Պետությունը չի համագործակցում լրատվամիջոցների հետ, իսկ մենք աշխատում ենք ընդհանուր բարօրության համար. Կինծուրաշվիլի

Հարզազրույց

16.09.2023

Քարոզչություն, ապատեղեկատվություն և վնասակար տեղեկատվություն. ինչպե՞ս են աշխատում տրոլ բոտերը: Մեդիա փորձագետները խոսում են տեղեկատվության այնպիսի տեսակների մասին, որոնք ենթադրում են բնակչությանը մոլորեցնելը, միտումնավոր ապատեղեկացնելը և ցանկալին իրականություն ներկայացնելը: Նաև տեղեկատվություն, որն օգտագործվում է խեղաթյուրված իրականություն ստեղծելու համար և վնասում է օգտատիրոջը: Ինչպե՞ս է գործում լրատվամիջոցը ժողովրդավարական հասարակությունում, ինչ ազդեցություն ունի այն մեր առօրյա կյանքի վրա, ինչպես է փոխվել լրատվամիջոցների ավանդական ըմբռնումը տեխնոլոգիական զարգացման հետևանքով, ինչպես է փոքրամասնությունների համայնքը իրազեկվում բարձր մրցակցային և երբեմն «անտեր» մնացած տեղեկատվական դաշտում, ինչո՞ւ են օկուպացված երկրի լրատվամիջոցները հայտնի Սամցխե-Ջավախեթիում և ի՞նչ մարտահրավերների են բախվում վրացական լրատվամիջոցները - tv9news.ge-ն զրուցել է «Մեդիա զարգացման հիմնադրամ» հասարակական կազմակերպության տնօրեն Թամար Կինծուրաշվիլիի հետ։

Ոլորտում կուտակված խնդիրների հիմնական պատճառներից մեկը, ըստ Թամար Կինծուրաշվիլիի, լրատվամիջոցների համար հանրային ֆորումի գործառույթի կորուստն էր, ինչը ենթադրում է երկկողմանի խոսակցություն։ «Մի բան է, որ փոքրամասնությունը պետք է տեղեկատվություն ստանա, բայց նաև մենք պետք է իմանանք նրանց մասին»,- նշում է Թամար Կինծուրաշվիլին և ուշադրություն հրավիրում արհեստականորեն ստեղծված տեղեկատվական քաոսի և անառողջ մրցակցության պատճառների վրա։

-Ինչպե՞ս է տեղի ունենում էթնիկ փոքրամասնություններով բնակեցված շրջաններում բնակչության իրազեկումը:

Մեկը տեխնիկական այն խնդիրն է, թե ինչպես են ընդունում ալիքները, բայց հիմնական խնդիրը օտարումն է։ Ազգային մամուլը հազվադեպ է անդրադառնում բնակչությանը հուզող թեմաներին։ Ընդհանուր առմամբ, հիմնական լրատվամիջոցները էլիտար են և կապված են քաղաքական օրակարգի հետ: Հանրային հեռարձակողն իր հեռարձակումը հիմնականում փոխանցել է առցանց ձևաչափի, թեև մեծամասնությունը տեղեկությունը չի ստանում առցանց, հատկապես ավագ սերունդը, քանի որ հեռուստատեսությունը սովորություն է։

Նախ՝ բովանդակային խնդիր կա, քանի որ եթե մարդը հետաքրքրված է, ապա նա կդիմի արբանյակային ալեհավաքին՝ դիտելու և անհրաժեշտության դեպքում տեղեկությունը կստանա նաև ինտերնետի միջոցով։ Ինչպես նշեցի, էլիտար լրատվամիջոցները հետևում են սեփականատիրոջ օրակարգին, փոքր, դոնորներից կախված լրատվամիջոցներում, ավելի շատ կգտնեք մարդկանց համար հետաքրքիր բովանդակային նյութեր, բայց նրանք չունեն մարդկային ռեսուրսներ նման արտադրանք զարգացնելու համար:

Հանրային հեռարձակողն ունի այս քարտ բլանշը, ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ ազգային փոքրամասնությունների վստահությունն պաշտոնական հաստատությունների նկատմամբ ավելի բարձր է, քան վրացալեզու բնակչության շրջանում: Այս դեպքում հանրային հեռարձակողն ավելի շատ ընկալվում է որպես պետական ալիք և լավ կլինի, որ այս գործառույթը կատարի ոչ թե թղթի վրա, այլ իրականում։ Կարևոր է, որ հեռարձակողն այդ մարդկանց ներառի գործընթացում, մանավանդ, որ դրա պարտավորություն արդեն ունի։

Բացի այդ, լրատվամիջոցն ունի հանրային ֆորումի գործառույթ, որը նշանակում է ոչ միայն տեղեկատվություն տրամադրել մարդկանց, այլև ստիպել նրանց խոսել և արտահայտել իրենց կարծիքը: Ահա թե ինչու հանրային հեռարձակմամբ պատրաստվեց «Իտալական բակ» հաղորդումը, որը թողարկվում էր վրացերենով, քանի որ ինկլուզիան երկկողմանի գործընթաց է։ Մի բան է, որ փոքրամասնությունը պետք է տեղեկատվություն ստանա, բայց մենք նույնպես պետք է նրանց մասին լսենք: Նրանք պետք է իրենց կարծիքն արտահայտելու հնարավորություն ունենան, ինչն այսօր բացակայում է։ Նույն կրեմլական հարթակները լավ օգտագործում են այդ ցանկությունը, օրինակ՝ «Օբյեկտիվ» հեռուստաընկերությունը - այնտեղ մարդիկ զանգահարում են և իրենց կարծիքն են հայտնում, ինչը կարևոր է, քանի որ մարդիկ կարիք ունեն իրենց կարծիքը կիսել ուրիշների հետ և ցուցադրեն իրենց դիրքորոշումը։

-Դուք նշեցիք կրեմլական հարթակները և հավելեցիք, որ դրանք գնալով ավելի են ստանձնում հանրային ֆորումի գործառույթը։ Ի՞նչ վտանգ եք տեսնում հատկապես փոքրամասնություններով բնակեցված շրջաններում։

«Օբյեկտիվը» մի քիչ ավելի շուտ փորձեց որոշ բաներ, բայց այնքան էլ լավ չստացվեց, քանի որ իրենք էլ քսենոֆոբներ են։ Սամցխե-Ջավախեթին այն շրջաններից է, որտեղ տեղեկատվություն է ստացվում անմիջապես ռուսական ալիքներից։ Տարածաշրջանում ալտ-ինֆո ու օբյեկտիվի մուտքի կարիք չկա, որովհետեւ նպատակին ավելի նուրբ են մոտենում ռուսական ալիքներով։ Լրատվական հաղորդումները մի կողմ, իսկ ժամանցային հաղորդումներն ավելի վնասակար են:

Մարդը միայն տեղեկատվությամբ չի սնվում, նրան անհրաժեշտ են ամեն տեսակի բովանդակություն, այդ թվում՝ ժամանցային, որոնց միջոցով հաճախ քարոզչական հաղորդագրություններ են տարածվում։ Լավ հաշվարկված է հետխորհրդային երկրների համար, նոստալգիայի համար, նաև վախի պահ կա։ Հատկապես Սամցխե-Ջավախեթիում, երբ տեսնում են, որ տեր չկա, ազատ տեղ է հայտնվում տեղեկատվական դաշտը կառավարելու համար։

Երբ Ուկրաինայում պատերազմը սկսվեց, այս մարդիկ տեղեկություն էին ստանում Ռուսաստանից։ Նրանք ֆիզիկապես Վրաստանում են, բայց գտնվում են հարևան պետությունների տեղեկատվական դաշտում, ինչն ավելի խոցելի է դարձնում այդ մարդկանց, հատկապես երբ համացանցը գլոբալ է, և հնարավորություն կա տեղեկատվություն ստանալու տարբեր մեթոդներով։

