«Անկախ Վրաստանում ծնված մարդկանցից պետք է պահանջել հարգել պետական լեզուն» - երկու հարցազրույց

Հարզազրույց

09.11.2023

Հայրենիքում աշխատանքի տեղավորման խնդիրը, օկուպանտ երկրում եկամուտների որոնումը, էժան ու հեշտ տեղաշարժի համար պատմական հայրենիքում ձեռք բերված երկքաղաքացիությունը, ամիսներով ընտանիքից հեռու մնալը, արժեզրկված ռուբլին ու... հանկարծ Վրաստանի սահմանադրության փոփոխությունների պատճառով կորցրած քաղաքացիությունը՝ Ջավախեթիում հազարավոր մարդիկ չեն կարող օգտվել այն արտոնություններից, որոնցից օգտվում են Վրաստանի քաղաքացիները։ Պատճառը սահմանադրական փոփոխությունն էր, որն ուժի մեջ է մտել 2013 թվականից: Ըստ փոփոխության՝ մեկ այլ երկրի քաղաքացիություն ստանալու դեպքում անձը կորցնում է Վրաստանի քաղաքացիությունը։ Վրաստանից բացի, էթնիկ հայ բնակչությունը օգտվում էր Հայաստանի կամ Ռուսաստանի քաղաքացիությունից։ Քաղաքացիությունը վերականգնելու համար պետությունը Ջավախեթիում ապրող մարդկանց այս հատվածից պահանջում է սովորել վրացերեն լեզուն և Վրաստանի պատմությունը։ Ինչու Ջավախեթիի էթնիկ հայերը չեն կարողանում Վրաստանի քաղաքացիություն ստանալ, ինչ խնդիրներ ունեն և որն է լուծումը -Այս թեմայով tv9news.ge-ի հարցերին պատասխանում են Ախալքալաքի բիզնես կենտրոնի ղեկավար Մախարե Մացուկատովը և Նինոծմինդայի երիտասարդական խմբի ղեկավար Իրինա Կարսլյանը։

-Ինչպե՞ս սկսվեց այս գործընթացը, ի՞նչ պատճառով Ջավախեթիում ապրող էթնիկ հայերը ստացան երկքաղաքացիություն, իսկ հիմա ինչո՞վ է պայմանավորված նրանց վերադարձը։

Մախարե Մացուկատովի - Շատերը 90-ականներից հետո, 2000-ականների սկզբին՝ սոցիալական, կենցաղային, որոշակի խնդիրներից ելնելով, երբ այստեղ այլեւս աշխատանք չէին կարողանում գտնել, իսկ այնտեղ (Ռուսաստանում) հարազատներ ունեին, այդ շրջանում ավելի հեշտ էր այնտեղ աշխատանք գտնել ու տնտեսական գործունեություն ծավալել, գնացել են, փաստաթղթեր են կազմել՝ ոմանք ստացել են հայկական, ոմանք ռուսական, ոմանք երեք քաղաքացիություն։ Նրանց հաջողվեց այնպես, որ ունեն Հայաստանի, Ռուսաստանի, Վրաստանի քաղաքացիություն։ Նրանք երկու երկրներում էլ կարողացել են ապրել օրինական և առանց խնդիրների։ Սեզոնին լքում էին Վրաստանը, աշխատում էին և եկամուտ ստանում։ Այս գործընթացը շարունակվում է վերջին 30 տարիների ընթացքում։ Ոմանք հաստատվել են այնտեղ, ընտանիքներ ունեն, երեխաներ են մեծացրել, ոմանք արդեն թոռներ ունեն և այնտեղ ունեցվածք են ձեռք բերել։ Սակայն 2013 թվականին օրենքի փոփոխության պատճառով շատ մարդիկ ինքնաբերաբար կորցրեցին իրենց քաղաքացիությունը, երբ պարզվեց, որ ոմանք ապօրինի կերպով էին ստացել երկքաղաքացիություն, այս մարդիկ ընտրության առաջ են կանգնել՝ Ռուսաստանի՞, թե՞ Վրաստանի քաղաքացիություն։ Շատերն ընտրեցին Ռուսաստանի/Հայաստանի քաղաքացիությունը, քանի որ այն ժամանակ թվում էր, թե նրանց համար այնտեղ ավելի մեծ հեռանկար կար, քան հիմա։ Սակայն ռուս-ուկրաինական պատերազմից հետո, որքան ժամանակ է անցնում, այդքան ավելի շատ մարդիկ են կապվում մեզ հետ, օրինակ՝ վերջին 10 օրվա ընթացքում 7-8 մարդ է կապվել ինձ հետ։ Այս մարդկիկ շատ են հետաքրքրվում բիզնեսով, թե ինչ կարող են անել իրենց հայրերի ու պապերի հողի վրա, որ իրենց կապիտալն ու փողը բերեն այստեղ, որովհետև վաղը-մյուսօրը, եթե Ռուսաստանում իրավիճակը խառնվի, նրանք կունենան տեղ, կվերադառնան հայրական օջախ:

