերյալ գործող գործողությունների ծրագրի կատարելագործում, որպեսզի ապաօլիգարխացումն իրականացվի բազմաոլորտային, համակարգային մոտեցմամբ:
Մարդու իրավունքների պաշտպանության չափանիշների բարելավում: Նախաձեռնել անաչառ, արդյունավետ և ժամանակին հետաքննություններ խոցելի խմբերի, լրատվամիջոցների մասնագետների և քաղաքացիական ակտիվիստների նկատմամբ սպառնալիքների միջադեպերի վերաբերյալ և պատասխանատվության ենթարկել բռնության կազմակերպիչներին և հեղինակներին: Քաղաքացիական հասարակության հետ խորհրդակցությունների և համագործակցության անցկացում, ինչը թույլ կտա նրանց էապես ներգրավվել օրենսդրական և քաղաքականության մշակման գործընթացներում և ապահովել նրանց ազատ աշխատանքը։

Վերապահումների թվում հիմնական պայմաններից մեկն ազատ, արդար և մրցակցային ընտրական գործընթացի ապահովումն է։ Ուստի 2024 թվականի խորհրդարանական ընտրությունները և նախընտրական շրջանը որոշիչ են լինելու, թե արդյոք Եվրահանձնաժողովը կհամարի 4-րդ հոդվածը կատարված։

«Ընտրությունները պետք է անցկացվեն ազատ, արդար, մրցակցային միջավայրում։ Սա նշանակում է, որ պետք է լինի բռնությունից զերծ միջավայր, և բոլոր սուբյեկտները պետք է ունենան ընտրական գործընթաց վարելու հավասար հնարավորություն։ Ազատ միջավայրում ընտրողը պետք է ձեւավորի նաեւ իր կամքը, թե որ սուբյեկտին կաջակցի։ Մենք տեսնում ենք, որ երբ իշխող կուսակցության վարկանիշը նվազում է, հետո անցնում են բռնի քաղաքականության, աժիոտաժը զուրկ է օբյեկտիվ, բովանդակային հիմնավորումներից, բայց իրականում դա պահանջ է, ընտրողներն ուզում են տեսնել, թե որքան տեսլականներով են բեռնված քաղաքական ծրագրերը: Կարևոր է, որ դիտորդները հնարավորություն ունենան ազատորեն հետևել գործընթացին։ Մինչ այդ բազմաթիվ փաստեր կային, երբ տեղական մոնիտորինգ իրականացնող կազմակերպությունների մասին ապատեղեկատվություն և ատելության խոսք պարունակող բազմաթիվ կարծիքներ էին տարածվել։ Կառավարությունը պետք է հետևի այս սկզբունքներին», - ասում է «Բաց տարածք - Կովկասի» ղեկավար Իրմա Պավլիաշվիլին:

Նրա խոսքով, էական է, որ ընտրական վարչակազմի որոշումները լինեն անկախ և չեզոք։ Նաև Եվրահանձնաժողովի այս վերապահումը կատարելու համար կարևոր է ընտրական վեճերը որպես վերջնական ատյան դիտարկող դատարանի դերը։ Իրմա Պավլիաշվիլին ասում է, որ ընտրական վարչությունը լուրջ նախապատրաստության կարիք ունի, քանի որ այս տարի ընտրություններն անցկացվում են էլեկտրոնային եղանակով։

«Ընտրացուցակների թերությունները կապված են էլեկտրոնային ընտրությունների հետ, այս ցուցակները պետք է ի վերջո հստակեցվեն։ ԵԱՀԿ-ն էլ սրա վերաբերյալ հանձնարարական ուներ, որ ընտրությունների ուղղությամբ ընդհանուր բարեփոխում կատարվի, բացահայտվեն այն խնդիրները, որոնք դեռևս մարտահրավեր են մնում։ Կարևոր է օգտագործել վարչական ռեսուրսները: Բազմաթիվ փաստարկներ կային, որ 5 տոկոսային շեմը բարձր է, և որպեսզի խորհրդարանն ավելի ներկայացուցչական ու բազմազան լինի, կարևոր է մանդատների բաշխման մեջ ավելի շատ կուսակցություններ ներառել։ Պետք էր ավելի շատ ջանքեր գործադրել արգելքն իջեցնելու համար: Այս մասին քաղաքական կուսակցություններում տարբեր կարծիքներ կային»,- ասում է Իրման։

Ինչու՞ է մեզ պետք Եվրամիությունը

Վրաստանին թեկնածուի կարգավիճակ շնորհելը մեծացնում է նաև Եվրամիության ֆինանսական ռեսուրսների հասանելիությունը։ Եվրամիությունը Վրաստանի ամենամեծ ֆինանսական աջակիցն ու առևտրային գործընկերն է։ Այն նպաստում է Վրաստանի սոցիալ-տնտեսական զարգացմանն ու բարեփոխումներին, ինչի համար օգնում է երկրին ֆինանսապես և տեխնիկապես։

Եվրամիության տեղեկատվության համաձայն՝ 2021-2024 թվականներին Վրաստանին հատկացվող ֆինանսավորումը պետք է հասնի 340 մլն. եվրոյի: Առաջնահերթ ոլորտներն են տնտեսությունը, ինստիտուտները, օրենսդրությունը, անվտանգությունը, շրջակա միջավայրի պաշտպանությունը և կլիմայի կայունությունը, թվային փոխակերպումը, գենդերային հավասարությունը և ներառական հասարակությունը:

Բացի այդ, 2021-2023 թվականներին Եվրոպայի խաղաղության մեխանիզմի շրջանակներում հավաքվել է 62,75 մլն եվրո՝ Վրաստանի պաշտպանության ուժերի բժշկական, ինժեներական և նյութատեխնիկական ստորաբաժանումների հզորացման համար։

Եվրամիությունը շարունակում է աջակցել Վրաստանին մոնիտորինգային առաքելության (EUMM) շրջանակներում։

Արևելյան գործընկերության համար 2021 թվականին մշակված Տնտեսական և ներդրումային պլանը (EIP) նպատակ ունի մինչև 2027 թվականը մոբիլիզացնել մինչև 17 միլիարդ եվրո՝ միջազգային ֆինանսական կառույցների հետ համագործակցությամբ: Վրաստանի համար մշակված EIP-ի շրջանակներում Եվրամիությունն արդեն հավաքել է 1,7 միլիարդ եվրոյի ներդրումներ, որից 194 միլիոն եվրոն տրվել է դրամաշնորհների տեսքով։ Այս ներդրումները ձեռնտու են Վրաստանի բնակչությանը հետևյալ կերպ.

80000 փոքր և միջին ձեռնարկությունների աջակցություն;

Սև ծովում ստորջրյա օպտիկամանրաթելային մալուխի և էլեկտրական մալուխի անցկացում;

Սև ծովով լաստանավերի կանոնավոր երթեւեկության ապահովում՝ Եվրամիությունն ու Վրաստանը միացնելու նպատակով;

հասարակական և բնակելի շենքերի էներգաարդյունավետության բարձրացում;

Գյուղերում արագ լայնաշերտ ենթակառուցվածքների զարգացում. Օրինակ, Քարթլիում կառուցվել է հողմային էլեկտրակայան, որն առաջինն է կովկասյան տարածաշրջանում և նպատակ ունի մեղմել կլիմայի փոփոխությունը և խրախուսել կայուն տնտեսական աճը։

Ավելի քան 11000 մասնակից ներգրավվել է Եվրամիության և Վրաստանի միջև կրթության, ուսուցման, երիտասարդության և սպորտի ոլորտներում փոխանակման նախագծերում, ինչպես նաև ERASMUS+ ծրագրի շրջանակներում 2014-2020 թվականներին Եվրամիությունը 22,5 մլն եվրո է հատկացրել 2015-2022 թվականներին քաղաքացիական հասարակությանն աջակցելու համար։

Որտեղ է Վրաստանը, Մոլդովան, Ուկրաինան

Վրաստանը մեկ քայլ հետ է Մոլդովայից և Ուկրաինայից: Նրանք արդեն անցել են անդամակցության բանակցությունների բացման փուլին, թեև որոշակի վերապահումներով՝ Եվրահանձնաժողովը երեք պայման է սահմանել Մոլդովայի համար, չորսը՝ Ուկրաինայի համար։

Եվրահանձնաժողովը Ուկրաինայի և Մոլդովայի համար բանակցությունների նախնական շրջանակը կներկայացնի 2024 թվականի գարնանը։ Վրաստանի համար կարևոր ամսաթիվ հավանաբար կլինի 2024 թվականի աշնանը, երբ Եվրամիությունը կհրապարակի ընդլայնման ամենամյա փաթեթը։ Այս փաստաթղթում պարունակվող զեկույցները գնահատում են թեկնածու երկրների առաջընթացը իրենց վերապահումների կատարման հարցում։ Եթե Վրաստանի կառավարությունը, համաձայն իր գործողությունների ծրագրի, կատարի բոլոր ինը վերապահումները այս տարի, և Եվրահանձնաժողովը դրական գնահատի այն, նա խորհուրդ կտա Խորհրդին բանակցություններ սկսել Վրաստանի հետ։ Սա ամենադժվար և երկար գործընթացն է։ Բանակցությունների ընթացքում երկիրը պատրաստվում է ներդնել ԵՄ օրենքներն ու չափանիշները։ Բոլոր հարցերի շուրջ բանակցություններից հետո երկիրը պատրաստակամություն է հայտնում անդամակցելու Եվրամիությանը, որի հիման վրա ԵՄ անդամ երկրները միաձայն որոշում են կայացնում, և երկիրը դառնում է Եվրամիության անդամ։

Եվ այնուամենայնիվ, ե՞րբ Վրաստանը հնարավորություն կունենա դառնալու եվրոպական մեծ ընտանիքի լիիրավ անդամ՝ Եվրոպական խորհրդի նախագահ Շառլ Միշելը հայտարարեց, որ Եվրամիությունը պետք է պատրաստ լինի ընդունելու նոր անդամներ 2030թվականին: Եվրախորհրդարանը նաև առաջարկում է անդամակցության բանակցություններն ավարտել մինչև 2030 թվականը։ Այնուամենայնիվ, ԵՄ անդամ շատ երկրներ այս ամսաթիվը չափազանց լավատեսական են համարում։