Սեզոնային աշխատողների վիճակը վատթարանում է՝ ովքեր են մեկնում Ռուսաստան, ովքեր մնում Վրաստանում

Գյուղատնտեսություն

19.12.2023

Սամցխե-Ջավախեթիում սեզոնային աշխատանքի մեկնող տղամարդիկ Ռուսաստան-Ուկրաինա պատերազմի պատճառով ընտրության առաջ են կանգնել՝ ավանդաբար գնալ Ռուսաստան և արժեզրկված ռուբլու պատճառով ավելի քիչ գումարով վերադառնալ ընտանիք, թե՞ մնալ Վրաստանում և զբաղվել գյուղատնտեսությամբ։ Նրանք, ովքեր ձեռնպահ մնացին մեկնելուց, հող մշակեցին, ապրանքն ավելացրին, բայց իրենց ապրանքի ցածր գնի պատճառով դժգոհ են։

Ընտանիքին յոթ տարի Ռուսաստանից պահող Արթուր Պողոսյանն այս տարի սեզոնային աշխատանքի չի գնացել։ Հիմնական պատճառը պատերազմի պատճառով աշխատատեղերի կրճատումն ու աշխատավարձի նվազեցումն է։

«Գյուղում փողի մեծ մասը գալիս է Ռուսաստանից։ Տղամարդիկ, բոլորս գնում ենք այնտեղ 5-6 ամիս աշխատելու, աշխատում ենք ու վերադառնում։ Այս գումարը ծախսում ենք մինչև գարուն, հետո նորից գնում։ Մնացածս դեռ հույսը դնում ենք կաթի ու կարտոֆիլի վրա։ Ի՞նչ ենք մտածում: Նախ թող այս պատերազմը վերջանա, երկու կողմից էլ մարդիկ կան, ոչ մեկին ձեռնտու չէ։ Ես պատերազմ չեմ ուզում, կապ չունի, թե ում կողմից եմ»,- ասում է Արթուր Պողոյանը։

Այս տարի Ռուսաստան գնալուց հրաժարվեց նաև Նինոծմինդայի Ջիգրաշեն գյուղում ապրող երիտասարդ տղամարդը, ում ընտանիքը զբաղվում է անասնապահությամբ։

«Մենք՝ գյուղացիներս, մեզ պահում ենք կարտոֆիլով, անասնապահությամբ։ Բոլոր վարկերը վերցնում ենք այն հույսով, որ աշնանը կարտոֆիլը կվաճառենք և կվճարենք։ Ամեն ինչ թանկ ենք գնում, բայց կարտոֆիլը էժան ենք վաճառում։ Կարտոֆիլ աճեցնելն այլևս ձեռնտու չէ։ Մենք այնքան ենք ցանում, որ տանը սնունդ ունենանք։ Կաթ ենք վաճառում, նախկինում թանկ էր, հիմա գին չունի»։

Ի տարբերություն Արթուր Պողոսյանի, Սուսանա Ակոփյանի ընտանիքի երեք անդամները ռիսկի դիմեցին և գնացին այս տարի ևս։ Սուսանայի ամուսինն ու երկու երեխաները դեռ Ռուսաստանում են, իսկ նա թոռներին է մեծացնում Ախալցիխեի Սխվիլիսի գյուղում։ Նա ասում է, որ ընտանիքի անդամներն ուղարկում են միայն այնքան գումար, որքան անհրաժեշտ է ամենօրյա ապրուստի համար։

«Ռուբլու փոխարժեքն ընկել է, բոլորն այնտեղ են աշխատում, նրանց աշխատավարձն այստեղ ոչինչ է։ Մենք վարկեր ունենք, ուստի այս պատմությունը բոլորին անդրադարձավ, բացի պաշտոնյաներից։ Եթե ուզում ես տան համար ինչ-որ բան գնել, օրինակ՝ լոգարան վերանորոգել, կարգին ապրանք գնել, դա անհնար է, միջոցներ չունենք»,- ասում է Սուսանան։

Եկամուտից բացի, ռուսական ներխուժումն Ուկրաինա Ակոփյանների ընտանիքին զրկել է մեկ այլ բանից։

«Շատ ցավալի է, որ պատերազմ սկսվեց, ես տուն ունեմ Ուկրաինայում։ Ուկրաինացիները շատ լավ մարդիկ են, բարի։ Այնտեղ ինձ ոչ ոք չէր ասում, որ դու հայ ես։ Ես այնտեղ ապրեցի չորս տարի։ Ափսոս, որ պատերազմը սկսվեց»։

Նույն գյուղում է ապրում Ակոփ Աբրամյանը, ով կրթությունը ստացել է Ռուսաստանում, սակայն ի վերջո նախընտրել է ապրել Վրաստանում։ Նա ասում է, որ չնայած մի շարք մարտահրավերներին, սեզոնային աշխատողների զգալի մասն այս տարի մեկնել է Ռուսաստան:

«Ով գնում էին, այս տարի գնացին ու հետո վերադարձան։ Հավանաբար, չգնացողները կլինեն 10 տոկոս։ Նույնիսկ ռուսները գնացին այլ երկրներ՝ Եվրոպա, Ամերիկա, Վրաստան»,- մեզ հետ զրույցում ասաց Ակոփ Աբրամյանը։

«Գյուղի տղամարդկանց 40%-ը գնացել է Ռուսաստան աշխատելու»,- ասում է Ախալքալաքի Խուլգումո գյուղի բնակիչ Սվետա Լագզյանը։ Երիտասարդ կինն ասում է, որ սեզոնային աշխատանքի գնալն այլևս այնքան եկամտաբեր չէ, որքան նախորդ տարիներին։

«Եթե մարդն այստեղ ոչինչ չի կարողանում անել, Ռուսաստանը մնում է վերջին տարբերակը։ Ոմանք արդեն տեղափոխվում են ամբողջ ընտանիքով։ Գյուղեր գիտեմ, որտեղ մի քանի բնակիչ է մնացել, մնացածը գնացել են Ռուսաստան։ Պատերազմի սկզբում աշխատանքի գնացողների թիվը պակասեց։ Մեծ խնդիր է նաև, որ ռուբլին արժեզրկվեց ու դրա պատճառով չեն գնում, կամ գնացել են ու շուտ եկել։ Նրանց այնտեղ աշխատավարձ տվել են, բայց այդ ռուբլին այստեղ գին չունի»։

Ախալքալաքի Դադեշ գյուղում ասում են, որ վերջին երկու տարիներին, քանի որ պատերազմը շարունակվում է, իրենց գյուղից շատերն այլեւս չեն գնում Ռուսաստան աշխատելու։

«Երիտասարդների առնվազն 20 տոկոսը գնում է: Երևի 30-40 տղամարդ»,- ասում է Արթուր Մարտիրոսյանը։

Նրանք, ովքեր որոշել էին մնալ ընտանիքում և զբաղվել գյուղատնտեսությամբ, բախվեցին բազմաթիվ խոչընդոտների։ Մինաս Քոբելյանը ապրում է Նինոծմինդայի Ջիգրաշեն գյուղում։ Ընտանիքը պահելու համար նա հող է մշակում, հովիվ է աշխատում։ Նա ասում է, որ բերքի պահպանումը թանկացել է, իսկ իրենց արտադրանքի գինը՝ նվազել։

«Մենք շատ խնդիրներ ունենք։ Գյուղատնտեսական պաշարներ, հերկ և ցանք: Կով պահելը գյուղացու համար շատ դժվար է: Թանկացել են վառելիքը և տրակտորային ծառայությունները: Պարարտանյութն արժե 70 լարի, որտեղի՞ց այդ գումարը։ Եթե գյուղացին աշխատանք չգտնի, մահացած է։ Պետությունն ամեն ինչում պետք է աջակցի գյուղացուն, որպեսզի զարգացնի գյուղատնտեսությունը։ Եթե աջակցություն չլինի, ոչինչ չի լինի։ Մենք մեր միջոցներով ոչինչ չենք կարող փոխել: Կարտոֆիլն այժմ արժե 60-70 թեթրի, բայց գինը այն չէ, ինչ պետք է լինի։ Մեզնից էժան են առնում, բերում, քաղաքում թանկ վաճառում։ Գյուղացու բերքը պետք է թանկ լինի, որ կարողանա ապրել»,- դժգոհում է Մինաս Քոբելյանը։
Ռուսաստանում սեզոնային աշխատողները վարձատրվում են տեղական արժույթով: Ռուբլու փոխարժեքը լարիի նկատմամբ կրկնակի կրճատվել է: Ընտանիքները, որոնց եկամուտը կախված է Ռուսաստանից տղամարդկանց ուղարկած գումարից, ելք են փնտրում։

«Ես շատերին գիտեմ, որ գնում են բանկ, վարկ են վերցնում ու ռուբլին խնայում, մարդիկ սպասում են, որ միգուցե հետո ավելի լավ փոխարժեք լինի։ Սա աղետ է ընտանեկան բյուջեի համար, քանի որ ոչ ոք չգիտի, թե ռուբլին ավելի լավ փոխարժեք կունենա՞ արդյոք»,- ասում է «Բաց սահմաններ» կազմակերպության նախագահ Ռիմա Ղարիբյանը։ Ռիման պատմում է, թե ինչպես փոխարժեքի անկումը փոխեց ընտանիքների կյանքը:

«Կոնկրետ պատմություններ կան, երբ տղամարդը պետք է ձմռանը վերադառնա տուն՝ Ջավախք, բայց հիմա մտածում է ընտանիքին երեք ամսով տանել Ռուսաստան, քանի որ նույն գումարով, ռուսական ռուբլով, Ախալքալաքում ապրելը ավելի թանկ է լինելու, քան Ռուսաստանում։ Իրավիճակը շատ ծանր է: Այլընտրանք չկա։ Մի քանիսը փորձել են աշխատել Եվրոպայում, բայց զանգվածաբար Եվրոպա չեն գնում։ Նախ այն պատճառով, որ նրանք կապ չունեն։ Մենք Ռուսաստանում ունենք սփյուռք, մարդիկ, ովքեր տարիներ առաջ գնացել են, ընկերություններ ունեն և ցանկանում են տեղացիներին աշխատանքի տեղավորել»:

Էթնիկ հայերը սկսեցին զանգվածաբար լքել Ռուսաստանը 90-ականներին։ Սամցխե-Ջավախեթիից աշխատանքի մեկնած շատ տղամարդիկ հաստատվել են այնտեղ, ստեղծել ընկերություններ և դարձել Ջավախեթիից հեռացած տղամարդկանց գործատուներ:

«Երիտասարդը մեկ նպատակ ունի՝ ավարտել դպրոցը, չափահաս դառնալ, անձնագիր ստանալ ու գնալ Ռուսաստանում աշխատելու։ Դա մի տեսակ ավանդույթ է դարձել, քանի որ այնտեղ են հայրը, հորեղբայրը, հարազատները։ Ընտանիքում փող աշխատելու այդպիսի եղանակ ունեն, դա նորմ է դարձել։ Մինչ ռուս-ուկրաինական պատերազմի սկսվելը նրանք նույնիսկ Վրաստանում աշխատանք չէին փնտրում»,- ասում է Ախալքալաքի բիզնես կենտրոնի տնօրեն Մախարե Մացուկատովը։ Նա տարիներ շարունակ հետևում է, թե ինչպես են տղամարդիկ գարնանը գնում Ռուսաստան և վերադառնում ուշ աշնանը։ Տեղական հասարակական կազմակերպության ներկայացուցչի խոսքով՝ այն բանից հետո, երբ Ռուսաստանը ներխուժեց Ուկրաինա և սկսվեցին ռազմական գործողությունները, Ջավախեթիից հեռացած գործարարներն անկայունության զգացում ունեն և մտածում էին Վրաստան վերադառնալու մասին։

«Վերջին մեկ տարում շատերն են կապվում ինձ հետ, ասում են, որ ուզում են իրենց ունեցվածքը Ռուսաստանից Վրաստան տեղափոխել: Սա նշանակում է, որ այնտեղ գործերը շատ վատ են ընթանում, միտումն այսպիսին է, և ապագայի համար մտածում են վերադառնալ Ջավախք և ներդրումներ կատարել իրենց ծնողների հողում։ Հետաքրքիր է, թե այստեղ ինչպիսին է լինելու պետության մոտեցումը։ Անհատական ստուգում պետք է լինի, քանի որ այստեղ ռուսական ծագում ունեցող բիզնես գործունեության շարունակությունը կարող է անվտանգության հետ կապված խնդիրներ առաջացնել։ Մարդկանց մեծ մասն անկեղծորեն հետաքրքրված է իր կապիտալի և ընտանիքի անվտանգությամբ և այլ մտքեր չունի: Համապատասխան գերատեսչությունների գործն է վերլուծել, թե ում ունեցվածքն է գրանցվելու, ում չի թույլատրվելու։ Մի կողմից լավ է, ներդրումներ կլինեն, կնպաստեն մեր տնտեսությանը, և տեղում կստեղծվեն փոքր ձեռնարկություններ և, համապատասխանաբար, աշխատատեղեր կստեղծվեն, մյուս կողմից՝ կարևոր է մտածել՝ արդյոք այս մարդկանց կհետևեն բացասական մտքերով այլ մարդիկ, ովքեր վաղը և մյուս օրը կարող են գլխացավանք դառնալ տարածաշրջանի և երկրի համար»,- ասում է նա։

Մինչև գործարարների Ջավախեթի վերադարձի հարցը օրակարգում հայտնվի, պետությունը պետք է ակտիվացնի աշխատանքը այլ ուղղություններով։ Տնտեսագետ Կակո Ցոմաիան նշում է բազմաթիվ խնդիրներ, որոնք բնակչությանը մղում են դեպի Ռուսաստան:

«Երկրում տնտեսական աճի այնպիսի տեմպ պետք է լինի, որ մարդիկ ցանկանան վերադառնալ այս երկիր և աշխատանք գտնել։ Երկրում աշխատատեղերը քիչ են, մարզում լեզվական խոչընդոտ կա, մարդիկ խոսում են ռուսերեն և չգիտեն պետական լեզուն, տեղեկություններ են ստանում քարոզչական խողովակներից, սա ակնհայտորեն իր ազդեցությունն ունի։ Սա պահանջում է երկարաժամկետ, առողջ քաղաքականության իրականացում: Անգլերեն էլ չգիտեն, և արևմտյան երկրներում ինտեգրումն էլ է խնդիր: Կառավարությունը պետք է գործի, սա մեկ-երկու տարում չի լուծվում, պետք է մշակի բազմամյա ծրագիր»,- մեզ հետ զրույցում ասաց Կակո Ցոմաիան։

Ներկայիս իրադարձությունները ևս մեկ անգամ մեզ ցույց տվեցին, թե որքան անկայուն և անկանխատեսելի է Վրաստանի հարավային հարևանը»,- նշում են քաղաքագետները։ Կախա Գոգոլաշվիլիի խոսքով՝ ևս մեկ անգամ պարզ դարձավ, որ Ռուսաստանի հետ տնտեսական կապը՝ թե՛ անհատական, թե՛ պետական քաղաքականության մակարդակով, ռիսկային է։

«Տարիներ շարունակ մարդիկ Ռուսաստանում իրենց կյանքը կառուցել են սեզոնային աշխատանքով, դա շատ ռիսկային քաղաքականություն է, Ռուսաստանը երկար ժամանակ ագրեսիվ քաղաքականություն է վարում մեր նկատմամբ։ Քանի անգամ շուկա է փակել, երբեմն քաղաքացիներին ներս չի թողել, երբեմն աշխատուժի արտահոսք է լինում, երբեմն էլ՝ հոսք, այստեղ պետք է ճկուն քաղաքականություն վարել։ Աշխատուժի շարժունակության և աշխատաշուկայի խնդիրները կառավարելի են ավելի մակրո մակարդակով, և այդ հոսքերը պետք է ուսումնասիրվեն: Սրա մասին պետք է հոգան էկոնոմիկայի, առողջապահության, աշխատանքի նախարարությունները։ Ոչ թե փող տալ, այլ լուծում առաջարկել»,- ասում է Կախա Գոգոլաշվիլին։ Ռոնդելի հիմնադրամի հետազոտողի կարծիքով՝ սեզոնային աշխատողները ստիպված կլինեն դժվար որոշում կայացնել և գտնել ավելի կայուն գործատու։

Վրաստանի 2021-2030 թվականների միգրացիոն ռազմավարությունը ուղեցույց է պետական գերատեսչությունների համար։ Այն նաև նշում է, թե ինչ աջակցության կարիք ունեն միգրանտները, երբ նրանք վերադառնան հայրենիք։

«Ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ վերադառնալուց հետո միգրանտները (հատկապես անօրինական կարգավիճակով վերադարձողները) խոցելի են առաջին հերթին ծանր սոցիալ-տնտեսական իրավիճակի առումով։ Ուստի նրանց հիմնական կարիքը զբաղվածությունն է։ Հաշվի առնելով դա՝ անհրաժեշտ է արդյունավետ միջոցառումներ իրականացնել՝ աջակցելու վերադարձված միգրանտների տեղական աշխատաշուկա վերաինտեգրմանը»։

Պետական գերատեսչությունները չեն ցանկանում խոսել այս հարցի մասին։ Առողջապահության նախարարությունից հայտնում են, որ հայրենիքում մնացածները կարող են դիմել Զբաղվածության խթանման պետական գործակալություն։ Այս փուլում գործակալությունը հրապարակել է չորս թափուր աշխատատեղ Սամցխե-Ջավախեթիում՝ կինեզիոլոգի (բժշկական ֆիզիկական կուլտուրայի մասնագետ), կոսմետոլոգի, դարբնի և տեխնիկի։

Իշխանությունները պատասխան չունեն նաև այն հարցին, թե ինչ է արվում արտագաղթածներին հայրենիք վերադարձնելու համար, կամ ինչ է առաջարկում պետությունն այն մարդկանց, ովքեր այլեւս չեն կարող սեզոնային աշխատանքի գնալ Ռուսաստան։