-Քարոզչությունից բացի, համակարգված կերպով տարածվում է նաև ապատեղեկատվություն և վնասաբեր տեղեկատվություն, ի՞նչ եք կարծում, այս տեղեկատվական հոսքը և դրա ստեղծած տրամադրությունները կարող են վտանգ ներկայացնել պետությանը։

Նման վերաբերմունքը պետության համար խնդիր է ստեղծում, քանի որ այլեւս չկա տեղեկատվական դաշտ, որի միջոցով նա կարող է շփվել սեփական բնակչության հետ։ Օրինակ՝ համաճարակի ժամանակ Քվեմո Քարթլիում բողոքի ակցիա էր հայտարարվել, քանի որ այդ մարդիկ չգիտեին, թե երկրում ինչ կանոնների պետք է ենթարկվեն։ Նրանք տեղեկացված չեն եղել։ Միայն հետո սկսեցին տեղեկությունը թարգմանել ադրբեջաներեն և հայերեն։

Երբ Ղարաբաղում հակամարտությունը սրվեց, ստեղծվեցին բազմաթիվ ֆեյսբուքյան էջեր։ Օրինակ՝ քարտեզի վրա մատիտով նշել են Սամցխե-Ջավախեթին, գրել Ջավախք: Մենք առանձնացրեցինք այս կեղծ հաշիվները, դա երեք օրվա վաղեմություն ունեցող ֆեյսբուքյան էջ էր, հովանավորվող գրառում, և երբ մենք նշում ենք այն, գովազդը ընդհատվում է: Նույն տեղեկությունն էր, որ Վրաստանով զենք է տեղափոխվում, արձագանք եղավ, բայց ոչ անմիջապես։ Պետությունը չի համագործակցում լրատվամիջոցների և փաստերի ստուգման կազմակերպության հետ, բայց նման դեպքում մենք աշխատում ենք ընդհանուր բարօրության համար, քանի որ երկրի անվտանգության մեջ կան թեմաներ, որոնց շուրջ կարելի է համագործակցել նաև պետության հետ։

Մինչ մենք ունենք փոքրամասնություն կազմող հայկական և ադրբեջանական համայնքներ, շատ հեշտ է հակամարտություն հրահրել նույնիսկ հարևանությունում ընթացող իրադարձությունների ժամանակ: Բացի այդ, խնդիրն այն է, որ մեր ազգային մեդիան չի լուսաբանում, թե ինչ է կատարվում հարեւանությամբ՝ Թուրքիայում, Հայաստանում, Ադրբեջանում... մենք գիտե՞նք, թե ինչ է կատարվում այնտեղ։ Ես հասկանում եմ, որ շատ լրատվամիջոցներ չունեն ռեսուրսներ, բայց հաճախ մեզ անհրաժեշտ է տեղեկատվություն այն մասին, թե ինչ է կատարվում հարևանությամբ, քանի որ հասարակությունը շատ խոցելի է և շատ հեշտ է մանիպուլացիան տեղեկատվության միջոցով:

-Միգուցե խնդիր է պետք փնտրել նաեւ կրթության մեջ, պատճառը, թե ինչու է հասարակությունն այդքան հեշտ խոցելի՝ ոչ միայն փոքրամասնությունը, այլեւ մեծամասնությունը։

Կրթության խնդիրը եզակի չէ: Մրցակցային բիզնես միջավայրը լիովին առողջ չէ, և երկրորդը, հիմնական լրատվամիջոցներում որակյալ կադրերի պահանջարկ չկա: Լրատվամիջոցների սեփականատերերը շահագրգռվածություն չունեն, իսկ լրագրողական կորպուսը նորացված չէ. Փաստ է, որ հակադիր քաղաքական շահերը մղում են բազմակարծություն, իսկ երբ պաշտպանում ես ընդդիմադիր ալիքը, պաշտպանում ես այն, քանի որ երկրում այլ հարթակ կա։ Լրատվամիջոցներն ինքնաբավ չեն, կախված են սեփականատիրոջ ֆինանսավորումից, և նրանց ձեռնտու է սեփական օրակարգը մղելը: Ուստի կադրերի փոփոխության կարիք չկա։