-Պաշտոնական վիճակագրություն չկա, թե քանի՞ ջավախքցի է մնացել առանց քաղաքացիության օրենքի փոփոխության պատճառով, բայց միգուցե կարելի՞ է մոտավոր թիվ նշել։

Մախարե Մացուկատովի – Անգամ մոտավոր թվի մասին կան տարբեր տվյալներ, մինչ այդ իմ ունեցած տվյալները հասնում էին մոտ 5 հազարի, ոչ պաշտոնական տվյալներով այս թիվը հասնում է 12 հազարի։ Այս մարդկանց վերաբերյալ, պետք է որոշում կայացնել: Մենք մի կողմից ասում ենք, որ չպետք է ընդունենք Ռուսաստանի քաղաքացիներին, մյուս կողմից՝ փաստացի խնդիր ենք ստեղծում մեր քաղաքացիների համար։ Ակնհայտ է, որ ինչ-որ ֆիլտր պետք է լինի, քանի որ այս մարդիկ մեր ժողովուրդն են եղել, մեզնից հեռացել են և ուզում են նորից վերադառնալ։ Հատկապես, եթե գալիս է տնտեսական օգուտով, դատողության հարց է: Այս հարցի լուծման մեջ պետք է ներգրավվեն թե՛ հասարակական կազմակերպությունները, թե՛ ինքը՝ պետությունը, և՛ մասնագետները, և ամեն ինչ կշռադատեն, յուրաքանչյուր մարդու ուսումնասիրեն և այլն։ Որովհետեւ 100 հոգուց երեւի 70-75-ն իսկապես ուզում են վերադառնալ, իսկ մնացածն այլ ծրագրեր ունեն: Ինչ վերաբերում է առողջապահության, կրթության կամ այլ ծառայությունների հասանելիությանը, ապա այլ երկրներում էլ հարցը նունանման է՝ ոչ քաղաքացիները չեն կարող օգտվել օգուտներից, բայց եթե քաղաքացի դառնան, նրանք կստանան այդ փաթեթները՝ անգամ վարկեր ստանալու, գույքի գրանցման, բիզնեսի արտոնությունների, առողջապահական ծառայություններ ստանալու համար և այլն։ Բայց սա արդեն թեմա է, որի մասին ժամանակն է բարձր խոսել։ Ամենակարևորն այն է, որ յուրաքանչյուր մարդ ունի մոտիվացիա, թե ինչ է իրեն անհրաժեշտ Վրաստանի քաղաքացիություն ստանալու համար և ինչու է ցանկանում վերադառնալ։ Պետք է հաշվի առնել նաեւ, որ երկքաղաքացիությունը հատուկ արժանիքների համար տրվում է կոնկրետ անձի, այլապես այս փուլում պաշտոնապես մնում են միայն վրացիները։

