Աշխատանքի վայրը՝ Ռուսաստանը և Վրաստանում առանց ամուսինների մնացած կանայք

Վավերագրական ֆիլմ

17:55 / 20.12.2022

Սամցխե-Ջավախեթիի որոշ ընտանիքներ վերամիավորվում են դեկտեմբերին: Կանանց մի քանի ամսվա սպասումն ավարտվում է, սեզոնային աշխատանքի Ռուսաստան մեկնած տղամարդիկ վերադառնում են տուն: Ամանորի նախապատրաստական աշխատանքները սկսվում են, երկու ամսից տղամարդիկ կրկին մեկնելու են արտերկիր, իսկ կանայք ստիպված կլինեն միայնակ տանել ընտանիքի բեռը։

«Այսօր դուրս է եկել Ռուսաստանից, տեսնենք երբ կգա տուն։ Կարծում եմ՝ վաղը երեկոյան այստեղ կլինի։ Անհանգստանում եմ, սպասում եմ։ Ժամերը հազիվ են անցնում»,- սա Գայանե Մազմանյանն է, 31 տարեկան։ Մարտին Ռուսաստան գնացած ամուսինը վերադառնում է Ախալցիխեի Մեծ Պամաջ գյուղ: Գայանեի հետ միասին Լեւոնն ու Սուրենը՝ նրանց 6 և 2 տարեկան երեխաները, անհամբեր սպասում են Մխիթար Մարգարյանի տուն վերադառնալուն։

«Նա Նոր տարին միշտ ընտանիքի հետ է անցկացնում։ Գյուղի տղամարդկանց մեծ մասն այսպես է գնում աշխատանքի»:

Գայանե Մազմանյանը 24 տարեկանում ամուսնացել է այնպես, որ նույնիսկ ամուսնուն լավ չի ճանաչել։ Նա գիտեր այն, ինչն իր համար ամենակարևորն էր՝ ազնիվ, աշխատասեր և լուռ տղա էր։ Մխիթար Մարգարյանն ամուսնանալուց հետո սկսել է գնալ սեզոնային աշխատանքի։ Նա երկքաղաքացիություն ունի։ Առաջին անգամ կնոջն ու 2-ամյա որդուն թողել է ծնողների մոտ ու աշխատանքը, որը չէր կարող գտնել Վրաստանում, շուտով գտել է Ռուսաստանում:

Թե քանի մարդ է Մխիթար Մարգարյանի նման մեր երկրի հյուսիսային հարեւանի տարածքում գտնում ելք գործազրկությունից, այս մասին վիճակագրություն չկա: Սակայն, դատելով պաշտոնական տվյալներից և տղամարդկանցից զուրկ գյուղերից, այս ցուցանիշը բավականին բարձր է։

Ազգային բանկի տվյալներով՝ Ռուսաստանը տարիներ շարունակ չի զիջում առաջին տեղը տրանսֆերտների ծավալով։ Օրինակ՝ միայն 2022 թվականի նոյեմբերին Վրաստանում Ռուսաստանի Դաշնությունից ստացված գումարը կազմել է 316,14 մլն դոլար, ինչը կազմում է ընդհանուր մասնաբաժնի 60,66%-ը։

«Ինչ գործ որ լինում է, աշխատում է։ Ավելի հաճախ՝ շինարարության վրա: Երբեմն դժվար է, երբեմն՝ ոչ։ Այստեղ գործ չկա, եթե լիներ, ամուսինս էլ կմնար»,- ասում է Վրաստանում մնացած Գայանեն։

Մխիթարի եկամուտից գոհ է. Ասում է, որ ամուսինն ամեն ամիս գումար է ուղարկում։ Երիտասարդի ծանր ֆիզիկական աշխատանքով վաստակած գումարը հիմնականում ուղղվում է ընտանեկան ծախսերին՝ վերանորոգման կամ կահույքի ձեռքբերմանը։

Գայանեն երբեք չի մտածել երկիրը լքելու մասին։ Ասում է, որ գոհ է իր կյանքից: Ժամանակի մեծ մասն անցկացնում է տանը։

«Առավոտյան երեխային տանում եմ մանկապարտեզ, երեկոյան բերում։ Ամռանը, երբ տղամարդիկ չկան, ավտոբուսով ենք գնում։ Ձմռանը ամուսնուս մեքենայով տանում ենք։ Տունը մաքրելը, ճաշ պատրաստելը, երեխաների մասին հոգ տանելը – սա է իմ զբաղմունքը: Երբեմն մենք՝ աղջիկներս, հավաքվում ենք գյուղում, սուրճ ենք խմում, ամուսիններից ենք խոսում, ամեն ինչից»։