-Թվարկված խնդիրներն են պատճառը, որ լրատվամիջոցների նկատմամբ վստահությունը նվազել է։ Թե՞ այլ գործոններ կան:

Լրատվամիջոցների նկատմամբ վստահության նվազման պատճառ է դարձել երկու գործոն. Լրատվամիջոցն առաջին հերթին վարկաբեկեց իրեն, քանի որ ընդդիմադիր լրատվամիջոցները հայհոյանքներով ու շեշտը հիմնականից երկրորդականի վրա տեղափոխելով՝ նվազեցրին վստահությունը։

Եվ երկրորդ՝ ի՞նչ է անում իշխանությունը միտումնավոր։ Կառավարությունը մի ամբողջ ենթակառուցվածք է մշակել՝ օրինակ՝ ստեղծում է զուգահեռ ինստիտուտներ, կարգավորող հանձնաժողովը ստեղծել է լրատվամիջոցների քննադատություն, որը շատ ավելի մեծ ռեսուրս ունի, քան լրագրողների էթիկայի կանոնադրությունը։ Փող է ծախսում, սկզբում ավելի դաժան էին, հիմա Շորենա Շավերդաշվիլին մի քիչ գեղեցկացել է այն. Սկզբում թիրախում էին միայն ընդդիմադիր և չեզոք լրատվամիջոցները՝ սա ֆորմալ է, իսկ երկրորդը՝ տրոլների գործարան, որտեղ շատ մարդիկ են աշխատում, և նրանց միջոցով միտումնավոր վարկաբեկվում է լրատվամիջոցը։ Սրա վրա պետությունը մեծ գումարներ է ծախսում։

Կառավարությունն անգամ ստեղծել է փաստերի ստուգման իր հարթակը, որը կոչվում է «Իրականում»։ Պաշտոնապես գրված է, որ հարթակը կուսակցությանն է պատկանում։ Երբ այս էջը գրում է, որ «Միջազգային թափանցիկության», «SAIA»-ի և «Isfed»-ի միջանկյալ ընտրությունների եզրակացությունները հակաժողովրդավարական արշավ է, ապա արժեզրկվում է հենց ժողովրդավարության էությունը: Որովհետև դեմոկրատիան այն է, որ նման ինֆորմացիան հավասարակշռում ես «հսկիչի» հետ։ Իսկ սրանք, առանց հիմնավորման գրում են ու տեղեկատվական քաոս է ստեղծվում, որտեղ ամեն ինչ խառնվել է իրար։

Ընդհանրապես մարդիկ հոռետես են ու անվստահ։ Նրանք ավելի շատ ֆինանսական ռեսուրսներ ունեն նման հարցերը ֆինանսավորելու համար։ Լրատվամիջոցներն էլ են պատրվակ տալիս, այս դեպքում նկատի ունեմ խոշոր լրատվամիջոցներին, և նրանք նույնպես օգտագործում են այս պատրվակը։ Բացի այդ, Պետական Անվտանգության Ծառայությունը նույնպես լավ կազմվածք ունի։ Նրանք միտումնավոր փորձում են ցույց տալ չվերահսկվող լրատվամիջոցների սխալները՝ ցույց տալով, թե ինչպես կարող է ցանկացած կենտրոնական լրատվամիջոց տարածել չստուգված տեղեկատվություն։ Ի վերջո, վնասվում են բոլոր նրանք, ովքեր բարեխղճորեն ստուգում են, և ովքեր պարզապես չեն գտնվում իշխանության վերահսկողության տակ։

