კულტურა
საქართველოში არამატერიალური კულტურული მემკვიდრეობის სტატუსი 47 ძეგლს აქვს მინიჭებული. მათ შორისაა ის ელემენტები, რომლებიც სამცხე-ჯავახეთს უკავშირდება.
გალინა ინასარიძეს უცხიმო რძისგან ჯერ ჩეჩილი ყველი ამოჰყავს, შემდეგ კი მას ტენილის გასაკეთებლად ამზადებს. ძაფის სიმსხო ჩეჩილს ნაღებში ავლებს და თიხის ქოთნებში მჭიდროდ ტენის. ყველს დასამწიფებლად ერთ თვეზე მეტი სჭირდება.
ფერმერი ქალი მესხურ ტენილს ახალციხის სოფელ ანდრიაწმინდაში დაახლოებით, 15 წელია ამზადებს. ნაწარმს ევროპის ქვეყნებში გამოფენებზე აგზავნის და უცხოელების მოწონებასაც იმსახურებს. მესხური ტენილი, რომელი ვიზუალურად და მომზადების ტექნოლოგიით გამოირჩევა, არამატერიალური კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლთა ნუსხაშია. სტატუსი მას 2013 წლის 13 ნოემბერს მიენიჭა.
ტენილის დამზადება შრომატევადი პროცესია, ამიტომ მას ხშირად ვერ ამზადებენ. ყველის ამ სახეობას ახლა ძირითადად, ასპინძის სოფლებში შეხვდებით. ერთ-ერთი ასეთი ჭობარეთია.
ქვევრის ღვინის დაყენების უძველესი ქართული ტრადიციული მეთოდი 2013 წლის 4 დეკემბრიდან არამატერიალური კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლის სტატუსს ატარებს.
ზოგიერთ მეღვინესთან ტრადიციული ჭურჭელი თანამედროვემ დიდი ხნის წინ ჩაანაცვლა. ასე იყო კახა ასპანიძე-ფანასკერტელთან, რომელიც ასპინძის სოფელ საროში მეღვინეობას 25 წელია მისდევს.
ცხენის ძუძუ, მესხური მწვანე, თამარის თეთრი და შავი, სამარიობო, თავკალოების თეთრი - კახა ასპანიძის ვენახში 30-მდე მესხურ ჯიშს შეხვდებით. მეღვინეობაში თიხის ქვევრების გამოყენება და ფესტივალებში მონაწილეობის მიღება ერთდროულად დაიწყო. მეოთხე წელია რკინისა და პლასტმასის ჭურჭელზე უარი თქვა და ღვინო უძველესი ტრადიციული მეთოდით დააყენა.
"არ მინდა ტრადიციების მივიწყება. თანაც ქვევრს სპეციფიური თვისებები აქვს - გემო, არომატი. რადგან მასალა ბუნებრივია, ღვინოსაც ბუნებასთან უწევს ურთიერთობა. ასე მგონია, რომ ქვევრი ცოცხალი არსებაა", - ამბობს ახალგაზრდა მეღვინე.
თემურ ხუციშვილი მათემატიკოსია. „ვეფხისტყაოსნის“ ზეპირად შესწავლა 23 წლის ასაკში გადაწყვიტა. პროცესი მარტივი არ იყო. მას შემდეგ ყოველთვის მონაწილეობს 1999 წელს დაარსებულ ,,ვეფხისტყაოსნის“ მოზეპირეთა კონკურსში და არც გამარჯვება უჭირს.
„ეს იყო ძალიან რთული საქმე. კაცს, რომელსაც დღეში ორი სტროფი ლექსის სწავლა მიჭირდა, შთაგონების ვარჯიშებით მივაგენი მეთოდს და დღეში უკვე 70 სტროფს ვსწავლობდი", - ამბობს თემურ ხუციშვილი.
სამცხე-ჯავახეთის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ფილოლოგიის სპეციალობის შვიდი სტუდენტისა და მეცნიერებათა დოქტორ ნესტან სულავას ინიციატივით, "ვეფხისტყაოსნის“ ზეპირად ცოდნის ტრადიციას არამატერიალური კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლის სტატუსი 2015 წლის 1-ელ ნოემბერს მიენიჭა.
„ეს ნაწარმოები ყოველთვის ითვლებოდა ქართულ სახარებად. ისტორიული წყაროები არსებობს, სადაც წერია რომ ხშირ შემთხვევაში ადამიანებმა არ იცოდნენ წერა-კითხვა, მაგრამ ზეპირად იცოდნენ მთელი „ვეფხისტყაოსანი“, - ამბობს კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის ეროვნული სააგენტოს გენერალური დირექტორი ნიკოლოზ ანთიძე.