Գարնան գալուն պես տղամարդիկ գնում են Ռուսաստան, իսկ կանանց թողնում Վրաստանում բազմաթիվ պարտականություններով։ Որոշ ընտանիքներում տղամարդը բացակայում է ամբողջ տարին, նման պահերին ամբողջ գործն անում են կանայք։ Հողերի մշակում, բերքահավաք, փայտ կոտրել:

«Սա ավանդույթ է, այսպիսի կարգ է»,- ասում է Գայանեի սկեսուրը։ Նա նույնպես բացառություն չի եղել։ 23-ամյա Աիդա Կիրակոսյանի ամուսինը հարսանիքից երկու ամիս անց սեզոնային աշխատանքի է մեկնել Ռուսաստան:

«Սկզբում ինձ համար ավելի դժվար էր, ընտանիքի անդամներին չէի ճանաչում։ Հետո կամաց-կամաց ընտելացա։ Վալեի էլեկտրաֆաբրիկայում էի աշխատում, առավոտ 8-ին գնում էի, 5-ին հետ գալիս, հետո տնային գործերն էի անում ու դարդերի համար ժամանակ չէր մնում»։

Աիդայի ամուսինը ստիպված է եղել մի քանի տարի աշխատել Ռուսաստանում շինարարության վրա։ Այլ կերպ տուն կառուցելու համար գումար չեն կարող հայթայթել։

«Ամուսնուս տանը 10 հոգի էր ապրում: Ամուսնուս եղբայրը՝ կնոջ և երկու երեխաների հետ, ամուսնուս քույրը, սկեսուր և սկեսրայր, ես և ամուսինս։ Այս պատճառով ամուսինս իր եղբոր հետ գնացին Ռուսաստան, գումար հավաքեցին ու տան հարևանությամբ առանձին տուն կառուցեցին ամուսնուս եղբոր համար։ Դրանից հետո չորս տարի գնաց, հետո էլ չգնաց։ Հետո տղաները մեծացան ու սկսեցին գնալ Ռուսաստան»:

Աիդայի 64-ամյա թոշակառու ամուսինն այժմ տանն է և զբաղված գյուղի գործերով։ Աիդան խնամում է խոշոր եղջերավոր անասուններին և ճտերին: Նրա հարսը այժմ պետք է քայլի այն ճանապարհով, որը նա անցել է 40 տարի առաջ։

«Հարսիս օգնում եմ, գոմ չեմ թողնում, արտ չեմ տանում։ Նրա գործն է մեծացնել երեխաներին, լինել նրանց հետ։ Հետո ինչ, որ ամուսինը կողքին չէ, կարգն այդ է: Տղաս 2-3 տարի կգնա Ռուսաստան, հետո պետք է տրակտոր գնի։ Նա աշխատելու է գյուղական գործերով, դաշտերում»։

«Առաջին երկու շաբաթը շատ դժվար է, հետո կարծես ընտելանում ես։ Ոնց որ այդպես պետք է լիներ։ Սպասում ես, նյարդայնանում»,- սա 64-ամյա Ժուժունա Գոզալիշվիլիի և նրա ամուսնու պատմությունն է։ Նա 19 տարեկան էր, երբ Հակոբ Աստատուրյանը նրան փախցրեց: Այսպիսով վալեցի աղջիկը հայտնվեց Մեծ Պամաջի գյուղում: Ամուսնության պատճառով նրա ապագա ծրագրերն ամբողջությամբ փոխվել են։ Ժուժունայի՝ համալսարանում սովորելու երազանքը մնաց անկատար։

«Առևանգեց ինձ ու ես ուսումս մի կողմ թողեցի։ Ես գործարանում էի աշխատում, հեռվից ճանաչում էի նրան։ Երբ ավարտեցի դպրոցը, աշխատում էի, որ հեշտությամբ ընդունվեի համալսարան։ Ուզում էի սովորել Թբիլիսիում, ուզում էի գրադարանավար դառնալ։ Չկարողացա սովորել»:

Հակոբ Աստատուրյանը ամեն տարի մեկնում էր Ռուսաստան, այլապես չէր կարողանա պահել իր ընտանիքը։ Երիտասարդ կինը ստիպված էր զբաղվել ընտանեկան գործերով։ Նրա նման առանց ամուսինների մնացած կանանց համար «տղամարդու» ու «կնոջ» գործ հասկացություններ չկան։ Ժուժունան հիշում է առանց ամուսնու անցկացրած տարիները՝ ծեր սկեսրոջ ու սկեսրոջ հետ։

