Թանկացած հացն ու գնի պահպանման վրա ծախսված միլիոնները

Տնտեսություն

25.11.2021

Վրաստանում հացի գինը թանկացել է 13,2%-ով, սա վերջին տարվա պաշտոնական վիճակագրությունն է։ Համաճարակի սկզբում, երբ համաշխարհային շուկայում ցորենի գինը սկսեց բարձրանալ, իշխանության ներկայացուցիչները վստահեցնում էին, որ հացի թանկացման պատճառ չկա։ Այս խոստումը կատարելու համար բյուջեից միլիոնավոր լարիներ են ծախսվել սուբսիդավորման վրա, որը կարողացել է ընդամենը մի քանի ամիս պահպանել հացի գինը, այն էլ՝ մասամբ։

Ալյուրի թանկացմանը զուգընթաց, սուբսիդավորման արտոնությունները չեն ազդել փոքր գործարանների վրա: Այս բիզնեսի սեփականատերերը «9-րդ ալիքի» մոտ պատմում են, որ ծրագրի սահմաններում, ալյուրը մյուսների համեմատ, թանկ էին գնել, որի պատճառով շատերը ստիպված էին աշխատել, ստանալով միայն վնաս։

Վրաստանում մենք տարեկան սպառում ենք մոտ 600-700 հազար տոննա ցորեն։ Արտադրանքի մինչև 90%-ը ներմուծվում է։ Երկրում հացահատիկը հիմնականում ներկրվում է Ռուսաստանից։ Ցորեն ենք գնում նաև Ղազախստանից և Ուկրաինայից։

Այս տարի համաճարակի հետևանքով առաջացած գնային ճգնաժամին գումարվեց ցորենի արտահանման նոր հարկի ներդրումը, որի համաձայն, մեկ տոննա ցորենի գինը բարձրանում է մոտ 65 դոլարով։ Այս ամենն արտահայտվում է հացի սպառողական գնի վրա: Ցորեն ու հաց արտադրողները կառավարությանը կոչ են անում արդյունավետ քայլեր ձեռնարկել ու վերանայել հարկային մեխանիզմները։

Փոքր բիզնեսը անառողջ մրցակցության պայմաններում

Հացի գնի թանկացումը, քաղաքացիներից հետո ամենաշատը հարվածել է փոքր բիզնեսին։ Ախալցիխեի հացի փռերի սեփականատերերն 9-րդ ալիքի հետ զրույցում ասում են, որ հացի գինը պահպանելու համար ստիպված են եղել որոշ ժամանակ աշխատել վնասով:

Անտոն Խեչաշվիլին փոքր հացի փուռ ունի Ախալցիխեի կենտրոնում։ Համաճարակի ողջ ընթացքում նա կարողացել է հացի գինը պահել չնչին շահույթով, որոշ դեպքերում՝ վնասով աշխատելու հաշվին։

«Մենք ձեռնպահ մնացինք [գները բարձրացնելուց], այնքան, որքան կարող էինք, մի քանի շաբաթ է, ինչ մեզ մոտ էլ թանկացավ: Մինչ այդ քիչ թե շատ փորձում էինք հավասարակշռել, բայց ամեն ինչի գները բարձրացան, և մենք էլ ստիպված եղանք բարձրացնել 10-15 թեթրիով», - ասում է Անտոն Խեչաշվիլին:

Հացի թանկացման միտումը նկատվում էր դեռ անցած տարի, ամռանը, դրանից հետո հացի ինքնարժեքն աստիճանաբար բարձրանում էր։ Անտոնի խոսքով, իր հացի փուռը պետական սուբսիդիա չի ստացել, ինչը թույլ կտար արտադրողներին շուկայում առաջին որակի ալյուրը գնել ավելի ցածր գնով՝ 53 լարիով։

«Առանց որևէ օգնության, փորձում էինք չբարձրացնել հացի գինը և միևնույն ժամանակ՝ մրցակցել ավելի մեծ ձեռնարկությունների հետ, այդ իսկ պատճառով, շատ ամիսներ աշխատել ենք ի կորուստ մեզ: Հիմա էլ, չնայած արդեն թանկացրել ենք հացի գինը, բայցևայնպես, այնքան է ամեն ինչ թանկացել, որ հնարավոր է կրկին վնաս կրեմ»,- ասում է Անտոն Խեչաշվիլին և հավելում, որ թանկացումներից հետո իրենց մոտ հաճախորդների թիվը բավականին նվազել է:

17 միլիոն հացի գինը ժամանակավորապես պահպանելու համար և իշխող կուսակցության ֆինանսավորողնորը պետական ծրագրում

«Ողջ պատասխանատվությամբ հայտարարում ենք, որ հացը չի թանկանալու»,- այս խոսոտումը 2020 թվականի նոյեմբերի 27-ին տրվել էր գյուղատնտեսության նախարար Լևան Դավիթաշվիլիի կողմից: Նա հացի գնի պահպանման երաշխիք անվանեց սուբսիդավորման ծրագիրը, որի համաձայն, պետությունը հացի գինը պահպանելու համար, առաջին կարգի ալյուր վաճառողներին կվճարեր գումար, որպեսզի մեկ պարկ ալյուրի գինը չգերազանցեր 53 լարին: Ծրագրի նախնական բյուջեն կազմում էր 10 մլն լարի և պետք է երկարացվեր մինչև 2021 թվականի ապրիլ ամիսը:

Կառավարության կողմից հաստատված սուբսիդիան վերաբերվեց միայն խոշոր հացածախ ընկերություններին: Ըստ պայմանների, ծրագրին կարող էին մասնակցել միայն այն ընկերությունները, որոնք վերջին երեք ամսում չեն գնել 120 տոննայից պակաս ալյուր։

Փորձագետների կարծիքով՝ այս վերապահումը բիզնեսին համար ստեղծեց անհավասար պայմաններ, ինչը շուկայում ստեղծեց ոչ մրցակցային միջավայր։ Ծրագրի մեկնարկից անմիջապես հետո որոշ մարզերում հացը թանկացավ:

Ավելի ուշ՝ 2020 թվականի ապրիլին, ծրագրի իրականացման ժամկետը երկարաձցվեց մինչև յոթ ամիս, իսկ բյուջեն աճեց, մինչև 17 միլիոն լարի։

Գյուղատնտեսության նախարարության կողմից 9-րդ ալիքին տրամադրված տեղեկատվության համաձայն՝ ծրագրով սուբսիդավորվել է 54 հազար տոննա ալյուր։ Նրանում մասնակցել է ութ ընկերություն։

Այս ընկերությունների հետ առնչվող որոշ անձինք նաև իշխող կուսակցության քաղաքական ֆինանսավորողներ են։ Նրանք տարբեր ժամանակաշրջաններում ֆինանսավորել են «Վրացական երազանքի» նախընտրական քարոզարշավը։

Այդպիսի ընկերություններից է «Բեղելիա» ՍՊԸ-ն, որի տնօրենը «Վրացական երազանք»-ին վերջին երկու տարում նվիրաբերել է 20 հազար լարի։ Ռեեստրի տյալների համաձայն, ընկերության սեփականատերը Ղազախստանում գրանցված «Նոմադ Ասեցիա» ՍՊԸ-ն է, իսկ տնօրենը՝ Վլադիմեր Բիձինաշվիլին։

Շահառուների թվում է «Berville Group» ՍՊԸ-ն, որի 99%-ը պատկանում է գործարար Նուրու Չանքսելիանիին։ Նա իշխող թիմին ֆինանսավորում է 2016 թվականից և ընդհանուր առմամբ ծախսել է մինչև 50 000 լարի։

Երազանքի ազդեցիկ դոնորներից են սուբսիդավորման ծրագրի մասնակից ևս մեկ ընկերության՝ ՍՊԸ «Ջեոմոլի» հետ կապված անձինք: Այս ընկերության տնօրենը Բեսիկ Բեժաշվիլին է, ով 2016 թվականին Վրացական երազանքին նվիրաբերել է 50 հազար լարի:

Չնայած խնդրանքին՝ նախարարության տրամադրած տեղեկատվությունից պարզ չէ, թե սուբսիդավորման ծրագրով նախատեսված 17 մլն լարիից որ ընկերությունը որքան է ապահովել։

Ինչպիսի լուծում են տեսնում, և ինչ ակնկալիքներ ունեն ոլորտի մասնագետները
Քանի որ այս տարվա ցորենի պաշարներն արդեն իսկ հավաքվել են ցորեն արտադրող երկրներում, փորձագետները գոնե մինչև նոր բերքահավաքը հացահատիկի գների բարձրացում չեն ակնկալում։ Սակայն կփոխվի՞ արդյոք առաջիկայում հացի ինքնարժեքը, դա հացահատիկի գնից բացի կախված է բազմաթիվ այլ գործոններից։