სამცხე-ჯავახეთში მეთუნეობის დარგი უძველესი დროიდან რომ განვითარებული იყო, ამას მოწმობს რეგიონში აღმოჩენილი თიხის ჭურჭელი, რომელიც ძველი წელთაღრიცხვით 37-36 საუკუნეებით თარიღდება. არტეფაქტები სამცხე-ჯავახეთის მუზეუმშია გამოფენილი.
ახლა კი მეთუნეობა არის ხელობა, რომელიც სულ უფრო იშვიათად სჭირდებათ. თითქმის მივიწყებული პროფესიის აღდგენას ცდილობს ახალციხის სამხატვრო სკოლა, რომელმაც თიხის ოსტატი თადევოზ ივანიძე თბილისიდან მოიწვია. დირექტორი ნანა ნათენაძე პროფესიით ფერმწერია. ის კერამიკით ორი წლის წინ დაინტერესდა და ამ დარგის შესწავლა სამხატვრო სკოლაში მოსწავლეებთან ერთად დაიწყო.
,,მეთუნეობა ჩვენს რეგიონში თითქმის აღარ არსებობს, ვცდილობთ შემოვინახოთ და პოპულარიზაცია გავუწიოთ" – ამბობს სამხატვრო სკოლის დირექტორი ნანა ნათენაძე.
„ამას გაფრთხილება უნდა. მე რომ მოვკვდები, მეთუნეობა ხომ არ უნდა დაიკარგოს? ამ ხელობას საფლავში ვერ წავიღებ. სავალალოა, რომ ძველისძველი ხელობის გადარჩენას არავინ ფიქრობს. ეს ხელობა კი არა, ხელოვნებაცაა", - ამბობს თიხის ოსტატი თადევოზ ივანიძე.
საქართველოს უმნიშვნელოვანეს ისტორიულ-კულტურულ ფასეულობათა სამართლებრივი დაცვის უზრუნველყოფის მიზნით, არამატერიალური კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლის სტატუსი 2018 წლის 28 მარტს მიენიჭა ქართულ-ებრაული 26 საუკუნოვანი უნიკალური ურთიერთობის ტრადიციას. ახალციხეში კი ამ ტრადიციის ხილვა არ გაგიჭირდებათ. ქალაქის უძველეს უბანში - რაბათში ებრაელები და ეთნიკურად ქართველები ჰარმონიულად თანაცხოვრობენ. აქვეა საქართველოში უძველესი სინაგოგა.
საქართველო UNESCO-ს არამატერიალური კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის კონვენციას 2007 წელს მიუერთდა. სახელმწიფომ აღიარა არამატერიალური მემკვიდრეობის დაცვის აუცილებლობა და იკისრა კონვენციით გავთვალისწინებული ვალდებულებები.
კონვენციის მიხედვით, არამატერიალური კულტურული მემკვიდრეობა არის საზოგადოების, ცალკეული ჯგუფებისა და ზოგიერთ შემთხვევაში, კერძო პირების მიერ მათი კულტურული მემკვიდრეობის ნაწილად აღიარებული ადათ-წესები, წარმოდგენისა და გამოსახვის ფორმები, ცოდნა და ჩვევები - ასევე მათთან დაკავშირებული ინსტრუმენტები, საგნები, არტეფაქტები და კულტურული სივრცეები.
არამატერიალური კულტურული მემკვიდრეობა სამცხე-ჯავახეთიდან
საქართველოში არამატერიალური კულტურული მემკვიდრეობის სტატუსი 47 ძეგლს აქვს მინიჭებული. მათ შორისაა ის ელემენტები, რომლებიც სამცხე-ჯავახეთს უკავშირდება.
გალინა ინასარიძეს უცხიმო რძისგან ჯერ ჩეჩილი ყველი ამოჰყავს, შემდეგ კი მას ტენილის გასაკეთებლად ამზადებს. ძაფის სიმსხო ჩეჩილს ნაღებში ავლებს და თიხის ქოთნებში მჭიდროდ ტენის. ყველს დასამწიფებლად ერთ თვეზე მეტი სჭირდება.
