Ամռանը Սամցխե-Ջավախքում տեղ-տեղ հայտնվեցին զբոսաշրջիկներ, այդ թվում ՝ օտարերկրացիներ: Սա, կարծես, հուսադրող է, սակայն, տեղում զբոսաշրջության ոլորտում ներգրավված մարդկանց հետ շփվելուց հետո պարզ է դառնում, որ համաճարակն այնքան ուժեղ է հարվածել նրանց, որ ներկայիս վերածնունդը դեռ շատ չնչին նշանակություն ունի: Պետությունը, կարծես, օգնության ձեռք մեկնեց նրանց, սակայն պարզվում է, որ ոլորտի կարիքներն ու կառավարության գործողությունները չեն համընկնում:

Բիզնեսի համար «սեւ օրերի» սկսվելն ու անտեսանելի պայքարի երկարատևության մասին նա հասկացավ այն ժամանակ, երբ չորս ամիս անընդմեջ հյուրանոցների ամրագրումները չեղյալ հայտարարվեցին: Ընտանեկան հյուրանոցի սեփականատերը, քսան տարվա գործունեության ընթացքում առաջին անգամ կորցրեց եկամուտն ու կանգնեց աննախադեպ մեծ ծախսերի առջև: Պետության կողմից կորոնավիրուսի համաճարակի պատճառով սահմանված կանոնակարգերի իրականացումն արժեցավ 1500 լարի: Չնայած, վստահ էր, որ փակ աշխարհում, հյուրանոցը ստիպված չէր լինի սպասարկել զբոսաշրջիկների: Պետության պահանջով, ցանկացած ախտահանիչ հեղուկ կամ հակահամաճարակային նյութ պետք է ունենա Լուգարի լաբորատորիայի վկայագիր: Այսօր նրանք հյուրանոցում ունեն այս լուծույթների և իրերի եռամյա պաշար, բայց փոխարենը՝ ոչ մի զբոսաշրջիկ: Մարինա Նարիաշվիլին կարծում է, որ համաճարակի ժամանակ բիզնեսի պահանջներն ու պետական արտոնությունները միմյանց չէին համապատասխանում:

Կառավարությունը Համաճարակի ժամանակ պետք է հարկերի կոմերցիոն գինը վրափոխեր ֆիզիկականի, խիստ կլիմայի պատճառով Սամցխե-Ջավախքի բոլոր քաղաքներին և գյուղերին բարձր լեռնային կարգավիճակ պետք է տրվեր և փոքր, ընտանեկան հյուրանոցները, համեմատած խոշոր հյուրանոցների հետ, չպետք է հայտնվեին անհավասար պայմաններում: Մարինան անտրամաբանական է անվանում էլեկտրաէներգիայի և բնական գազի «մուրացկանական» զեղչը, իսկ բանկային վարկերի մասին հայտարարված եռամսյա արտոնյալ ժամանակահատվածը ՝ խայծ: Նա իրական օգնություն է խնդրում պետությունից:

Ի տարբերություն Մարինա Նարիաշվիլու, փոքր և միջին բիզնեսի համար նախատեսված արտոնություններից օգտվում է Շահույթ չհետապնդող (ոչ առևտրային) իրավաբանական անձ՝ Սամցխե-Ջավախեթի նպատակակետերի կառավարման կազմակերպությունը: 2018 թվականին, բոլոր վեց քաղաքապետարանների կողմից ստեղծված կազմակերպության նպատակն է նպաստել տարածաշրջանում զբոսաշրջության զարգացման մոդելի ստեղծմանը և դրա հանրահռչակմանը:

«Մենք օգնել ենք մասնավոր հատվածին ՝ բացատրելով այն ընթացակարգերը, որոնք պետք է իրականացվեն տնտեսության վերականգնումից հետո», - ասում է DMO զբոսաշրջության զարգացման կազմակերպության հասարակայնության հետ կապերի և մարքեթինգի մենեջերը: Ըստ Թեո Ժուժունաձեի, եթե մասնավոր հատվածը շահագրգռված լիներ, իրենց կազմակերպությունը խորհրդատվություն կանցկացներ Առողջապահության նախարարության կողմից մշակված առաջարկություններն իրագործելու վերաբերյալ:

«Այն, որ պետք է ունենաին դեզոբարիեր, հաշվապահական մատյան և այլն: Խորհրդատվություններ էինք անցկացնում, մեծ անորոշություն կար ՝ չգիտեին, որտեղ փնտրել այդ առաջարկությունները: Մենք այդ մասին տեղեկատվություն տեղադրեցինք մեր ֆեյսբուքյան էջում, նաև հանդիպումներ անցկացրինք, լուսաբանեցինք հանդիպումները ֆեյսբուքում, մարդիկ լսեցին և կապնվեցին մեզ հետ: Միևնույն ժամանակ մենք աշխատում էինք Սամցխե-Ջավախքում զբոսաշրջության զարգացման ռազմավարության վրա, այցելեցինք հյուրանոցներ և սննդի կետեր: Մենք գնահատեցինք, թե ով քանի տուրիստ կարող է ընդունել, հարցում անցկացրեցինք տուրօպերատորների հետ, հասկացանալու համար նրանց կախվածությունը տարածաշրջանի հանդեպ և ըստ այդմ պատրաստեցինք աշխատանքային փաստաթուղթ»:

Ինչպես պետք է տեղակայվեր Սամցխե-Ջավախքը զբոսաշրջության ոլորտում, նշված է 2021 թվականի ռազմավարական ծրագրում և դեռ հաստատված չէ: «Համապարփակ փաստաթուղթը» կենտրոնանում է այցելուների ծառայությունների և անդամակցության փաթեթների զարգացման վրա: Ըստ կանոնադրության, կազմակերպությունը ներկայումս ֆինանսավորվում է բյուջեից, բայց ապագայում նա պետք է ինքը միջոցներ հայթայթի, ուստի պլանը ներառում է «անդամության փաթեթներ»: Բացի այդ, կառավարման մարմիններից մեկը ՝ խորհրդատվական մարմինը, մասնավոր հատվածի ներկայացուցիչներով կսահմանափակվի:

«Մեր անդամները կդառնան մասնավոր հատվածի ներկայացուցիչներ, որոնց անդամակցության փոխարեն, կառաջարկենք որոշակի ծառայություններ: Կլինեն անդամակցության փաթեթների մի քանի տեսակներ `խորհրդատվություն, թե ինչպես կառավարել ծառայությունը, օգնել տարածմանը, ընկերության արտադրանքը միջազգային ցուցահանդեսներում ցուցադրելը և այլն: Նրանց հիմնականում առաջարկվում է շուկայավարման և PR գործունեությունը: Մեր նպատակն է մասնավոր հատվածի գործունեությունն առավել տարածված դարձնել ոչ միայն տեղական, այլև միջազգային շուկայում: Ըստ ռազմավարության, պետք է ստեղծվեն նաև տուրիստական նոր ապրանքներ: Այժմ Ռաբաթում, մեր ներգրավվածությամբ, ընթանում է բերդի կոմերցիալիզացիան: Մենք հիմնականում աշխատում ենք երկու ուղղությամբ ՝ շուկայավարման զարգացման և տուրիստական նոր ապրանքների ստեղծման համար», - բացատրում է Թեո Ժուժունաձեն:

ԱՄՆ դեսպանատան դրամաշնորհի շրջանակներում, Սամցխե-Ջավախքի նպատակակետերի կառավարման կազմակերպությունը արշավային արահետներ է պատրաստում: Ծրագրի համաձայն, մինչև վեց նոր տուրիստական երթուղիներ ընդգրկելու են ամբողջ տարածաշրջանը և ընդլայնվելու են տարբեր ուղղություններով:

«Խոհարարական և գինու, արշավային, կրոնական և մշակութային տուրիզմ: Նախատեսված է ինչպես բարձր, այնպես էլ միջին և ցածր բյուջե ունեցող զբոսաշրջիկների համար: Մենք պատրաստվում ենք PR- ի համար ներկայացնել շնորհանդես, այնուհետև անցկացնել երկու տեղեկատվական շրջագայություն և հայտարարել մրցույթ, որին կմասնակցեն ինչպես միջազգային, այնպես էլ վրացի բլոգերներ»:

Վիճակագրական ծառայության տվյալներով ՝ 2020 թվականի համեմատ, Սամցխե-Ջավախքում այցելուների թիվն աճել է: 2021 թվականի հունվար-մարտ ամիսներին, Վրաստանի տարածքում 15 տարեկան և բարձր տեղական այցելուների միջին ամսական քանակը կազմել է 1,094,400, ինչը 23,4% -ով ավելին է, քան 2020 թվականի առաջին եռամսյակի համապատասխան տվյալները: Աճել է նաև ռեզիդենտ այցելուների թիվը:

Չնայած այցելուների աճող թվին, տուրիստական գործակալությունները նշում են, որ Հարավային Վրաստանը այլեւս հայտնի չէ: «Թռեվել կամ Ջեորջիա»- ն հաճախակի ներքին էքսկուրսիաներ է կազմակերպում Վրաստանի տարածաշրջաններում: Սամցխեն, համաճարակի ընթացքում նրանց ծրագրում հազվադեպ է հնչում: Ընկերությունից ասում են, որ նրանց ներկայացուցիչները այս տարի տարածաշրջանում եղել են ընդամենը երկու անգամ:

«Բորժոմի, Ռաբաթի, Զարզմա, Սափարա, Վարձիա – 2019 թվականին մեծ պահանջարկ կար: Ջավախքում հիմնականում տարածված էին «Մայրերի վանքը» և «Փարավանի լիճը»: Բայց համաճարակից հետո Սամցխե-Ջավախքում, այցելուների թիվը 100 տոկոսիցից առավելագույնը իջավ 20%-ի», - ասում է «Travel or Georgia»- ի ուղեցույց ՝Օլեգ Լիֆտկովը:

Ութ տարվա փորձ ունեցող ուղեցույցը, որպես այցելուների անկման հիմնական պատճառ նշում է վատ PR- ը և ծառայության ցածր որակը: Օլեգ Լիֆտկովը կարծում է, որ երկիրը չի կարող հույս դնել ներքին զբոսաշրջության վրա, քանի որ բնակչության մեծ մասը փորձում է այցելել տարածաշրջաններ էժան ճանապարհով:

«Շատերը փորձում են մնալ հարազատների տանը, սնունդ վերցնել տանից և այլն: Այս դեպքում ընտանեկան հյուրանոցներն ու ռեստորանները մնում են առանց եկամուտի: Հիմնականում նոր սերունդն է ճանապարհորդում՝ ուսանողները, ովքեր ունեն շատ սահմանափակ բյուջե և շատ տեղեր չեն գնում: Հիմնական պահանջարկ ունեցող վայրերն են՝ Կազբեգին, Կախեթին, Մցխեթա-Գորին, Ուփլիսցիխեն և Սվանեթին»:

Ըստ Օլեգ Լիֆտկովի, եթե պետությունն իսկապես ցանկանում է զարգացնել ներքին զբոսաշրջությունը, գոնե Վրաստանի քաղաքացիների համար թանգարաններ մուտքի գինը պետք է էժանացվի: «Մեկ հաստատություն մուտքն արժե 15 և 20 լարի: Ոչ բոլորը կարող են վճարել այս գումարը»:

Ի տարբերություն տուրիստական ընկերության, այցելուների վիճակագրությունից գոհ է քաղաքում ամենաշատ այցելվող վայրի՝ «Ախալցիխեի բերդի» վարչակազմը: Նախորդ տարվա համեմատ, այս տարի օտարերկրյա զբոսաշրջիկները ակտիվացել են: Համալիրի տնօրեն՝ Դավիթ Տաբատաձեն հիշում է 2019 թվականը, երբ բերդն ուներ ընդամենը 160,000 այցելու, այդ թվում ՝ ավելի քան 86,000 օտարերկրացիներ էին: Այդ ժամանակ կարծում էին, որ համալիրն այլևս կարիք չունի քաղաքապետարանի կողմից սուբսիդավորումների, սակայն համաճարակը փոխեց իրավիճակը: Ախալցիխեի բերդը վերադարձել է իր նախնական վիճակին և այս տարվա բյուջեում Ռաբաթիի համար սահմանվել է 243 000 լարի:

«Սպասում ենք, հավանաբար, պետք կլինի փոքր ինչ ավելացնել գումարը: Սակայն հարկ է նշել, որ նախորդ տարվա համեմատ, այցելուների թիվն այս տարի ավելացել է», - ասում է Դավիթ Տաբատաձեն:

Սամցխե-Ջավախքում ներքին տուրիզմը խթանելու համար տեղական ինքնակառավարումը 2020 թվականին մի շարք արտոնություններ էր մշակել: Մեսխեթի այցելուները կարող էին անվճար մուտք գործել Ախալցիխեի բերդ և Բորժոմիի թանգարան: Վարձիայում տոմսի գինը կրկնակի կրճատվեց: Նահանգապետ՝ Բեսիկ Ամիրանաշվիլին այս երեք օբյեկտները համարում է Սամցխե-Ջավախքի հիմնական զբոսաշրջային վայրեր: Այդ պատճառով պետական սուբսիդիան կիրառվում էր միայն վերոհիշյալ վայրերի նկատմամբ: Համաճարակային շրջանում, աջակցությունը շարունակվեց ամբողջ տուրիստական սեզոնի ընթացքում: Մշակութային ժառանգության պահպանության ազգային գործակալության նախկին տնօրենը դեռ անցյալ ամռանն ասաց, որ Վրաստանում զբոսաշրջիկների մեծ մասն այցելում է Վարձիա և Ուփլիսցիխե: Այդ պատճառով Նիկոլոզ Անթիձեն հուսով էր, գների էժանացմամբ խրախուսել ներքին զբոսաշրջությունը:

Ինչպիսի՞ իրավիճակ է Վարձիայում համաճարակից հետո: Քանի՞ այցելու է հյուրընկալել թանգարանը 2018-19 թվականներին: Ի՞նչ փոխվեց այն բանից հետո, երբ համաճարակը կրճատեց այցելուների թիվը: Քանի՞ զբոսաշրջիկ և, հետեւաբար, ինչքան գումար է ստացել կազմակերպությունը 2018 թվականից մինչև 2021 թվականի հունիսի 20-ը, - չնայած խոստմանը, օրենքով սահմանված ժամկետում մեր այս հարցերին գործակալությունը չպատասխանեց:

«9-րդ ալիքի» համար փակ էր նաև Զբոսաշրջության ազգային վարչությունը: Երկու շաբաթ նամակագրությունից հետո նրանցից միայն ազգային վիճակագրության էջում հրապարակված տեղեկություններ ստացանք: Ինչպիսի՞ դրություն էր զբոսաշրջության ոլորտում մինչ համաճարակը և համաճարակային ժամանակաշրջանում, ի՞նչ է արվել Զբոսաշրջության ազգային վարչության կողմից ոլորտում աշխատող անձանց համար 2020-21 թվականներին և ի՞նչ է արվում այժմ: Ի՞նչ է հարկավոր զբոսաշրջության ոլորտում աշխատող մարդկանց և կազմակերպություններին, և ո՞րն է նրանց ներքին տուրիզմի զարգացման ծրագիրը – Այս հարցերը մնացին անպատասխան: Փոխարենը, վարչակազմի ներկայացուցիչ՝ Թեա Չանչիբաձեն մեզ պատասխանեց.

«Ես կպարզեմ, կարող ենք արդյոք որևէ տեղեկություն փոխանցել ձեզ: Մենք Կիրակի-երկուշաբթի ունենք հատուկ ծրագրեր Սամցխե-Ջավախքում և հաճախ ենք իրականացնում նման ճանապարհորդություններ»:

Մինչ Զբոսաշրջության ազգային վարչությունը և Մշակութային ժառանգության պահպանության ազգային գործակալությունը լրատվամիջոցների հետ խոսեն, փորձագետները գնահատում են երկրում առկա իրավիճակը:

«Կառավարությունը երբեք ուշադրություն չի դարձրել ներքին զբոսաշրջությանը, նրանք շատ լավ գիտեն, որ ներքին տուրիզմի բիզնեսը չի կարող հետին պլան ունենալ, քանի որ առաջխաղացումը հիմնված էր միջազգային զբոսաշրջիկների քանակի վրա, հատկապես վերջին տարիներին:

Ընդհանուր առմամբ, այս ոլորտում առկա խնդիրները կապված են ինչպես ներքին, այնպես էլ միջազգային զբոսաշրջության հետ: Անհրաժեշտ է պետության կողմից համապարփակ մոտեցում `սկսած ենթակառուցվածքային աշխատանքներից և վերջացրած մարկետինգով: Երբ մենք խոսում ենք զբոսաշրջության վերականգնման և զարգացման մասին, այս բոլոր շղթաները պետք է հաշվի առնվեն»,- ասում է Մայա Սիդամոնիձեն:

Փորձագետների կարծիքով, ներքին զբոսաշրջիկները, ի տարբերություն միջազգային զբոսաշրջիկների, գիտեն ընդունող վայրի մշակույթը, կլիման և խոսակցական լեզուն: Ներքին զբոսաշրջությունը այդքան էլ սեզոնային չէ և նպաստում է եկամտի վերաբաշխմանը քաղաքային և գյուղական բնակավայրերի միջև: Դեռևս Զբոսաշրջության ազգային վարչության նախկին ղեկավարը չգիտի, թե ինչ ի նկատի ունի պետությունը, ասելով, որ ցանկանում է զարգացնել ներքին զբոսաշրջությունը: Մայա Սիդամոնիձեն համարում է, որ երկիրը չօգտագործեց համաճարակային շրջանի «իդեալական հնարավորությունը» և չլուծեց անգամ խնդիրների մի մասը:

Այն, որ վրացի զբոսաշրջիկների քանակի ավելացման համար գլխավոր նախապայմանը մասնավոր հատվածի գնային քաղաքականությունն է, նշում են նաև ընտանեկան հյուրանոցի ներկայացուցիչները: Չնայած պետական գերատեսչությունների լավատեսական վերաբերմունքին ՝ Մարինա Նարիաշվիլին կարծում է, որ այս փուլում հայտարարված «Ներքին զբոսաշրջությունը հեքիաթ է»: Իսկ փոքր ու միջին բիզնեսին անհրաժեշտ է՝ «Արդյունավետ և շոշափելի օգնություն», այլ ոչ թե «թղթի վրա գրված»»: