Հասարակություն
Ամանորի բազմամշակութային ավանդույթները Սամցխե-Ջավախքում
Չնայած համաճարակին, Սամցխե-Ջավախքում սկսվել են Ամանորի նախապատրաստական աշխատանքները: Էթնիկ և կրոնական փոքրամասնությունների ավանդույթները տարբերվում են միմյանցից, չնայած տարածաշրջանում երկար տարիների համակեցությունից հետո, նրանց ամանորյա ավանդույթները միաձուլվել են: Հետևաբար, Ամանորի սեղանի վրա հաճախ կտեսնեք մեսխեթական գաթա-խաչապուրի, հայկական ավանդույթով պատրաստված սուջուխ-բաստուրմա, եբրայաան ծեսով սեղանի կենտրոնում դրված նուռ և մեղր, ինչը ազգի բազմացման և քաղցրության խորհրդանիշ է:
Սամցխեի ամանորյա ավանդույթները
Մինչ Նոր տարին, Մաիսուրաձեների մեսխեթական ներբողում ավանդաբար վառվում է թոնիրը: Մեսխեթական հացը Ուդեում կանայք պատրաստում են թոնրում, բազալտե քարի վրա: Ադիգենի գյուղում Ամանորի համար դեռ պահպանված է գաթա, խաչապուրի և «թիթիանի» թխելու ավանդույթը:
Ավանդական մեսխական գաթան Թեիլաշվիլիների ընտանիքում պատրաստում են խոզի ճարպից: Գաթայից բացի սեղանի գլխավոր զարդարանք է համարվում «Ապոխտի խինկալին» և թըթըրբիրակին: Եղբայրները ավանդույթներին ու ադաթ-ծեսերին մեծ նշանակություն են տալիս, փորձում են այն էլ ավելի տարածել և հյուերին հյուրասիրում են մեխական տարբերվող ուտեստներով:
Վրացական ավանդույթների հետքերով, Դամալայում մեսխական հացի հետ, Կերեկցյանների ընտանիքը թխում է թոնրի հաց: 49-ամյա տնային տնտեսուհին, 10 հոգանոց ընտանիքի համար, մինչ նոր տարին, թխում է 110 թոնրի հաց և 15 «բուլիկներ»: Մարգարիտան ասում է, որ ավանդույթը գյուղում վաղուց ի վեր պահպանվում է:
«Մեր նախնիները թոնիրը պահել են հողի տակ, որպեսզի մշտապես տաք լինի և հացն էլ լավ թխվի»,- ասում է Մարգարիտա Կերեկցյանը:
Կերեկցյանների ընտանիքի ավանդույթների համաձայն, թոնրի հացը եփելուց հետո նոր կտրված դթումի մեջ բրինձ, չամիչ և շաքար են լցնում, հետո տեղավորում թոնրում: Այս ուտեստը "Ղափաման է": Ընտանիքում սեղանը պետք է գեղեցկացնեն տոլման, ղափաման և հացը:
Տոնական սեղանի լրացուցիչ մասն են կազմում «Ամանորյա մարգարիտները», որոնք ամեն տարի Ծղալթբիլայում բնակվող Լիդա Պողոսյանը պատրաստում է ընտանիքի համար: Ախալցիխեի գյուղում հայ համայնքը ամռանը տարբեր մրգեր է չորացնում «մարգարիտների» համար: Չորացրած սալոր, դեղձ, խուրմա և շատ այլ մրգեր, որոնք տանտիրուհին կընտրի ըստ որակի: Մրգի հետ սեղանի զարդարանք է համարվում նաև պաստեղը:
Ախալցխայի հրեաներն ունեն մեկ այլ տարբերվող ավանդույթ: Հրեական համայնքը Ամանորը նշում է դեկտեմբերի 24-ին ՝ մայրամուտին: «Խանուքան» լույսի խավարի, բարու չարիքի և արդարության անարդարության դեմ հաղթանակի խորհրդանիշ է:
«Մոտ 2 500 տարի նշում ենք «Խանուքա» տոնը: Այս տոնը ըստ Դավթի արձանագրության, նշում է Երուսաղեմի ազատագրումը հույներից»,- ասում է Լիմոն Լեվիշվիլին:
Ավանդույթի համաձայն ՝ առաջին օրը հրեաները երկու մոմ են վառում, իսկ մյուս օրերին ՝ մեկ մոմ: «Խանուքան» նշելու համար Ախալցիխեի հրեաները ընդհանուր վառում են 44 մոմ: Լեվիշվիլիների ընտանիքը «Խանուքայից» հետո Նոր տարին նշում են նաև հունվարի մեկին: Նոր տարվա գալուստը Ադիգենի գյուղերում բնակվող մահմեդական համայնքը համեմատաբար համեստորեն է նշում: Ճելայի մզկիթի առաջնորդ՝ Ջամբուլ Աբուլաձեն ասում է, որ կրոնի համաձայն, նրանց համար ամեն օրը Նոր տարի է:
«Սեղան բացելն այդ օրը արգելված է, քանի որ մահմեդականների համար ամեն օրը Նոր տարի է: Մենք շնորհավորում ենք միմյանց այս օրվա կապակցությամբ, միայն քաղցրավենիք ենք դնում սեղանին, և այն, ինչը ընդհանրապես օգտագործել չի կարելի՝ ալկոհոլն է»,- ասում է Ջամբուլ Աբուլաձեն:
Ջավախքի Ամանորյա ավանդույթները
Ամանորյա ավանդույթները փոքր ինչ տարբերվում են Ջավախքում: Գյուղ Չունչխայում ապրող Մելիքիձեների ընտանիքում, կանայք թոնրում գաթա են թխում: Բացի գաթայից, Ջավախքի ընտանքիներում սեղաններին կտեսնեք ընկույզով «Բադամբուրին»: Այս խմորեղենը թխել Իա Մելիքիձեն սովորել է մորից:
Ամանորյա ավանդույթներից հնագույնն է նաև խոզ մորթելը: Ջավախքի գյուղ Չունչխայում այս ծիսակատարությունը դեռևս պահպանում են:
«Նախկինում, մադկիկ բոլորից թաքուն, «անարև» ջուր բերելու համար դուրս էին գալիս լուսաբացին և ընտանիքում եղած, արդեն անցած տարվա ջուրը փոխարինում էին նոր տարվա ջրով»,- ասում է Թենգիզ Մելիքիձեն:
Դամալայի նման, դթումի ավանդույթը մինչ այժմ հիշվում է Ախալքալաքի գյուղ Չունչխայում: Սակայն ի տարբերություն հայ համայնքի, դթումը Ջավախքի վրացական գյուղերում կրում է այլ նշանակություն: Սալոմե Միքելայեն բացատրում է, որ ընտանիքում Նոր տարվա շեմին, դռան մոտ դնում են դթումն ու կտրում այնտեղ, եթե կտրելուց մասերը տան կողմը ընկնեն, ա նշանակում է, որ Նոր Տարին ընտանիքի համար բերքառատ տարի կլինի:
Եւս մեկ ամանորյա ավանդույթ, որը չնայած ազգությանը, բոլոր երեխաներին միանման ուրախացնում է, սա քաղցրավենիք հավաքելն է, որը հայ համայնքը անվանում է «Մանջալելուա»: Հայկական ավանդույթով, ամեն տարի, դեկտեմբերի 31-ին, երեխաները դիմակներով անցնում են դռնեդուռ, հավաքում կոնֆետներ, սակայն համաճարակի պատճառով որքանով հաջողվեց այս տարի հետևել ավանդույթին, Սամցխե-Ջախքում դժվարանում են ասել:
Հրապարակվել է Վրաստանի Բաց հասարակության հիմնադրամների և Վրացական ռազմավարության ու զարգացման կենտրոնի (GCSD) ֆինանսական աջակցությամբ:Հեղինակի / հեղինակների կողմից տեղեկատվական նյութում հայտնված կարծիքը չի կարող արտացոլել հիմնադրամի և կենտրոնի դիրքորոշումը: Ըստ այդմ, «Բաց հասարակության հիմնադրամը» և «Վրացական ռազմավարության և զարգացման կենտրոնը» պատասխանատու չեն նյութի բովանդակության համար:
Սամցխեի ամանորյա ավանդույթները
Մինչ Նոր տարին, Մաիսուրաձեների մեսխեթական ներբողում ավանդաբար վառվում է թոնիրը: Մեսխեթական հացը Ուդեում կանայք պատրաստում են թոնրում, բազալտե քարի վրա: Ադիգենի գյուղում Ամանորի համար դեռ պահպանված է գաթա, խաչապուրի և «թիթիանի» թխելու ավանդույթը:
Ավանդական մեսխական գաթան Թեիլաշվիլիների ընտանիքում պատրաստում են խոզի ճարպից: Գաթայից բացի սեղանի գլխավոր զարդարանք է համարվում «Ապոխտի խինկալին» և թըթըրբիրակին: Եղբայրները ավանդույթներին ու ադաթ-ծեսերին մեծ նշանակություն են տալիս, փորձում են այն էլ ավելի տարածել և հյուերին հյուրասիրում են մեխական տարբերվող ուտեստներով:
Վրացական ավանդույթների հետքերով, Դամալայում մեսխական հացի հետ, Կերեկցյանների ընտանիքը թխում է թոնրի հաց: 49-ամյա տնային տնտեսուհին, 10 հոգանոց ընտանիքի համար, մինչ նոր տարին, թխում է 110 թոնրի հաց և 15 «բուլիկներ»: Մարգարիտան ասում է, որ ավանդույթը գյուղում վաղուց ի վեր պահպանվում է:
«Մեր նախնիները թոնիրը պահել են հողի տակ, որպեսզի մշտապես տաք լինի և հացն էլ լավ թխվի»,- ասում է Մարգարիտա Կերեկցյանը:
Կերեկցյանների ընտանիքի ավանդույթների համաձայն, թոնրի հացը եփելուց հետո նոր կտրված դթումի մեջ բրինձ, չամիչ և շաքար են լցնում, հետո տեղավորում թոնրում: Այս ուտեստը "Ղափաման է": Ընտանիքում սեղանը պետք է գեղեցկացնեն տոլման, ղափաման և հացը: Տոնական սեղանի լրացուցիչ մասն են կազմում «Ամանորյա մարգարիտները», որոնք ամեն տարի Ծղալթբիլայում բնակվող Լիդա Պողոսյանը պատրաստում է ընտանիքի համար: Ախալցիխեի գյուղում հայ համայնքը ամռանը տարբեր մրգեր է չորացնում «մարգարիտների» համար: Չորացրած սալոր, դեղձ, խուրմա և շատ այլ մրգեր, որոնք տանտիրուհին կընտրի ըստ որակի: Մրգի հետ սեղանի զարդարանք է համարվում նաև պաստեղը:Ախալցխայի հրեաներն ունեն մեկ այլ տարբերվող ավանդույթ: Հրեական համայնքը Ամանորը նշում է դեկտեմբերի 24-ին ՝ մայրամուտին: «Խանուքան» լույսի խավարի, բարու չարիքի և արդարության անարդարության դեմ հաղթանակի խորհրդանիշ է:«Մոտ 2 500 տարի նշում ենք «Խանուքա» տոնը: Այս տոնը ըստ Դավթի արձանագրության, նշում է Երուսաղեմի ազատագրումը հույներից»,- ասում է Լիմոն Լեվիշվիլին:
Ավանդույթի համաձայն ՝ առաջին օրը հրեաները երկու մոմ են վառում, իսկ մյուս օրերին ՝ մեկ մոմ: «Խանուքան» նշելու համար Ախալցիխեի հրեաները ընդհանուր վառում են 44 մոմ: Լեվիշվիլիների ընտանիքը «Խանուքայից» հետո Նոր տարին նշում են նաև հունվարի մեկին: Նոր տարվա գալուստը Ադիգենի գյուղերում բնակվող մահմեդական համայնքը համեմատաբար համեստորեն է նշում: Ճելայի մզկիթի առաջնորդ՝ Ջամբուլ Աբուլաձեն ասում է, որ կրոնի համաձայն, նրանց համար ամեն օրը Նոր տարի է:
«Սեղան բացելն այդ օրը արգելված է, քանի որ մահմեդականների համար ամեն օրը Նոր տարի է: Մենք շնորհավորում ենք միմյանց այս օրվա կապակցությամբ, միայն քաղցրավենիք ենք դնում սեղանին, և այն, ինչը ընդհանրապես օգտագործել չի կարելի՝ ալկոհոլն է»,- ասում է Ջամբուլ Աբուլաձեն:
Ջավախքի Ամանորյա ավանդույթները
Ամանորյա ավանդույթները փոքր ինչ տարբերվում են Ջավախքում: Գյուղ Չունչխայում ապրող Մելիքիձեների ընտանիքում, կանայք թոնրում գաթա են թխում: Բացի գաթայից, Ջավախքի ընտանքիներում սեղաններին կտեսնեք ընկույզով «Բադամբուրին»: Այս խմորեղենը թխել Իա Մելիքիձեն սովորել է մորից:
Ամանորյա ավանդույթներից հնագույնն է նաև խոզ մորթելը: Ջավախքի գյուղ Չունչխայում այս ծիսակատարությունը դեռևս պահպանում են:
«Նախկինում, մադկիկ բոլորից թաքուն, «անարև» ջուր բերելու համար դուրս էին գալիս լուսաբացին և ընտանիքում եղած, արդեն անցած տարվա ջուրը փոխարինում էին նոր տարվա ջրով»,- ասում է Թենգիզ Մելիքիձեն:
Դամալայի նման, դթումի ավանդույթը մինչ այժմ հիշվում է Ախալքալաքի գյուղ Չունչխայում: Սակայն ի տարբերություն հայ համայնքի, դթումը Ջավախքի վրացական գյուղերում կրում է այլ նշանակություն: Սալոմե Միքելայեն բացատրում է, որ ընտանիքում Նոր տարվա շեմին, դռան մոտ դնում են դթումն ու կտրում այնտեղ, եթե կտրելուց մասերը տան կողմը ընկնեն, ա նշանակում է, որ Նոր Տարին ընտանիքի համար բերքառատ տարի կլինի:
Եւս մեկ ամանորյա ավանդույթ, որը չնայած ազգությանը, բոլոր երեխաներին միանման ուրախացնում է, սա քաղցրավենիք հավաքելն է, որը հայ համայնքը անվանում է «Մանջալելուա»: Հայկական ավանդույթով, ամեն տարի, դեկտեմբերի 31-ին, երեխաները դիմակներով անցնում են դռնեդուռ, հավաքում կոնֆետներ, սակայն համաճարակի պատճառով որքանով հաջողվեց այս տարի հետևել ավանդույթին, Սամցխե-Ջախքում դժվարանում են ասել:
Հրապարակվել է Վրաստանի Բաց հասարակության հիմնադրամների և Վրացական ռազմավարության ու զարգացման կենտրոնի (GCSD) ֆինանսական աջակցությամբ:Հեղինակի / հեղինակների կողմից տեղեկատվական նյութում հայտնված կարծիքը չի կարող արտացոլել հիմնադրամի և կենտրոնի դիրքորոշումը: Ըստ այդմ, «Բաց հասարակության հիմնադրամը» և «Վրացական ռազմավարության և զարգացման կենտրոնը» պատասխանատու չեն նյութի բովանդակության համար:
Նույն թեմայով
Հաղորդումներ
Հայտնի..
Հարցազրույց
Օրվա արտահայտություն
Նյութեր գործընկեր լրատվամիջոցներից
Բնակչության կարծիքով
Եղանակի տեսություն
Եղանակը
Թբիլիսի
16
°C
Բորջոմի
12
°C
Ադիգենի
15
°C
Ախալցիխե
12
°C
Ասպինձա
11
°C
Ախալքալաք
8
°C
Նինոծմինդա
8
°C
Աբասթուման
11
°C
Բակուրիան
7
°C
Փոխարժեք
AMD
1000
6.8988
EUR
1
2.8583
RUB
100
2.8498
TRY
1
0.0825
USD
1
2.6788
Օրացույց
Տարածաշրջան
მოცემული ვებ გვერდი „ჯუმლას" ძრავზე შექმნილი უნივერსალური კონტენტის მენეჯმენტის სისტემის (CMS) ნაწილია. ის USAID-ის მიერ დაფინანსებული პროგრამის "მედია გამჭვირვალე და ანგარიშვალდებული მმართველობისთვის" (M-TAG) მეშვეობით შეიქმნა, რომელსაც „კვლევისა და გაცვლების საერთაშორისო საბჭო" (IREX) ახორციელებს. ამ ვებ საიტზე გამოქვეყნებული კონტენტი მთლიანად ავტორების პასუხისმგებლობაა და ის არ გამოხატავს USAID-ისა და IREX-ის პოზიციას.
This web page is part of Joomla based universal CMS system, which was developed through the USAID funded Media for Transparent and Accountable Governance (MTAG) program, implemented by IREX. The content provided through this web-site is the sole responsibility of the authors and does not reflect the position of USAID or IREX.
ავტორის/ავტორების მიერ საინფორმაციო მასალაში გამოთქმული მოსაზრება შესაძლოა არ გამოხატავდეს "საქართველოს ღია საზოგადოების ფონდის" პოზიციას. შესაბამისად, ფონდი არ არის პასუხისმგებელი მასალის შინაარსზე.
The views, opinions and statements expressed by the author/authors and those providing comments are theirs only and do not necessarily reflect the position of the Foundation or the Center. Therefore, the Open Society Georgia Foundation and Georgian Center for Strategy and Development are not responsible for the content of the information material.