-Ի՞նչ խնդրի առաջ են կանգնած այս մարդիկ։

Մախարե Մացուկատովի – Հիմնական խնդիրը քննությունները հանձնելն ու վրացերենի չիմացությունն է։ Այս մասին մենք վաղուց ենք խոսում, հիմա էլ կասեմ, որ պետք է արտոնություններ մտցնենք։ Սա նույնպես դատողության առարկա է, բայց, իմ կարծիքով, լավ կլիներ, որ Խորհրդային Միության ժամանակաշրջանում՝ մինչև 1991 թվականը ծնվածներին որոշակի արտոնություններ տրվեին, իսկ 1992 թվականից հետո ծնվածներից՝ արդեն անկախ Վրաստանի պայմաններում, վրացերենի իմացությանը արդեն լիարժեք, այլ մակարդակով պահանջեն: Քանի որ նրանք ավելի երիտասարդ են, նրանք ավելի շատ կկարողանան սովորել վրաց լեզուն: Նրանք անգամ պարտավոր են, քանի որ ծնվել են անկախ Վրաստանում և պետք է իմանան պետական լեզուն։ Բայց երբ 55, 60, 70 տարեկան տղամարդուց պահանջում ես, որ վրացերենը բարձր մակարդակով սովորի, դա անտեղի եմ համարում, քանի որ նա ուղղակի ցանկանում է ընտանիք վերադառնալ ու ապրել։ Իհարկե, սա դատողության առարկա է, բայց ինչ-որ չափաբաժին կարելի է սահմանել, եթե դա կարելի է անվանել քվոտա, և ինչպես արդեն ասացի, մինչև 1991 թվականը ծնվածները պետք է վրացերենից համեմատաբար թեթև թեստ հանձնեն, մինչդեռ հետո ծնվածները պետք է պետական լեզվի բարձր իմացություն ու գնահատական ունենան։ Միտումն էլ այսպես է՝ երիտասարդները գնում են մասնավոր դասընթացների ու սովորում։ Նրանցից շատերը կարողացան հանձնել, նրանք, ովքեր շատ էին ուզում, բայց նրանցից ոմանք դժգոհություններ ունեն, հատկապես ինձ շատ է զայրացնում, երբ 20-25 տարեկան երիտասարդն ունի այս բողոքը։ Եթե նույն պնդումն ունենա 60-65 տարեկան տղամարդը, ապա մի փոքր հասկանալի է, որ նրա տարիքում վրացերեն սովորելը դժվար է, երիտասարդների համար դժվար չէ ու նրանք պետք է բարի լինեն ու սովորեն։

Իրինա Կարսլյան – գիտե՞ք ինչումն է խնդիրը։ Լեզվի խոչընդոտի պատճառով նրանք չեն կարողանում քննությունները հանձնել, ուստի դեռ սպասում են փոփոխությունների, քանի որ վրացերեն այլևս չեն կարողանում սովորել, առաջինը՝ հասակավորներ են, վրացիների հետ շփում չունեն։ Վրացերեն մի քանի բառ գիտեն, բայց դրանով ինչպե՞ս են քննություն հանձնելու։ Նրանք կարող են նախապես իմանալ հարցերը, սովորել նյութը և հանձնել քննություն։ Հնարավորություն ունեն նախապես նայել, թե ինչ հարցեր են լինելու։ Վրաստանի պատմությունն ուսումնասիրելը նույնպես դժվար է, հատկապես երբ լեզուն չգիտես։

-Շատ գյուղեր եք գնում, հաճախ եք շփվում այս մարդկանց հետ, ինչու՞մն է լուծումը ըստ նրանց։

Իրինա Կարսլյան – Ելք չեն տեսնում, քանի որ հարմարվել են այն իրավիճակին, որում գտնվում են։ Չէ՞ որ նրանք բնակության թույլտվություն ունեն ու այսպես են ապրում։ Չնայած այն հանգամանքին, որ նրանք չունեն թոշակ, նպաստներ, այլեւս չեն մասնակցում ընտրություններին եւ այլն։

- Մինչ ընտրություններ խմբեր էին ստեղծվում, փորձ արվեց ստորագրահավաք ստեղծել՝ ինչ-որ արտոնություններ ստանալու համար, ի՞նչ եք կարծում, ինչպե՞ս պետք է լուծվի խնդիրը։