- Նմանատիպ փաստերը որքանո՞վ են սրում իրավիճակը էթնիկ փոքրամասնություններով բնակեցված շրջաններում, որտեղ օտարումն ավելի մեծ է։

Փոքրամասնություններով բնակեցված շրջաններում որակապես չեն կարողանում հասկանալ, թե ինչ է կատարվում։ Որովհետեւ կենտրոնական լրատվամիջոցներում նրանց մասին տեղեկություն չկա, դա իրենց համար չէ, երբ իրենք իրենց չեն տեսնում հաղորդումներում, դա է գլխավոր խնդիրը, արդյունքում՝ չեն ոգեւորվում ու անտարբեր են մնում։ Այս ուղղությամբ դրությունը հատկապես օտարացնող է: Կանդրադառնամ «Իտալական բակ» ծրագրին, որը կազմակերպվել էր ներառականության վերաբերյալ։ Շատ մարդիկ էին նայում, և երբ հավաքում էր վարկանիշ, հենց այդ ժամանակ էլ փակեցին։ Եթե փոքրամասնությունների ներկայացուցիչներն իրենց տեսնեն որեւէ հաղորդման մեջ եւ պարզեն, որ դա իրենց է վերաբերում, ապա այն կնայեն նաեւ վրացերենով։

-Ինչպե՞ս կարելի է հաղթահարել թվարկված մարտահրավերները՝ ի՞նչ պետք է անեն պետությունը, լրատվամիջոցները, կամ նույնիսկ հասարակական կազմակերպությունները։

Պետությունը շահագրգռված չէ հանրությանը օբյեկտիվ տեղեկատվություն տրամադրելու հարցում, չի համագործակցում լրատվամիջոցների կամ հասարակական կառույցների հետ։ Ո՛չ պատրաստակամություն, ո՛չ հետաքրքրություն։ Դա ֆորմալ գործընթաց է, որը գործում է Հաշտության նախարարության հետ, չնայած այն հանգամանքին, որ ես ինքս եմ եղել գործողությունների ծրագրի հեղինակը և առաջին անգամ ստացել ենք իմ օրոք, մեզ ընդհանրապես ոչինչ չեն հարցնում։

Պետության կողմից ներգրավվածություն և բացություն չկա անգամ այն թեմաների շուրջ, որտեղ կարելի է համագործակցել։ Դոնորների ներգրավմամբ նրանք կարող են ձեզ հետ խոսել համաճարակի և նմանատիպ թեմաների մասին: Այստեղ պետությունն ունի առաջատար դեր, նա պետք է բացի իր դռները և խոսի բոլոր կարևոր դերակատարների հետ, ովքեր կարող են ինչ-որ բան անել հանրային բարօրության համար։ Դոնորները նույնպես պետք է վերանայեն իրենց առաջնահերթությունները՝ որոշ չափով գնահատեն արված աշխատանքը և ծրագրեն նորերը: Պետք է աջակցել խոշոր ազգային ալիքների վստահությունը, բայց միևնույն ժամանակ անհրաժեշտ է ուժեղացնել մասնագիտական չափանիշներին հավատարիմ փոքր լրատվամիջոցները։

Փոքր լրատվամիջոցները կարող են չկարողանալ ազդել օրակարգի վրա, այնպես ինչպես խոշորները, բայց մեծ լրատվամիջոցների նկատմամբ վստահությունն ուղղելուն զուգահեռ, ավելի շատ հասանելիություն ունեն: Պետք է պահպանել որակյալ լրատվամիջոցներ, որոնք ավելի շատ կենտրոնացած կլինեն մարդկանց վրա, ոչ թե միայն քաղաքական օրակարգի վրա։ Մարդը հնարավորություն ունի արտահայտվելու տարբեր սոցիալական ցանցերում։ Բայց եթե նրանք իրենց տեսնեն տեղական լրատվամիջոցներում, լինի դա ազգային ալիքներով, դա նրանց համար ավելի մեծ խթան կհանդիսանա և կհաղթահարի այս օտարումը։