კულტურა
„უცნობი მაგრამ ძვირფასი“ ნათესავების მიმოწერა - ალექსანდრე მანველიშვილის წერილები და ვალელების მოგონებები
თუ ქალაქ ვალეში ადგილობრივებს ჰკითხავთ, სად ცხოვრობდა ეროვნული მოძრაობის ლიდერი, იფნის წყაროს მიგასწავლიან.
ალექსანდრე მანველიშვილის მშობლიური სახლი იქ დიდი ხნის წინ დაინგრა, მაგრამ საბჭოთა საქართველოდან უცხოეთში გახიზნული მესხი პუბლიცისტისა და ისტორიკოსის ამბავი აქ ყველამ იცის.
ალექსანდრე მანველიშვილის ქუჩაზე მისი „უცნობი, მაგრამ ძვირფასი“ ნათესავები ცხოვრობენ. მათ ჯერ არ იციან, რომ შესაძლოა, იქაური კაცის შვილები ამერიკიდან სამშობლოში ჩამოვიდნენ. პიტერს და პოლს ვალელებისთვის მამის შესახებ მოსაყოლი ბევრი ექნებათ. შვილებს კი საქართველოში ალექსანდრე მანველიშვილის არქივი ჩამოასწრებს.
ეროვნული ბიბლიოთეკის თანამშრომლებმა, პუბლიცისტისა და ისტორიკოსის ავტობიოგრაფია და რამდენიმე ხელნაწერი უკვე ჩამოიტანეს. 295 კილოგრამი არქივი კი კოლორადოში, დენვერთან არსებულ პატარა ქალაქ ავრორაში ყუთებშია დალუქული და ეროვნული მოძრაობის ერთ-ერთი ლიდერის სამშობლოში, აპრილის შუა რიცხვებში გამოგზავნიან.
მემუარები, მიმოწერა, წიგნები, ფოტო-ალბომები, გამომცემლობის სასტამბო აღჭურვილობა, გიორგი წერეთელის, ლეო კერესელიძის, ვიქტორ ნოზაძის პირადი ბიბლიოთეკის ნაწილი - ალექსანდრე მანველიშვილის უნიკალურ არქივს წარმოადგენს. ამ ყველაფერს მისი ორი შვილი 12 წელია აშშ-ში, 20 ყუთში ჩალაგებულს ხელშეუხებლად ინახავს. პოლ და პიტერ (პეტრე და პავლე) მანველები ამ დრომდე ელოდნენ, როდის დაინტერესდებოდნენ მამის ნაშრომებით ემიგრანტის სამშობლოში.
„ალექსანდრეს ორივე შვილს შევხვდით. საქართველოსადმი იმდენად კარგი განწყობა აქვთ, რომ მომავალ წელს ჩამოსვლას აპირებენ. წლებია ფიქრობდნენ, ვის შეიძლებოდა დასჭირვებოდა არქივი. დედას სიკვდილის წინ დაუბარებია, რომ მამის ჩანაწერები არ გადაეყარათ. თავად ქართულად ვეღარ ლაპარაკობენ. სიამოვნებით დაგვთანხმდნენ ნაშრომების გადმოცემაზე. ალექსანდრეს თავად გადაურჩევია რა იყო მნიშვნელოვანი. ფიქრობდა, რომ რაც შეინახა ყველაფერი საჭირო იყო. მის მიერ გამოცემული ჟურნალები, ნაშრომები, წიგნები, საბეჭდი მანქანაც კი ჩამოდის“, - გვიყვება მაია სიმონიშვილი, ეროვნული ბიბლიოთეკის ამერიკული დარბაზის კურატორი, რომელმაც უნიკალური არქივი თავად დაათვალიერა.
მოსაყოლი ვალელებსაც ბევრი აქვთ. მაშინ, რომცა ოკუპანტ რუსეთთან შეურიგებელი ალექსანდრე მანველიშვილის შესახებ საქართველოში მხოლოდ ის იცოდნენ, რაც საბჭოთა ხელისუფლებას სურდა, ვახტანგ ზაქროშვილი-მანველიშვილი მისი სწავლული წინაპრის საქმიანობას იკვლევდა.
ახლა 93 წლისაა. იხსენებს, რომ იდეოლოგისა და პუბლიცისტის შესახებ მამა უყვებოდა. საქართველოს ჩრდილოელ მეზობელში, მისი წინაპრის მსგავსად, ქვეყნის მტერს ხედავს. თუმცა ალექსანდრე მანველიშვილისგან განხსვავებით, ამისთვის არ იდევნება.