Մախարե Մացուկատովի – Ցավոք սրտի, վերջին 30 տարիներին մենք գտնվում ենք անցումային շրջանում, հետեւաբար ունենք անցումային օրենք, անցումային ռելիեֆ եւ այլն։ Անցումային նշանակում է, որ ինչ-որ ժամանակ աչք են փակում անօրինական, հակասահմանադրական հարցի վրա։ Այս պատճառով ստեղծվում են «հարմար գոտիներ», որտեղից ոչ ոք չի ցանկանում հեռանալ։ Ինչ նկատի ունեմ, օրինակ՝ սա վերաբերում է լեզվի ուսուցմանը։ Դիմեք հանրային ծառայության բյուրո և կտեսնեք, թե որքան հակասահմանադրական բան է տեղի ունեցել այս 30 տարում, եթե նույնիսկ պարզենք, թե քանի պետական ծառայող չի տիրապետում պետական լեզվին։ Սակայն այս խնդիրը պետք է լուծվեր 30 տարում։ Սկզբում ասում էին, որ 1+4 ծրագիրը կաշխատի, և կգա նոր սերունդ, որը կսովորի լեզուն, բայց ո՞րն է այն իրականությունը, որն այսօր ունենք։ Կարծում եմ՝ եկել է ժամանակը վերջ դնելու այս անցումային օրենքին և պահանջել անկախ Վրաստանում ծնված մարդկանց հարգել պետական լեզուն և պաշտպանել սահմանադրությունը, նույնիսկ եթե դա կախված է մոտիվացիայից և տարբեր խնդիրներից։ Երկրորդ՝ անօրինական է նաև այն, որ հողերի գրանցումները վերջնաժամկետ չունեն, բայց դա էլ պետք է ունենա որոշակի ժամկետ, հնարավո՞ր չէ գրանցումն ավարտել և նորից վերսկսել։ Ինչ վերաբերում է ստորագրահավաքին, թող դիմեն, պետությունն էլ պետք է ասի, որ այս հարցերը խոսակցության ու դատողության թեմա են, նշի ժամկետները և հետևի դրանց, որ ամեն ինչ ավարտվի, այլապես երբեք չի ավարտվի, քանի որ ամեն ինչի վրա աչք փակելը և անցումային շրջանը միայն «ոմանց» համար է «կոմֆորտի» գոտի:

-Ի՞նչ պետք է անի պետությունը խնդիրը լուծելու համար։

Իրինա Կարսլյան - Երբ ես հանդիպում էի մարդկանց, նրանցից ոմանք ասում էին, որ Վրաստանի պատմությունը կհանձնեին հայերեն լեզվով, բայց իրենց համար շատ դժվար է վրացերեն սովորելը։ Ուստի այս մոտեցմամբ հարցը լուծել հնարավոր չէ, քանի որ այդ մարդիկ լեզվի չիմացության պատճառով չեն կարողանա վրաց լեզվի քննություն հանձնել, անհնար է։ Այս առաջարկը գալիս է ժողովրդից, ասում էին, որ եթե հնարավոր լինի, կնստեն կսովորեն, քանի որ մայրենի լեզվով Վրաստանի պատմության քննությունը հանձնել ' նրանց համար շատ ավելի իրական է։ Խնդիր է նաև այն, որ քննությունը հանձնելը արժե 250 լարի, չնայած այդ էլ է 50/50, կամ կհանձնես քննությունը և կդառնաս Վրաստանի քաղաքացի, կամ չես հանձնի։ Հիմնականում պրակտիկան այնպիսին է, որ քննություն հանձնողները ձախողում են և շատ հաճախ շարունակում են ապրել առանց քաղաքացիության։ Ցավոք, այս մարդկանցից խնդրում են կատարյալ իմանալ պետական լեզուն, մինչդեռ պետական ծառայողների առնվազն 80%-ը չի տիրապետում վրացերենին։ Իսկ այս մոտեցումն արդարացի չէ։