მკურნალობაში კოლოსალურ თანხებს გვახდევინებენ - მუსლიმი მესხები სამშობლოში უფლებების გარეშე

საზოგადოება

18.03.2021

რა პრობლემებს აწყდებიან ის პირები, რომლებმაც სამშობლოში მოქალაქეობა ვერ მიიღეს და ამის გამო, სხვადასხვა სერვისში თანხის გადახდა უწევთ. რეპატრირებული მესხების ყოფა განსაკუთრებით, პანდემიის დროს გართულდა, როცა ინფიცირებულ მოქალაქეებს მკურნალობის ხარჯების დაფარვა თავად მოუწიათ.

ერაიფა ბასატოვამ კორონავირუსი რთულად დაამარცხა. 43 წლის ქალს COVID19-ის გარდა, სხვა თანმხლები დაავადებებიც ჰქონდა. რეპატრირებული მესხი ჯერ ახალციხის რეფერალურ ჰოსპიტალში მოათავსეს, მაგრამ მძიმე მდგომარეობის გამო, პაციენტის თბილისში გადაყვანა მოუწიათ. ერაიფას სტაციონარში ყოფნა 8 ათასი ლარი დაუჯდა. იმის გამო, რომ ახალგაზრდა ქალი საქართველოს მოქალაქე არ არის, მკურნალობის ხარჯის დაფარვა ოჯახს მოუწია.

„თანხა სრულად მე დავფარე, რადგან ჩემი ცოლი არ არის საქართველოს მოქალაქე. მთავრობამ ჩვენ გვითხრა, რომ ვერაფრით დაგეხმარებითო. არც არასდროს დაგვხმარებია ჩვენ ვინმე“, - გვითხრა ჰუსეინმა, ერაიფას ქმარმა.

ბასატოვები ადიგენის სოფელ აბასთუმანში 14 წლის წინ ჩამოვიდნენ. ჰუსეინის და-ძმამ და მამამ ორმაგი მოქალაქეობა მიიღეს, ჰუსეინმა და მისმა ცოლ-შვილმა - ვერა. რეპატრირებული მესხი ამბობს, რომ მისი ქალიშვილისა და მეუღლის აზერბაიჯანულ პასპორტს ვადა ამოეწურა.

„რამდენჯერმე შევაგროვე საბუთები და მოქალაქეობის მოთხოვნით მივმართე მთავრობას, თითო ჯერზე ვხარჯავდი 500 ლარს. მითხრეს, გამოცდის ჩაბარებაა საჭიროო, აქამდე ასეთი რამ არ უთქვამთ. ვუპასუხე, გუშინ ჩამოსული ხომ არ ვარ? ჩემი გოგო აბიტურიენტია, წელს ამთავრებს სკოლას და ატესტატს ვერ აიღებს. მასაც გაუვიდა ვადა აზერბაიჯანის პასპორტზე, ვერც აზერბაიჯანში მიდის, ვერც აქ რჩება. აქ სწავლობს სკოლაში, რა იქნება აღარ ვიცი. ბოლოს გუშინ ჩავედი თბილისში, საბუთების საქმეზე. თუ არ უნდათ ჩვენი აქ ყოფნა, მაშინ გვითხრან. ჯერ გვეუბნებიან მოდით, ჩვენ ყველაფერს გავაკეთებთ და მერე ერთი პასპორტის მოცემაც არ შეუძლიათ“.

ახალციხეში, მარდალიევების ოჯახში მეორე ვაჟი დაიბადა. მშობიარობაში 1 600 ლარი გადაიხადეს. ამ მომსახურებას საქართველოს მოქალაქეებს სახელმწიფო უფინანსებს. მარდალიევები რეპატრირებული მესხები არიან, ოჯახის რვა წევრიდან საქართველოს მოქალაქეობა მხოლოდ ორს აქვს. ამის გამო, არაერთ უფლებაზე უარის თქმა უწევთ.

„მოქალაქეობის არქონის გამო ძალიან ბევრი ხარჯი და პრობლემა გვაქვს. ცოტა ხნის წინ ჩემი ვაჟის ოპერაციაში 500 ლარი გადავიხადეთ, საქართველოს მოქალაქეებისთვის კი უფასოა. ყველგან, სადაც მივდივართ, მოქალაქეობაა საჭირო. დიდი უპატივცემულობაა, თითქოს ადამიანებად არ გვთვლიან“, - ჩივის ვასია მარდალიევა.

მარდალიევებს რეპატრირებულის სტატუსი აქვთ მინიჭებული, მაგრამ ეს ოჯახს მოქალაქეობის არმქონე პირებთან შედარებით, უფლებრივ უპირატესობას არ ანიჭებს.

მათ მსგავსად, წლებია სახელმწიფოს დახმარებას სთხოვს აბამუსლიმ არიფოვი, რომელიც ახალციხეში, საბარგო სადგურის დასახლებაში ცხოვრობს. 59 წლის მამაკაცმა, 2010 წელს სამშობლოში დაბრუნების შემდეგ, საქართველოს მოქალაქეობა მიიღო. მას შემდეგ ცდილობს ეს უფლება ოჯახის სხვა წევრებმაც მოიპოვონ. არიფოვების ექვსსულიან ოჯახში მოქალაქეობა მხოლოდ აბამუსლიმს აქვს. ოთხი წლის წინ სამართლებრივადაც იბრძოლა, თუმცა უშედეგოდ.

„ქვეყანაში რომ იცხოვრო, როგორც სრულყოფილი პირი, უნდა გქონდეს მოქალაქეობა და პირადობა. მოქალაქეობის არქონის გამო, სკოლებში მოსწავლეებს ატესტატებს არ აძლევენ. უდიდესი პრობლემაა სამედიცინო საკითხი, ერთი ადამიანის მკურნალობას ოჯახის მთლიანი შემოსავალიც არ ჰყოფნის. მაგალითად, ჩემი შვილიშვილი დაიბადა და მშობლებს რომ მოქალაქეობა ჰქონოდათ, ხარჯი უფრო ცოტა იქნებოდა. რძალმა საკეისრო გაიკეთა და მე იძულებული გავხდი, 1 200 ლარი გადამეხადა. საქართველოს მოქალაქეები რომ ვიყოთ, შეიძლება გარკვეული მკურნალობა უფასოდაც ჩაგვიტარონ“.

აბამუსლიმ არიფოვი ამბობს, რომ მოქალაქეობის გარეშე დარჩენილი პირების ცხოვრება კორონავირუსის პანდემიის დროს კიდევ უფრო გართულდა.

"კორონავირუსი შეხვდა ჩვენს ახლობელს და მკურნალობისთვის ერთ დღეში, 500 ლარს იხდიდა“.

სამცხე–ჯავახეთში დეპორტირებული მესხების 26 ოჯახი ცხოვრობს. მათგან 16 ახალციხეში, საბარგო სადგურის დასახლებაში, 8 ადიგენსა და 2 ქალაქ ვალეში დასახლდა. ყველა ოჯახში მინიმუმ, ერთ წევრს მოქალაქეობის ან ბინადრობის პრობლემა აქვს.

ისტორიულ სამშობლოს 13 წლის წინ, ოჯახთან ერთად დაუბრუნდა სარვარ საფაროვი. სანამ საქართველოში დამკვიდრდებოდა, თვეში ორ კვირას ისევ აზერბაიჯანში ატარებდა. მოქალაქეობის არქონა თავიდან დისკომფორტს არ უქმნიდა, როცა ამის გამო პრობლემები გაჩნდა, საბუთების მოწესრიგება ვეღარ შეძლო. სასწრაფოს ექიმის მიერ, სამშობლოში გატარებული 13 წელი, ხელისუფლებისთვის საკმარისი არგუმენტი არ აღმოჩნდა.

საფაროვების ოჯახში ხუთი წევრია. მათგან ორს სარვარს და მის რძალს - მოქალაქეობა არ აქვს. სარვარის ცოლი ერთი წლის წინ ისე გარდაიცვალა, რომ საქართველოს მოქალაქის სტატუსი ვერ მოიპოვა.

69 წლის ექიმი გვიყვება, რომ მოქალაქეობის არქონის გამო, მუსლიმ მესხებს იმ სერვისებში უწევთ თანხის გადახდა, რაც საქართველოს ყველა მოქალაქისთვის უფასოა. მაგალითად, განათლება და ჯანდაცვა. ვერ სარგებლობენ სახელმწიფოს მიერ კორონავირუსის დროს მოქალაქეებისთვის შეთავაზებული შეღავათებით.

„დიდი პრობლემები აქვთ განსაკუთრებით, ქალებს. როცა ფეხმძიმედ არიან და კონსულტაციაზე მიდიან, ბევრ ფულს ხარჯავენ“.

მოქალაქეობის საკითხი სამცხე-ჯავახეთში მცხოვრებ ყველა ოჯახს აწუხებს. მუსლიმი მესხების პრობლემებზე 2005 წლიდან საზოგადოებრივი ორგანიზაცია „ტოლერანტი“ მუშაობს. ხელმძღვანელი ცირა მესხიშვილი ახლა პრეზიდენტ ზურაბიშვილის სახელზე წერილს ამზადებს, სადაც საქართველოში მცხოვრები მესხების საკითხის გადაჭრაში დახმარებას სთხოვს.

“ვისაც რეპატრირებულის სტატუსი აქვს, მოქალაქეობას ისიც ვერ იღებს. რეპატრირებულის სტატუსი არაფერს ნიშნავს, მხოლოდ აღიარებაა, რომ უსამართლოდ გაასახლეს. არ შეიძლება ადამიანი 15 წელი ქვეყანაში ცხოვრობდეს და არავინ იყოს. ბავშვები უფასოდ ვერ მიჰყავთ ექიმთან, აცრებს ვერ უკეთებენ“.

მესხების უმეტესობა საქართველოში 2007-2010 წლებში დაბრუნდა. სამშობლოში ისე ჩამოვიდნენ, რომ აქ არც ახლობლები ელოდნენ და არც გარანტირებული საცხოვრებელი პირობები ჰქონდათ. სახლები საკუთარი სახსრებით შეიძინეს, თავს სოფლის მეურნეობით ირჩენენ – პატარა მიწაზე, რომელიც სახლის გარშემო აქვთ, ბოსტნეული და ხილი მოჰყავთ. უმეტესობა რუსულად საუბრობს, ქართული მხოლოდ ახალგაზრდებმა იციან.

შერიგებისა და სამოქალაქო თანასწორობის საკითხებში სახელმწიფო მინისტრის აპარატის ინფორმაციით, რეპატრირებულის სტატუსის მისაღებად განაცხადების მიღება 2010 წლის 1-ელ იანვარს დასრულდა. საქართველოს 5 841-მა პირმა მიმართა (არასრულწლოვანებთან ერთად დაახლოებით, 9 000-მდე პირი). მათგან 1 998 მოქალაქეს რეპატრიანტის სტატუსი მიენიჭა.

2010 წლის 30 მარტის „რეპატრიანტის სტატუსის მქონე პირთათვის საქართველოს მოქალაქეობის გამარტივებული წესით მინიჭების შესახებ“ დადგენილების მიხედვით, რეპატრიანტის სტატუსის მქონე პირს შეუძლია გამარტივებული წესით მოქალაქეობა მოითხოვოს. კანონის მთავარი პირობაა, რომ განმცხადებელმა ორი წლის განმავლობაში დატოვოს სხვა ქვეყნის მოქალაქეობა. მთავარი პრობლემაც ამ დათქმაშია.

„საქართველომ ორწლიანი ვადა მისცა, რომ აზერბაიჯანის მოქალაქეობა დათმონ, მაგრამ აზერბაიჯანი ასე მარტივად არ ჩამოართმევს მოქალაქეობას. ეუბნება - ჯერ ვერ განვიხილავ ამ საკითხს. 500 დოლარი უნდა გადაიხადოს ერთმა ოჯახმა და 3-4 წელი უნდა ელოდოს. ამასობაში საქართველოდან მიცემული ვადა ეწურებათ და რა ქნან ამ შემთხვევაში? დამატებითი პრობლემები შეიქმნა ამ ერთ წელში, პანდემიის დროს საქართველოში ჩაიკეტნენ და ვერ მიდიან აზერბაიჯანში. ზოგიერთის პასპორტს ვადა გაუვიდა და შიშით ვერ გადაუკვეთიათ, ვაითუ უკან არ შემოგვიშვანო“, - გვიხსნის ცირა მესხიშვილი.