ალექსანდრე მანველიშვილი ვალეში, კათოლიკე გლეხის ოჯახში 1904 წელს დაიბადა. ჯერ ვალეს, შემდეგ ახალციხის სკოლაში ისწავლა. სპეციალობით ენისა და ლიტერატურის პედაგოგმა მუშაობა მშობლიურ სკოლაში მასწავლებლად დაიწყო.
პედაგოგის ეროვნული და პატრიოტიული განწყობები ხელისუფლებას არ მოსწონდა. მუდმივი დევნისა და შევიწროვების შემდეგ, იძულებული გახდა ქვეყნის დატოვებაზე ეფიქრა. 1929 წელს ჯერ თურქეთში, შემდეგ კი პარიზში წავიდა.
მეამბოხე კაცის ნათესაობა მარტივი არ იყო. ალექსანდრე მანველიშვილის მიერ საქართველოს დატოვებისთანავე, მისი ახლობლების შევიწროვება და რეპრესიები დაიწყო. შეშინებულმა ოჯახმა ალექსანდრე მანველიშვილის უნიკალური და მრავალფეროვანი ბიბლიოთეკა ჩუმად დაწვა. შემორჩათ მხოლოდ ერთი წიგნი - 1926 წელს გამოცემული კონსტანტინე კაპანელის „ქართული სული ესთეტიურ სახეებში“, რომელიც ძმის ოჯახში ინახება. მუდმივი დევნისა და შანტაჟის გამო, ნათესავების ნაწილს გვარის გამოცვლაც მოუწია.
„მეორე მსოფლიო ომი რომ დაიწყო, ალქსანდრეს ძმა ნიკოლოზი ფრონტზე წაიყვანეს. ცოლი, შვილები ყველა ტიროდა და ის იცინოდა. ყველას გვიკვირდა. მერე თქვა, რომ გამეხარდა ომში წასვლაო, მაიძულებდნენ წავსულიყავი და ჩემი ძმა მომეკლაო, ახლა კიდევ ამ უბედურებას გადავრჩიო“, - იხსენებს ვახტანგ ზაქროშვილი.
26 წლის ემიგრანტი, ლეო კერესელიძესთან ერთად, ევროპაში მოქმედ საზოგადოებრივ-პოლიტიკურ ორგანიზაციას, „თეთრ გიორგის“ჩაუდგა სათავეში. სხვა ქართველებთან ერთად, ბეჭდავდა გაზეთებს და აკრიტიკებდა საქართველოს საბჭოთა ხელისუფლებას.
„როგორც ვხედავთ, ბოლშევიკური რუსეთი საქართველოს მიმართ იმეორებს ცარისტული რუსეთის პოლიტიკას ყველა სფეროში, ოღონდ იდეოლოგიას ამოფარებული... საქართველოში კვლავ მიმდინარეობს ასიმილიაციის პოლიტიკა. დათრგუნვა ყოველივე ქართულისა და ეროვნულისა. მოკლედ რუსიფიკაცია ისევ ყოველმხრივ ჩაგვრასთან ერთად მიმდინარეობს...(რუსეთ-საქართველოს ურთიერთობა - 1950 წელი, პარიზი)
წერდა ნაშრომებს, სტუმრობდა ბიბილიოთეკას და ამუშავებდა საქართველოს შესახებ ნარკვევებს, ესწრებოდა გამოჩენილი ფრანგი მეცნიერების ლექციებს, თანამშრომლობდა ქართულ ემიგრანტულ პრესასთან.
II მსოფლიო ომის წინ ალექსანდრე მანველიშვილი გერმანიაში იმ იმედით გადავიდა, რომ ამ ქვეყნის დახმარებით, საქართველოს რუსეთის კლანჭებიდან გათავისუფლებას შეძლებდა. საბჭთა ხელისუფლება მაშინ ამბობდა, რომ მანველიშვილი და მისი თანამოაზრენი ნაცისტური გერმანიის დანაშაულებრივ პოლიტიკაში ჩაერთნენ. სინამდვილეში, ჰიტლერმა საქართველოს დახმარებაზე უარი თქვა, თუმცა ბერლინში გადასული ქართველები იქვე დარჩნენ და საკონცენტრაციო ბანაკიდან ტყვეები გამოჰყავდათ.