Ցորենի և ալյուր արտադրողների ասոցիացիայի գործադիր տնօրեն Լևան Սիլագավան ասում է, որ 2021 թվականի հունիսից, երբ Ռուսաստանը սահմանեց արտահանվող ցորենի նոր հարկը, Վրաստանը բախվեց մեկ այլ կարևոր մարտահրավերի։ Ներկայումս Ռուսաստանից պատրաստի ալյուր ներկրելն ավելի էժան է, քան ներկրել ցորենն ու տեղում արտադրելը (քանի որ ցորենի համար սահմանված հարկը չի տարածվում ալյուրի վրա)։ Սա վտանգ է ներկայացնում ինչպես գործարանների աշխատանքի, այնպես էլ երկրի պարենային անվտանգության համար։

«Ելնելով նրանից, որ մեր գործարանների արտադրած ալյուրը գնային առումով չի կարող մրցակցել ներկրվածի հետ, մի քանի գործարաններ արդեն դադարել են աշխատել։ Հետևաբար, ալյուրի ներմուծումն ավելացել է, ինչը հանգեցրել է ցորենի պաշարների կրճատմանը։ Պետք է լինի այնպիսի հարաբերակցություն, որը չի խաթարի պարենային անվտանգությունը: Միաժամանակ երկիրը պետք է հոգ տանի, որ հացի թանկացումը ցավալի ազդեցություն չունենա բնակչության բարեկեցության վրա», - պարզաբանում է Լևան Սիլագավան՝ «Իններորդ ալիքի»-ի հետ զրույցում։ Նրա խոսքով, ոլորտը նմանատիպ նախաձեռնությամբ արդեն դիմել է կառավարությանը:

Հացթուխների ասոցիացիայի ղեկավար Մալխազ Դոլիձեն նույնպես հարկային համակարգի վերանայումն այս առումով անհրաժեշտ է համարում, սակայն ալյուրի ներկրման հարցում նրա դիրքորոշումն այլ է՝ նա կարծում է, որ ստեղծված իրավիճակում լավագույն լուծումը կլինի հացի ինքնարժեքը հարկերի հետ հավասարակշռելը։

«Հարկային բեռը հացի ինքնարժեքի կարեւորագույն բաղադրիչներից է։ Ադրբեջանն, օրինակ, ընդհանրապես վերացրել է հացամթերքի ԱԱՀ-ն։ Որոշ երկրներում, համեմատած այլ ապրանքների հետ, այդ հարկը չի գերազանցում 10%-ը»,- ասում է Դոլիձեն:

«Մինչ նոր բերքահավաքը համաշխարհային շուկայում գների փոփոխություն չի սպասվում»,- ասել է Մալխազ Դոլիձեն։

Ինչ վերաբերում է պարենային անվտանգության ռիսկերին, ապա ոլորտի փորձագետը կարծում է, որ այս առումով երկրին վտանգ չի սպառնա, եթե բերքահավաքի ընթացքում անհրաժեշտ քանակությամբ ցորեն պաշարենք։

«Ընդհանրապես լավ կլինի, երբ ցորենի բերքահավաքի շրջան է, այնտեղ, որտեղից ներկրվում է ցորենը, ստեղծենք պաշարներ և ոչ թե խոչընդոտներ: Ես միշտ ասում եմ, որ շուկայական տնտեսության սկզբունքները պետք է պահպանվեն»,- ասում է Մալխազ Դոլիձեն:

ՄԱԿ-ի գյուղատնտեսական գործակալության խորհրդատվության համաձայն՝ պարենային անվտանգությունն ապահովելու համար երկիրը պետք է ունենա առնվազն երկու ամսվա ցորենի պաշար (80 հազար տոննա): Փորձագետները կանխատեսում են, որ եթե շարունակվի ալյուրի զանգվածային ներկրումը երկիր, և վտանգվի գործարանների աշխատանքը, երկրի պարենային անվտանգությանը զգալի վտանգ կսպառնա: Այս ամենը ազդեցություն կգործի գնի վրա, քանի որ ոչ ոք չգիտի, թե երբ Ռուսաստանը կսահմանի հարկ ալյուրի արտահանման համար: Ուստի մասնագետները լուծումը տեսնում են տեղական արտադրության ուժեղացման եւ ռուսական ցորենից կախվածությունը նվազեցնելու մեջ։

თეგები: թանկացում / Հացի գին / ցորեն /

Հեղինակ:

რობი ზარიძე