«Ամուսինս ինձ փողի պատճառով թողնում էր ու գնում Ռուսաստան, սկեսուրս ու սկեսրայրս ծեր էին, ես չէի կարող նրանց մենակ թողնել։ Ընտանիքի ու հողատարածքների մասին էի հոգ տանում, ամեն ինչ հասցնում էի: Գյուղում փոստային բաժանմունք չկար, ամիսը մեկ, երբեմն երկու անգամ գնում էի Վալե, գումար վճարում, զրուցում ամուսնուս հետ, երբեմն էլ նամակներ էինք գրում։ Այսպես անցնում էին տարիներ»։

Ժուժունան և Հակոբը երեք երեխա ունեն։ Երեքն էլ այնպես են ծնվել, որ ոչ մի ծննդաբերության ժամանակ ամուսինը կնոջ կողքին չի եղել:

«Շատ էի տանջվում, դժվար էր, այդ ժամանակ ուզում ես, որ մեկը քեզ աջակցի։ Բայց ի՞նչ անեի։ Մայրս երբեմն գալիս էր։ Երբ երեխան ծնվում էր, այստեղից զանգում էին Հակոբին, շնորհավորում: Ընդամենը երկու տարի չգնաց Ռուսաստան, մնացած ժամանակ ինձ մենակ էր թողնում ու գնում ընտանիքը պահելու համար։ Ի՞նչ անեինք, այլ լուծում չկար»։

Ժուժունա Գոզալիշվիլի

Հակոբ Աստատուրյանը մահացել է 5 տարի առաջ։ Չորս տասնամյակների համատեղ կյանքի ընթացքում ամուսինն ու կինը միասին անցկացրել են ընդամենը մի քանի տարի։ Ժուժունա Գոզալիշվիլին ասում է, որ ամուսինը 35 տարի գնացել է սեզոնային աշխատանքի։ Ռուսաստան չի մեկնել միայն կյանքի վերջին տարիներին, որովհետև ֆիզիկապես չէր կարող:

«Ամենադժվարն այն էր, որ երիտասարդ տարիներին ուզում ես ամուսինդ կողքիդ լինի։ Ամուսնուս հետ ապրել եմ 43 տարի և այս ժամանակի կեսը նրա հետ չեմ անցկացրել։ Գարնանը գնում էր, դեկտեմբերին հետ գալիս։ Այդ ժամանակ ես միշտ սպասում էի։ Երբեմն պատահում էր, որ 10 ամիս չէր գալիս»։

Հարցին, թե ինչպես է սեզոնային միգրացիան ազդում ընտանիքի անդամների վրա և արդյո՞ք բաժանում է կնոջից ու երեխաներից, Ժուժունա Գոզալիշվիլին մեզ պատմում է 45 տարի առաջվա պատմություն։

«Առաջին երեխան արդեն 2 տարեկան էր։ Ամուսինս կեսգիշերին եկավ, երեխան քնած էր։ Ես արթնացրի նրան, ուրախ վեր թռավ, բայց երբ նայեց հոր դեմքին, գոռաց՝ մայրի՛կ, սա իմ հայրը չէ։ Արցունքներս զսպել չէի կարող, երեխան չէր հիշում, թե ինչպիսին էր իր հայրը։ Մի քանի օր մոտ չէր գնում»։

Սամցխե-Ջավախեթիում, հատկապես էթնիկ փոքրամասնություններով բնակեցված գյուղերում, շարունակվում է սեզոնային աշխատանքի «ավանդույթը»։ Ամուսինները թողնում են իրենց կանանց, երեխաներին, ծնողներին և ստիպված գնում են օկուպանտ երկիր, որտեղ գումար են վաստակում իրենց ընտանիքները պահելու համար։

Ռուսաստանի հետ էթնիկ հայերի տնտեսական կապը տասնամյակների վաղեմություն ունի, և այն խզելն այդքան էլ հեշտ չէ։ Սեզոնային աշխատողները մի քանի պատճառ են թվարկում, թե ինչու են եվրոպական երկրների փոխարեն ընտրում Ռուսաստանը։ Առաջինը լեզվի խոչընդոտն է, երկրորդը՝ շփումները։ Յուրաքանչյուր ընտանիք ունի ընտանիքի անդամ կամ բարեկամ Ռուսաստանի տարբեր քաղաքներում։ Այդ պատճառով շատ դեպքերում տղամարդիկ մինչ իրենց Ռուսաստան հասնելն արդեն գիտեն, թե ինչ պայմաններում են սկսելու աշխատել և որտեղ են ապրելու։