1944 წელს ალექსანდრე კვლავ პარიზში დაბრუნდა. 14 წლის შემდეგ კი ამერიკაში გადასახლდა, სადაც სამეცნიერო საქმიანობას აგრძელებდა. პუბლიკაციებს კი ისევ ევროპაში, ფრანგულ ჟურნალებში დასაბეჭდად გზავნიდა.
„ქართველი ერი ასეთ მდგომარეობას ვერ ურიგდება და ბრძოლას განაგრძობს. და ეს გაგრძელდება მანამდე, სანამ ის სრულ გამარჯვებას მიაღწევს“, - (რუსეთი და საქართველო, პარიზი, 1951 წელი)
ვალელი პუბლიცისტი და პოლიტიკოსი რამდენიმე ფსევდონიმით წერდა: ალი–ბაბა, ანდროდოლიძე, ბაბა, ლეგიონერიალავერდელი, ყარამანი. 20-მდე წიგნი სტამბოლში, პარიზსადასან-ფრანცისკოში ქართულ, ფრანგულ, იტალიურ და ინგლისურ ენებზე გამოაქვეყნა. მესხმა მეცნიერმა და რუსეთის შეურიგებელმა მტერმა ბოლო წიგნი 83 წლის ასაკში გამოსცა.
დევნილ მეცნიერთან კონტაქტი 13 და-ძმიდან მხოლოდ ერთის, ნიკოლოზის შვილმა პეტრემ გაბედა. მის ოჯახში დღემდე სათუთად ინახავენ რამდენიმე ათეული წლის განმავლობაში ამერიკიდან მიღებულ წერილებს და გაცრეცილ კონვერტებს. საოჯახო ალბომში ალექსანდრეს რამდენიმე ფოტოც აქვთ, ნაწილი გაზეთებიდან ამოჭრეს, ნაწილი კი თავად მეცნიერმა გამოუგზავნა აშშ-დან.
"ჩემო უცნობო, მაგრამ ძვირფასო ძმისწულო პეტრე,
მივიღე თქვენი წერილი და თქვენთვის ალბათ ძნელი წარმოსადგენი იქნება თუ რას განვიცდიდი. თითქმის ნახევარი საუკუნის შემდეგ, პირველად ვეცნობი ჩემი ოჯახის მდგომარეობას...
ხუმრობა ხომ არ არის, ორმა დიდმა ომმა ჩემი ხუთი ძმა იმსხვერპლა, ორი ღა დავრჩენილვართ...
მეღა დავრჩი თქვენგან გარიყული, მაგრამ ბედნიერი ვარ რომ ამ ქვეყნიდან გასვლამდე მაინც ვეღირსე ჩვენი დიდი ოჯახის ამბების გაგებას.
დიდი დრო გავიდა. ახალგაზრდამ დავტოვე სამშობლო და აგერ ახლა უკვე მოხუცი ვარ. ამ წერილსაც მღელვარებით გწერ. ხელით დაწერაც კი ვეღარ შევძელ.
შორს ვართ ერთმანეთისგან, მაგრამ სულით და გულით მაინც თქვენთანა ვარ.
მარად შენი ბებერი ბიძა"
მეუღლის წერილებს ახლა ვერა მანველიშვილი ინახავს. ვალეში, ალექსანდრე მანველიშვილის ქუჩაზე ცხოვრობს და იხსენებს, როგორ სთხოვდა ოკეანის მიღმა გადახვეწილი ვალელი კაცი პეტრეს წიგნების გაგზავნას, თავად კი ამერიკიდან საკაბეებს და შარვალ-კოსტუმს უგზავნიდა. ერთ-ერთ წერილში ალექსანდრე ძმისშვილს მადლობას უხდის „საქართველოს ისტორიის ნარკვევების“ გაგზავნისთვის. „რადგან ასე დიდად დამავალე, ძალიან გთხოვ მომწერე, რით შემიძლია გასიამოვნოთ“,- წერდა ბიძა.
„ჩემს დედამთილთან ჰქონდა ძალიან ახლო ურთიერთობა. წასვლა რომ გადაუწყვეტია, 40 წიწილა მიუყვანია ძმის ცოლთან - დაასუქე და დღეში ერთი დამიკალიო. სამახსოვროდ მოოქროვილი ჯვარი და დანა დაუტოვა. ადგა და გადავიდა თურქეთში ისე, რომ არავისთვის არ უთქვამს. მისი ნიჭი საქართველოში რომ არ გამოჩნდა და არავინ შეაფასა, წავიდა ევროპაში. „თეთრი გიორგი“ რომ შექმნა, იქ დაწერა როგორ დევნიდნენ რუსები ქართველებს“, - გვიყვება ვერა მანველიშვილი.
იხსენებს, რომ ალექსანდრე წერილებში საკუთარ შეხედულებებზე არასდროს წერდა. იცოდა, რომ ადრესატამდე მის ნაწერს საბჭოთა ხელისუფლება წაიკითხავდა.
1921 წლის 25 თებერვალს თბილისში მე-11 წითელი არმია შემოვიდა. მაშინ ალექსანდრე მანველიშვილი 17 წლის იყო.
„ქართველი ერი ბევრნაირად იყო დაზიანებული, მაგრამ რუსეთმა საბოლოო მიზანს, ქართველთა გარუსებას მაინც ვერ მიაღწია... ჯერ იცნო საქართველოს დამოუკიდებლობა და როდესაც ხელსაყრელი დრო ნახა, სულ რაღაც შვიდი თვის შემდეგ ჯარი შემოასიადა ექვსი კვირის ბრძოლის შემდეგ დაიპყრო. ჯერ საბჭოთა ხელისუფლება გამოაცხადა და მერე მისი სრული ანექსია მოახდინა“, - დაწერა მოგვიანებითერთ-ერთ ნაშრომში.
რუსეთის ჯარმა სამხრეთ საქართველოში შესვლა დაახლოებით, 10 დღის შემდეგ შეძლო.
7 მარტს მე-11 არმიის ნაწილებმა ბორჯომი დაიკავეს. თურქეთის ჯარებმა კი ქარაბექირ-ფაშას მითითებით, ახალციხის დროებითი ოკუპაცია მოახდინეს. რვა მარტს წითელი არმია ახალციხეში შემოვიდა. თურქეთის ჯარს არტაანის ოლქში დაბრუნება მოუწია.
ანექსირებულ საქართველოში ცხოვრება ალექსანდრე მანველიშვილმა მხოლოდ რვა წელი შეძლო. მესხი ისტორიკოსი და მეცნიერი 1997 წელს, 93 წლის ასაკში, კოლორადოს შტატის დაბა არვადაში გარდაიცვალა. სიკვდილამდე რამდენიმე წლით ადრე, ამერიკასა და ვალეს შორის კავშირი გაწყდა.
1990 წელს, ალექსანდრე მანველიშვილმა გაზეთ „ლიტერატურულ მესხეთს“, რომელმაც მის შესახებ ვრცელი სტატია გამოაქვეყნა, მადლობის წერილი მისწერა:
„თუ სიბერის ჟამს აღარ მეღირსა სამშობლოს ხილვა, რასაც სამოცი წელი მაშორებს, იმ იმედით მინდა გავიდე ამა სოფლიდან, რომ მე თუ არა, სხვები მოესწრებიან სამშობლოს თავისუფლებას და ისინი მაინც გაიხარებენ!“
მისი ორი მთავარი ნატვრა აუსრულებელი დარჩა - ვერც დაბრუნება შეძლო და ვერც რუსეთის გავლენისგან გათავისუფლებული საქართველო ნახა.
„არაფერი გვაკლია გარდა თქვენი ნახვისა, რასაც არ ვიცი თუ კიდევ ვეღირსები, მაგრამ ხსოვნა მაინც დაგრჩებათ თქვენი გადაკარგული ბიძისა. თუ მე არა იქნება ჩემს ბავშვებს მაინც ეღირსოთ თქვენი ნახვა“, - წერდა ალექსანდრე პეტრეს.
მანველიშვილებმა შესაძლოა მალე „უცნობ მაგრამ ძვირფას“ ნათესავებს უმასპინძლონ.
ალექსანდრე მანველიშვილის მშობლიური სახლი იქ დიდი ხნის წინ დაინგრა, მაგრამ საბჭოთა საქართველოდან უცხოეთში გახიზნული მესხი პუბლიცისტისა და ისტორიკოსის ამბავი აქ ყველამ იცის.
ალექსანდრე მანველიშვილის ქუჩაზე მისი „უცნობი, მაგრამ ძვირფასი“ ნათესავები ცხოვრობენ. მათ ჯერ არ იციან, რომ შესაძლოა, იქაური კაცის შვილები ამერიკიდან სამშობლოში ჩამოვიდნენ. პიტერს და პოლს ვალელებისთვის მამის შესახებ მოსაყოლი ბევრი ექნებათ. შვილებს კი საქართველოში ალექსანდრე მანველიშვილის არქივი ჩამოასწრებს.
ეროვნული ბიბლიოთეკის თანამშრომლებმა, პუბლიცისტისა და ისტორიკოსის ავტობიოგრაფია და რამდენიმე ხელნაწერი უკვე ჩამოიტანეს. 295 კილოგრამი არქივი კი კოლორადოში, დენვერთან არსებულ პატარა ქალაქ ავრორაში ყუთებშია დალუქული და ეროვნული მოძრაობის ერთ-ერთი ლიდერის სამშობლოში, აპრილის შუა რიცხვებში გამოგზავნიან.
მემუარები, მიმოწერა, წიგნები, ფოტო-ალბომები, გამომცემლობის სასტამბო აღჭურვილობა, გიორგი წერეთელის, ლეო კერესელიძის, ვიქტორ ნოზაძის პირადი ბიბლიოთეკის ნაწილი - ალექსანდრე მანველიშვილის უნიკალურ არქივს წარმოადგენს. ამ ყველაფერს მისი ორი შვილი 12 წელია აშშ-ში, 20 ყუთში ჩალაგებულს ხელშეუხებლად ინახავს. პოლ და პიტერ (პეტრე და პავლე) მანველები ამ დრომდე ელოდნენ, როდის დაინტერესდებოდნენ მამის ნაშრომებით ემიგრანტის სამშობლოში.
„ალექსანდრეს ორივე შვილს შევხვდით. საქართველოსადმი იმდენად კარგი განწყობა აქვთ, რომ მომავალ წელს ჩამოსვლას აპირებენ. წლებია ფიქრობდნენ, ვის შეიძლებოდა დასჭირვებოდა არქივი. დედას სიკვდილის წინ დაუბარებია, რომ მამის ჩანაწერები არ გადაეყარათ. თავად ქართულად ვეღარ ლაპარაკობენ. სიამოვნებით დაგვთანხმდნენ ნაშრომების გადმოცემაზე. ალექსანდრეს თავად გადაურჩევია რა იყო მნიშვნელოვანი. ფიქრობდა, რომ რაც შეინახა ყველაფერი საჭირო იყო. მის მიერ გამოცემული ჟურნალები, ნაშრომები, წიგნები, საბეჭდი მანქანაც კი ჩამოდის“, - გვიყვება მაია სიმონიშვილი, ეროვნული ბიბლიოთეკის ამერიკული დარბაზის კურატორი, რომელმაც უნიკალური არქივი თავად დაათვალიერა.
მოსაყოლი ვალელებსაც ბევრი აქვთ. მაშინ, რომცა ოკუპანტ რუსეთთან შეურიგებელი ალექსანდრე მანველიშვილის შესახებ საქართველოში მხოლოდ ის იცოდნენ, რაც საბჭოთა ხელისუფლებას სურდა, ვახტანგ ზაქროშვილი-მანველიშვილი მისი სწავლული წინაპრის საქმიანობას იკვლევდა.
ახლა 93 წლისაა. იხსენებს, რომ იდეოლოგისა და პუბლიცისტის შესახებ მამა უყვებოდა. საქართველოს ჩრდილოელ მეზობელში, მისი წინაპრის მსგავსად, ქვეყნის მტერს ხედავს. თუმცა ალექსანდრე მანველიშვილისგან განხსვავებით, ამისთვის არ იდევნება.
ალექსანდრე მანველიშვილი ვალეში, კათოლიკე გლეხის ოჯახში 1904 წელს დაიბადა. ჯერ ვალეს, შემდეგ ახალციხის სკოლაში ისწავლა. სპეციალობით ენისა და ლიტერატურის პედაგოგმა მუშაობა მშობლიურ სკოლაში მასწავლებლად დაიწყო.
პედაგოგის ეროვნული და პატრიოტიული განწყობები ხელისუფლებას არ მოსწონდა. მუდმივი დევნისა და შევიწროვების შემდეგ, იძულებული გახდა ქვეყნის დატოვებაზე ეფიქრა. 1929 წელს ჯერ თურქეთში, შემდეგ კი პარიზში წავიდა.
მეამბოხე კაცის ნათესაობა მარტივი არ იყო. ალექსანდრე მანველიშვილის მიერ საქართველოს დატოვებისთანავე, მისი ახლობლების შევიწროვება და რეპრესიები დაიწყო. შეშინებულმა ოჯახმა ალექსანდრე მანველიშვილის უნიკალური და მრავალფეროვანი ბიბლიოთეკა ჩუმად დაწვა. შემორჩათ მხოლოდ ერთი წიგნი - 1926 წელს გამოცემული კონსტანტინე კაპანელის „ქართული სული ესთეტიურ სახეებში“, რომელიც ძმის ოჯახში ინახება. მუდმივი დევნისა და შანტაჟის გამო, ნათესავების ნაწილს გვარის გამოცვლაც მოუწია.