პირობადებული მოქალაქეობა საქართველოში მცხოვრებ 494 რეპატრირებულ მესხს აქვს მიცემული, რაც იმას ნიშნავს, რომ საქართველოს მოქალაქეობა ძალაში შევა მაშინ, როდესაც ისინი სხვა ქვეყნის მოქალაქეობაზე უარს იტყვიან.

„ორი წლის განმავლობაში არც ერთი მათგანი არ გამოსულა თავისი ქვეყნის მოქალაქეობიდან, რის მიზეზადაც სახელდებოდა ადგილზე არსებული ბიუროკრატიული და პროცედურული სირთულეები. ამიტომ, სხვა ქვეყნის მოქალაქეობიდან გასვლის დამადასტურებელი ოფიციალური დოკუმენტის წარმოდგენის ვადა 2 წლიდან 5 წლამდე გახანგრძლივდა, თუმცა, დღეის მდგომარეობითაც, არც ერთ მათგანს არ დაუტოვებია სხვა ქვეყნის მოქალაქეობა, რათა ძალაში შესულიყო საქართველოს მოქალაქეობა“, - აცხადებენ შერიგებისა და სამოქალაქო თანასწორობის საკითხებში სახელმწიფო მინისტრის აპარატში.

საბჭოთა ხელისუფლებამ მუსლიმი მესხები 1944 წლის 14 ნოემბრის ღამეს გაასახლა. 77 წლის წინ, სამცხე-ჯავახეთში მცხოვრები 100 000 მაჰმადიანი იძულებით აყარა და პირუტყვის გადასაყვანი ვაგონებით შუა აზიის გზას გაუყენა. ისტორიული წყაროებით, გზაში რთულ პირობებს ყველამ ვერ გაუძლო და დაახლოებით, 17 000 მუსლიმი დაიღუპა.

გადასახლების მიზეზი სტალინის შიში იყო, რომელიც თვლიდა, რომ თურქეთთან ომის შემთხვევაში, მუსლიმი მესხები მათ მხარეს დაიჭერდნენ. თუმცა გადასახლებულთა უმრავლესობას ქალები და ბავშვები წარმოადგენდნენ. 30 000-ზე მეტი მუსლიმი მესხი კი მეორე მსოფლიო ომის პერიოდში საბჭოთა კავშირის მხარეს, ფაშისტების წინააღმდეგ იბრძოდა.

საქართველოს ხელისუფლებამ 2014 წელს იძულებით გადასახლებულ პირთა რეპატრიაციის შესახებ სახელმწიფო სტრატეგია შეიმუშავა. ოკუპირებული ტერიტორიებიდან დევნილთა სამინისტროს ინფორმაციით, სტრატეგიის მიზანს რეპატრიანტთა ღირსეული და ნებაყოფლობითი დაბრუნებისა და შემდგომ საზოგადოებაში მათი ინტეგრაციის ხელშეწყობა წარმოადგენს. თუმცა უფლებადამცველებს ამ პროცესთან დაკავშირებით კითხვები აქვთ. ცირა მესხიშვილი ახალციხეში დაბრუნებული ორი ოჯახის მაგალითს იხსენებს, როცა მესხებმა სამშობლო იძულებით მეორედ დატოვეს. აზერბაიჯანიდან ჩამოსული მაკარიძეები და ყურაძეები გამოწვევებს ვერ გაუმკლავდნენ და თურქეთში გადასახლდნენ.

მომზადებულია საქართველოს ღია საზოგადოების ფონდისა, და საქართველოს სტრატეგიის და განვითარების ცენტრის (GCSD) ფინანსური მხარდაჭერით. ავტორის/ავტორების მიერ საინფორმაციო მასალაში გამოთქმული მოსაზრება შესაძლოა არ გამოხატავდეს ფონდისა და ცენტრის პოზიციას. შესაბამისად, ღია საზოგადოების ფონდი და საქართველოს სტრატეგიის და განვითარების ცენტრი არ არიან პასუხისმგებელი მასალის შინაარსზე.