ფერმერი ქალი მესხურ ტენილს ახალციხის სოფელ ანდრიაწმინდაში დაახლოებით, 15 წელია ამზადებს. ნაწარმს ევროპის ქვეყნებში გამოფენებზე აგზავნის და უცხოელების მოწონებასაც იმსახურებს. მესხური ტენილი, რომელი ვიზუალურად და მომზადების ტექნოლოგიით გამოირჩევა, არამატერიალური კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლთა ნუსხაშია. სტატუსი მას 2013 წლის 13 ნოემბერს მიენიჭა.
ტენილის დამზადება შრომატევადი პროცესია, ამიტომ მას ხშირად ვერ ამზადებენ. ყველის ამ სახეობას ახლა ძირითადად, ასპინძის სოფლებში შეხვდებით. ერთ-ერთი ასეთი ჭობარეთია.
ქვევრის ღვინის დაყენების უძველესი ქართული ტრადიციული მეთოდი 2013 წლის 4 დეკემბრიდან არამატერიალური კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლის სტატუსს ატარებს.
ზოგიერთ მეღვინესთან ტრადიციული ჭურჭელი თანამედროვემ დიდი ხნის წინ ჩაანაცვლა. ასე იყო კახა ასპანიძე-ფანასკერტელთან, რომელიც ასპინძის სოფელ საროში მეღვინეობას 25 წელია მისდევს.
ცხენის ძუძუ, მესხური მწვანე, თამარის თეთრი და შავი, სამარიობო, თავკალოების თეთრი - კახა ასპანიძის ვენახში 30-მდე მესხურ ჯიშს შეხვდებით. მეღვინეობაში თიხის ქვევრების გამოყენება და ფესტივალებში მონაწილეობის მიღება ერთდროულად დაიწყო. მეოთხე წელია რკინისა და პლასტმასის ჭურჭელზე უარი თქვა და ღვინო უძველესი ტრადიციული მეთოდით დააყენა.
"არ მინდა ტრადიციების მივიწყება. თანაც ქვევრს სპეციფიური თვისებები აქვს - გემო, არომატი. რადგან მასალა ბუნებრივია, ღვინოსაც ბუნებასთან უწევს ურთიერთობა. ასე მგონია, რომ ქვევრი ცოცხალი არსებაა", - ამბობს ახალგაზრდა მეღვინე.
თემურ ხუციშვილი მათემატიკოსია. „ვეფხისტყაოსნის“ ზეპირად შესწავლა 23 წლის ასაკში გადაწყვიტა. პროცესი მარტივი არ იყო. მას შემდეგ ყოველთვის მონაწილეობს 1999 წელს დაარსებულ ,,ვეფხისტყაოსნის“ მოზეპირეთა კონკურსში და არც გამარჯვება უჭირს.
„ეს იყო ძალიან რთული საქმე. კაცს, რომელსაც დღეში ორი სტროფი ლექსის სწავლა მიჭირდა, შთაგონების ვარჯიშებით მივაგენი მეთოდს და დღეში უკვე 70 სტროფს ვსწავლობდი", - ამბობს თემურ ხუციშვილი.
სამცხე-ჯავახეთის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ფილოლოგიის სპეციალობის შვიდი სტუდენტისა და მეცნიერებათა დოქტორ ნესტან სულავას ინიციატივით, "ვეფხისტყაოსნის“ ზეპირად ცოდნის ტრადიციას არამატერიალური კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლის სტატუსი 2015 წლის 1-ელ ნოემბერს მიენიჭა.
„ეს ნაწარმოები ყოველთვის ითვლებოდა ქართულ სახარებად. ისტორიული წყაროები არსებობს, სადაც წერია რომ ხშირ შემთხვევაში ადამიანებმა არ იცოდნენ წერა-კითხვა, მაგრამ ზეპირად იცოდნენ მთელი „ვეფხისტყაოსანი“, - ამბობს კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის ეროვნული სააგენტოს გენერალური დირექტორი ნიკოლოზ ანთიძე.
სამცხე-ჯავახეთში მეთუნეობის დარგი უძველესი დროიდან რომ განვითარებული იყო, ამას მოწმობს რეგიონში აღმოჩენილი თიხის ჭურჭელი, რომელიც ძველი წელთაღრიცხვით 37-36 საუკუნეებით თარიღდება. არტეფაქტები სამცხე-ჯავახეთის მუზეუმშია გამოფენილი.
ახლა კი მეთუნეობა არის ხელობა, რომელიც სულ უფრო იშვიათად სჭირდებათ. თითქმის მივიწყებული პროფესიის აღდგენას ცდილობს ახალციხის სამხატვრო სკოლა, რომელმაც თიხის ოსტატი თადევოზ ივანიძე თბილისიდან მოიწვია. დირექტორი ნანა ნათენაძე პროფესიით ფერმწერია. ის კერამიკით ორი წლის წინ დაინტერესდა და ამ დარგის შესწავლა სამხატვრო სკოლაში მოსწავლეებთან ერთად დაიწყო.
,,მეთუნეობა ჩვენს რეგიონში თითქმის აღარ არსებობს, ვცდილობთ შემოვინახოთ და პოპულარიზაცია გავუწიოთ" – ამბობს სამხატვრო სკოლის დირექტორი ნანა ნათენაძე.
„ამას გაფრთხილება უნდა. მე რომ მოვკვდები, მეთუნეობა ხომ არ უნდა დაიკარგოს? ამ ხელობას საფლავში ვერ წავიღებ. სავალალოა, რომ ძველისძველი ხელობის გადარჩენას არავინ ფიქრობს. ეს ხელობა კი არა, ხელოვნებაცაა", - ამბობს თიხის ოსტატი თადევოზ ივანიძე.
საქართველოს უმნიშვნელოვანეს ისტორიულ-კულტურულ ფასეულობათა სამართლებრივი დაცვის უზრუნველყოფის მიზნით, არამატერიალური კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლის სტატუსი 2018 წლის 28 მარტს მიენიჭა ქართულ-ებრაული 26 საუკუნოვანი უნიკალური ურთიერთობის ტრადიციას. ახალციხეში კი ამ ტრადიციის ხილვა არ გაგიჭირდებათ. ქალაქის უძველეს უბანში - რაბათში ებრაელები და ეთნიკურად ქართველები ჰარმონიულად თანაცხოვრობენ. აქვეა საქართველოში უძველესი სინაგოგა.
საქართველო UNESCO-ს არამატერიალური კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის კონვენციას 2007 წელს მიუერთდა. სახელმწიფომ აღიარა არამატერიალური მემკვიდრეობის დაცვის აუცილებლობა და იკისრა კონვენციით გავთვალისწინებული ვალდებულებები.
კონვენციის მიხედვით, არამატერიალური კულტურული მემკვიდრეობა არის საზოგადოების, ცალკეული ჯგუფებისა და ზოგიერთ შემთხვევაში, კერძო პირების მიერ მათი კულტურული მემკვიდრეობის ნაწილად აღიარებული ადათ-წესები, წარმოდგენისა და გამოსახვის ფორმები, ცოდნა და ჩვევები - ასევე მათთან დაკავშირებული ინსტრუმენტები, საგნები, არტეფაქტები და კულტურული სივრცეები.
Նույն թեմայով
Հայտնի..
Հարցազրույց
Օրվա արտահայտություն
Նյութեր գործընկեր լրատվամիջոցներից
Եղանակի տեսություն
Փոխարժեք
AMD
1000
7.0700
EUR
1
3.0177
RUB
100
2.8748
TRY
1
0.0799
USD
1
2.7354
Օրացույց
Տարածաշրջան
მოცემული ვებ გვერდი „ჯუმლას" ძრავზე შექმნილი უნივერსალური კონტენტის მენეჯმენტის სისტემის (CMS) ნაწილია. ის USAID-ის მიერ დაფინანსებული პროგრამის "მედია გამჭვირვალე და ანგარიშვალდებული მმართველობისთვის" (M-TAG) მეშვეობით შეიქმნა, რომელსაც „კვლევისა და გაცვლების საერთაშორისო საბჭო" (IREX) ახორციელებს. ამ ვებ საიტზე გამოქვეყნებული კონტენტი მთლიანად ავტორების პასუხისმგებლობაა და ის არ გამოხატავს USAID-ისა და IREX-ის პოზიციას.
This web page is part of Joomla based universal CMS system, which was developed through the USAID funded Media for Transparent and Accountable Governance (MTAG) program, implemented by IREX. The content provided through this web-site is the sole responsibility of the authors and does not reflect the position of USAID or IREX.
ავტორის/ავტორების მიერ საინფორმაციო მასალაში გამოთქმული მოსაზრება შესაძლოა არ გამოხატავდეს "საქართველოს ღია საზოგადოების ფონდის" პოზიციას. შესაბამისად, ფონდი არ არის პასუხისმგებელი მასალის შინაარსზე.
The views, opinions and statements expressed by the author/authors and those providing comments are theirs only and do not necessarily reflect the position of the Foundation or the Center. Therefore, the Open Society Georgia Foundation and Georgian Center for Strategy and Development are not responsible for the content of the information material.