„მეორე მსოფლიო ომი რომ დაიწყო, ალქსანდრეს ძმა ნიკოლოზი ფრონტზე წაიყვანეს. ცოლი, შვილები ყველა ტიროდა და ის იცინოდა. ყველას გვიკვირდა. მერე თქვა, რომ გამეხარდა ომში წასვლაო, მაიძულებდნენ წავსულიყავი და ჩემი ძმა მომეკლაო, ახლა კიდევ ამ უბედურებას გადავრჩიო“, - იხსენებს ვახტანგ ზაქროშვილი.
26 წლის ემიგრანტი, ლეო კერესელიძესთან ერთად, ევროპაში მოქმედ საზოგადოებრივ-პოლიტიკურ ორგანიზაციას, „თეთრ გიორგის“ჩაუდგა სათავეში. სხვა ქართველებთან ერთად, ბეჭდავდა გაზეთებს და აკრიტიკებდა საქართველოს საბჭოთა ხელისუფლებას.
„როგორც ვხედავთ, ბოლშევიკური რუსეთი საქართველოს მიმართ იმეორებს ცარისტული რუსეთის პოლიტიკას ყველა სფეროში, ოღონდ იდეოლოგიას ამოფარებული... საქართველოში კვლავ მიმდინარეობს ასიმილიაციის პოლიტიკა. დათრგუნვა ყოველივე ქართულისა და ეროვნულისა. მოკლედ რუსიფიკაცია ისევ ყოველმხრივ ჩაგვრასთან ერთად მიმდინარეობს...(რუსეთ-საქართველოს ურთიერთობა - 1950 წელი, პარიზი)
წერდა ნაშრომებს, სტუმრობდა ბიბილიოთეკას და ამუშავებდა საქართველოს შესახებ ნარკვევებს, ესწრებოდა გამოჩენილი ფრანგი მეცნიერების ლექციებს, თანამშრომლობდა ქართულ ემიგრანტულ პრესასთან.
II მსოფლიო ომის წინ ალექსანდრე მანველიშვილი გერმანიაში იმ იმედით გადავიდა, რომ ამ ქვეყნის დახმარებით, საქართველოს რუსეთის კლანჭებიდან გათავისუფლებას შეძლებდა. საბჭთა ხელისუფლება მაშინ ამბობდა, რომ მანველიშვილი და მისი თანამოაზრენი ნაცისტური გერმანიის დანაშაულებრივ პოლიტიკაში ჩაერთნენ. სინამდვილეში, ჰიტლერმა საქართველოს დახმარებაზე უარი თქვა, თუმცა ბერლინში გადასული ქართველები იქვე დარჩნენ და საკონცენტრაციო ბანაკიდან ტყვეები გამოჰყავდათ.
1944 წელს ალექსანდრე კვლავ პარიზში დაბრუნდა. 14 წლის შემდეგ კი ამერიკაში გადასახლდა, სადაც სამეცნიერო საქმიანობას აგრძელებდა. პუბლიკაციებს კი ისევ ევროპაში, ფრანგულ ჟურნალებში დასაბეჭდად გზავნიდა.
„ქართველი ერი ასეთ მდგომარეობას ვერ ურიგდება და ბრძოლას განაგრძობს. და ეს გაგრძელდება მანამდე, სანამ ის სრულ გამარჯვებას მიაღწევს“, - (რუსეთი და საქართველო, პარიზი, 1951 წელი)
ვალელი პუბლიცისტი და პოლიტიკოსი რამდენიმე ფსევდონიმით წერდა: ალი–ბაბა, ანდროდოლიძე, ბაბა, ლეგიონერიალავერდელი, ყარამანი. 20-მდე წიგნი სტამბოლში, პარიზსადასან-ფრანცისკოში ქართულ, ფრანგულ, იტალიურ და ინგლისურ ენებზე გამოაქვეყნა. მესხმა მეცნიერმა და რუსეთის შეურიგებელმა მტერმა ბოლო წიგნი 83 წლის ასაკში გამოსცა.
დევნილ მეცნიერთან კონტაქტი 13 და-ძმიდან მხოლოდ ერთის, ნიკოლოზის შვილმა პეტრემ გაბედა. მის ოჯახში დღემდე სათუთად ინახავენ რამდენიმე ათეული წლის განმავლობაში ამერიკიდან მიღებულ წერილებს და გაცრეცილ კონვერტებს. საოჯახო ალბომში ალექსანდრეს რამდენიმე ფოტოც აქვთ, ნაწილი გაზეთებიდან ამოჭრეს, ნაწილი კი თავად მეცნიერმა გამოუგზავნა აშშ-დან.
"ჩემო უცნობო, მაგრამ ძვირფასო ძმისწულო პეტრე,
მივიღე თქვენი წერილი და თქვენთვის ალბათ ძნელი წარმოსადგენი იქნება თუ რას განვიცდიდი. თითქმის ნახევარი საუკუნის შემდეგ, პირველად ვეცნობი ჩემი ოჯახის მდგომარეობას...
ხუმრობა ხომ არ არის, ორმა დიდმა ომმა ჩემი ხუთი ძმა იმსხვერპლა, ორი ღა დავრჩენილვართ...
მეღა დავრჩი თქვენგან გარიყული, მაგრამ ბედნიერი ვარ რომ ამ ქვეყნიდან გასვლამდე მაინც ვეღირსე ჩვენი დიდი ოჯახის ამბების გაგებას.
დიდი დრო გავიდა. ახალგაზრდამ დავტოვე სამშობლო და აგერ ახლა უკვე მოხუცი ვარ. ამ წერილსაც მღელვარებით გწერ. ხელით დაწერაც კი ვეღარ შევძელ.
შორს ვართ ერთმანეთისგან, მაგრამ სულით და გულით მაინც თქვენთანა ვარ.
მარად შენი ბებერი ბიძა"
მეუღლის წერილებს ახლა ვერა მანველიშვილი ინახავს. ვალეში, ალექსანდრე მანველიშვილის ქუჩაზე ცხოვრობს და იხსენებს, როგორ სთხოვდა ოკეანის მიღმა გადახვეწილი ვალელი კაცი პეტრეს წიგნების გაგზავნას, თავად კი ამერიკიდან საკაბეებს და შარვალ-კოსტუმს უგზავნიდა. ერთ-ერთ წერილში ალექსანდრე ძმისშვილს მადლობას უხდის „საქართველოს ისტორიის ნარკვევების“ გაგზავნისთვის. „რადგან ასე დიდად დამავალე, ძალიან გთხოვ მომწერე, რით შემიძლია გასიამოვნოთ“,- წერდა ბიძა.
„ჩემს დედამთილთან ჰქონდა ძალიან ახლო ურთიერთობა. წასვლა რომ გადაუწყვეტია, 40 წიწილა მიუყვანია ძმის ცოლთან - დაასუქე და დღეში ერთი დამიკალიო. სამახსოვროდ მოოქროვილი ჯვარი და დანა დაუტოვა. ადგა და გადავიდა თურქეთში ისე, რომ არავისთვის არ უთქვამს. მისი ნიჭი საქართველოში რომ არ გამოჩნდა და არავინ შეაფასა, წავიდა ევროპაში. „თეთრი გიორგი“ რომ შექმნა, იქ დაწერა როგორ დევნიდნენ რუსები ქართველებს“, - გვიყვება ვერა მანველიშვილი.
იხსენებს, რომ ალექსანდრე წერილებში საკუთარ შეხედულებებზე არასდროს წერდა. იცოდა, რომ ადრესატამდე მის ნაწერს საბჭოთა ხელისუფლება წაიკითხავდა.
1921 წლის 25 თებერვალს თბილისში მე-11 წითელი არმია შემოვიდა. მაშინ ალექსანდრე მანველიშვილი 17 წლის იყო.
„ქართველი ერი ბევრნაირად იყო დაზიანებული, მაგრამ რუსეთმა საბოლოო მიზანს, ქართველთა გარუსებას მაინც ვერ მიაღწია... ჯერ იცნო საქართველოს დამოუკიდებლობა და როდესაც ხელსაყრელი დრო ნახა, სულ რაღაც შვიდი თვის შემდეგ ჯარი შემოასიადა ექვსი კვირის ბრძოლის შემდეგ დაიპყრო. ჯერ საბჭოთა ხელისუფლება გამოაცხადა და მერე მისი სრული ანექსია მოახდინა“, - დაწერა მოგვიანებითერთ-ერთ ნაშრომში.
რუსეთის ჯარმა სამხრეთ საქართველოში შესვლა დაახლოებით, 10 დღის შემდეგ შეძლო.
7 მარტს მე-11 არმიის ნაწილებმა ბორჯომი დაიკავეს. თურქეთის ჯარებმა კი ქარაბექირ-ფაშას მითითებით, ახალციხის დროებითი ოკუპაცია მოახდინეს. რვა მარტს წითელი არმია ახალციხეში შემოვიდა. თურქეთის ჯარს არტაანის ოლქში დაბრუნება მოუწია.
ანექსირებულ საქართველოში ცხოვრება ალექსანდრე მანველიშვილმა მხოლოდ რვა წელი შეძლო. მესხი ისტორიკოსი და მეცნიერი 1997 წელს, 93 წლის ასაკში, კოლორადოს შტატის დაბა არვადაში გარდაიცვალა. სიკვდილამდე რამდენიმე წლით ადრე, ამერიკასა და ვალეს შორის კავშირი გაწყდა.
1990 წელს, ალექსანდრე მანველიშვილმა გაზეთ „ლიტერატურულ მესხეთს“, რომელმაც მის შესახებ ვრცელი სტატია გამოაქვეყნა, მადლობის წერილი მისწერა:
„თუ სიბერის ჟამს აღარ მეღირსა სამშობლოს ხილვა, რასაც სამოცი წელი მაშორებს, იმ იმედით მინდა გავიდე ამა სოფლიდან, რომ მე თუ არა, სხვები მოესწრებიან სამშობლოს თავისუფლებას და ისინი მაინც გაიხარებენ!“
მისი ორი მთავარი ნატვრა აუსრულებელი დარჩა - ვერც დაბრუნება შეძლო და ვერც რუსეთის გავლენისგან გათავისუფლებული საქართველო ნახა.
„არაფერი გვაკლია გარდა თქვენი ნახვისა, რასაც არ ვიცი თუ კიდევ ვეღირსები, მაგრამ ხსოვნა მაინც დაგრჩებათ თქვენი გადაკარგული ბიძისა. თუ მე არა იქნება ჩემს ბავშვებს მაინც ეღირსოთ თქვენი ნახვა“, - წერდა ალექსანდრე პეტრეს.
მანველიშვილებმა შესაძლოა მალე „უცნობ მაგრამ ძვირფას“ ნათესავებს უმასპინძლონ.
ამავე კატეგორიაში
სხვა სიახლეები
კვირის პოპულარული
ამინდის პროგნოზი
აბრეშუმის გზა
პარტნიორი მედიასაშუალებების მასალები
ამინდი
ახალციხე
8
°C
ახალქალაქი
5
°C
ასპინძა
8
°C
ადიგენი
14
°C
ბორჯომი
11
°C
თბილისი
14
°C
აბასთუმანი
8
°C
ბაკურიანი
7
°C
ნინოწმინდა
5
°C
ვალუტა
AMD
1000
6.7967
EUR
1
2.8453
RUB
100
2.8623
TRY
1
0.0819
USD
1
2.6711
მოცემული ვებ გვერდი „ჯუმლას" ძრავზე შექმნილი უნივერსალური კონტენტის მენეჯმენტის სისტემის (CMS) ნაწილია. ის USAID-ის მიერ დაფინანსებული პროგრამის "მედია გამჭვირვალე და ანგარიშვალდებული მმართველობისთვის" (M-TAG) მეშვეობით შეიქმნა, რომელსაც „კვლევისა და გაცვლების საერთაშორისო საბჭო" (IREX) ახორციელებს. ამ ვებ საიტზე გამოქვეყნებული კონტენტი მთლიანად ავტორების პასუხისმგებლობაა და ის არ გამოხატავს USAID-ისა და IREX-ის პოზიციას.
This web page is part of Joomla based universal CMS system, which was developed through the USAID funded Media for Transparent and Accountable Governance (MTAG) program, implemented by IREX. The content provided through this web-site is the sole responsibility of the authors and does not reflect the position of USAID or IREX.
ავტორის/ავტორების მიერ საინფორმაციო მასალაში გამოთქმული მოსაზრება შესაძლოა არ გამოხატავდეს "საქართველოს ღია საზოგადოების ფონდის" პოზიციას. შესაბამისად, ფონდი არ არის პასუხისმგებელი მასალის შინაარსზე.
The views, opinions and statements expressed by the author/authors and those providing comments are theirs only and do not necessarily reflect the position of the Foundation or the Center. Therefore, the Open Society Georgia Foundation and Georgian Center for Strategy and Development are not responsible for the content of the information material.
