ცხოვრება ცივილიზაციის გარეშე – წელიწადში ყოველ ხუთ თვეს ვალელი ფერმერები გარესამყაროს  სწყდებიან და ვალის მთაში მესაქონლეობას მისდევენ. მაღალმთიან საძოვარზე არ არის ელექტროენერგია, საჭიროების შემთხვევაში ვერ იძახებენ სასწრაფო დახმარების ჯგუფს, არ არის ექიმი და ვეტერინარი. როგორ ცხოვრობენ ფერმერები არაერთი საჭიროების გარეშე და რა პრობლემის მოგვარებას ითხოვენ ისინი – რეპორტაჟი ვალის მთიდან.

ვაღარშაქ მელქონიანი და კარენ ტერპოღოსიანი ახალციხეში მებოცვრეობას მისდევენ. მათ საქმიანობა საკუთარი ხარჯებით დაიწყეს და ახალი ჯიშიც გამოიყვანეს. ვაღარშაქ მელქონიანმა და კარენ ტერპოღოსიანმა კურდღლებზე ზრუნვა ბავშვობიდან დაიწყეს. ამბობენ, რომ მათ ოჯახებში ამ უწყინარმა ცხოველმა ბინა წლების წინ დაიდო, თუმცა მათი რაოდენობა იმ პერიოდში არც თუ ბევრი იყო და მიზანსაც მხოლოდ კურდღლების მიმართ სიყვარული წარმოადგენდა. სამი წლის წინ მეგობრებმა  გადაწყვიტეს, რომ ერთობლივი მუშობა დაეწყოთ და საყვარელი საქმიანობა წარმატებულ ბიზნესად ექციათ. ბოცვრები შეიძინეს და დღეს უკვე მათ მთელი რეგიონის მასშტაბით ყიდიან.

მესხური კერძების ბროშურების დამზადება, ბრენდირება, ტრადიციული კერძების ფესტივალის გამართვა, კოოპერატივების განვითარება, სოფლის მეურნეობისა და ტურიზმის შერწყმა – ამ და სხვა საკითხებზე პროექტებს, სამცხე–ჯავახეთში, ის სამი პირი განახორციელებს, რომელმაც  ერთი თვის განმავლობაში იაპონიაში გადამზადება გაიარა. სოფლის მეურნეობის სამინისტროს რეგიონული სამმართველოს ხელმძღვანელი, ახალციხის სასოფლო–საკონსულტაციო სამსახურის  დირექტორი გურამ ჯინჭველაძე და მეფუტკრე ზაზა ივანიძე სხვა ფერმერებისა და სტრუქტურების წარმომადგენლების დახმარებით,  აგროტურიზმის კუთხით სხვადასხვა ღონისძიებას ჩაატარებენ.

ადიგენის სოფლებში მოსახლეობა მოსავლის სიმცირეზე ჩივის. ადგილობრივები ამბობენ, რომ მათ მხარეში რამდენჯერმე დაფიქსირებულმა სეტყვამ, როგორც ბოსტნეული კულტურა,  ასევე  ხეხილი გაანადგურა. ნაკლები მოსავლიანობის შესახებ საუბრობენ სოფლის მეურნეობის სამცხე–ჯავახეთის სამმართველოშიც. ადიგენის სოფლებში, მოსავლიანობის სიმცირის მიზეზად, გაზაფხული–ზაფხულის პერიოდში რამდენჯერმე დაფიქსირებულ სეტყვას ასახელებენ. ადგილობრივი მოსახლეობა ამბობს, რომ ჰექტრობით დამუშვებულ მიწაზე, ბოსტნეული კულტურები განადგურდა. რაც სეტყვას გადაურჩა ხანგრძლივი წვიმების გამო დალპა.

ოფიციალური მონაცემებით, ყველაზე მეტი კოოპერატიული გაერთიანება სამცხე–ჯავახეთშია  რეგისტრირებული. საქართველოს სოფლის მეურნეობის სამინისტროს რეგიონულ სამმართველოში  ამბობენ, რომ აღნიშნული რიცხვი დღითიდღე იზრდება.  რატომაა სამცხე–ჯავახეთში  კოოპერატიული გაერთიანებები პოპულარული, რას  ამბობენ, გლეხები და რა შეღავათებს ჰპირდება მათ სახელმწიფო – ამას ჩვენი სიუჟეტიდან შეიტყობთ. რომან ოქრომელიძე ერთ–ერთი მათგანია, რომელმაც კოოპერატიული მეურნეობა შექმნა. მან ერთი ინტერესების მქონე  ექვსი ადამიანი  შეკრიბა და კოოპერატივში სახელწოდებით „საჩვენებელ საფუტკრეში“ გააერთიანა.   ახლო მომავალში, შესაძლოა კოოპერატივმა თაფლის ევროპულ ბაზარზე გატანაზეც იფიქროს, თუმცა ამისათვის თითოეული წევრის მიზანი საქმიანობის გაფართოება და ინფრასტრუქტურის გაუმჯობესებაა.

სოფელ მუსხში მცხოვრები ლალი ცუხიშვილი  ლოკოკინების ბიზნესს მისდევს. საკუთარი სახლის ეზოში ამისთვის  მან მოლუსკების ფერმა გააშენა და ცდილობს პროდუქტი სარესტორნო ქსელში ჩაუშვას.  როგორ დაიწყო ფერმერმა საქმიანობა და რა გეგმები აქვს სამომავლოდ – ლალი ცუხიშვილის ლოკოკინების ფერმა  „ფერმერის საათის“ სპეციალურ  რუბრიკაში წარმატებული ფერმერი.

მუგარეთში მსხვილფეხა რქოსანი პირუტყვი იხოცება.  ლაბორატორიული გამოკვლევებით, სოფელში ორი სახის დაავადების – ემკარისა და პასტერელოზის არსებობა დადასტურდა. ადგილობრივებმა  ანტიბიოტიკებით მკურნალობა თვითნებურად ჯერ კიდევ ინფექციების დადასტურებამდე დაიწყეს.  მუგარეთელები  ამბობენ, რომ დახოცილი და დაავადებული საქონლის რიცხვი ყოველდღიურად იზრდება. მათივე თქმით, ამ დროისათვის სოფელში 15–მდე პირუტყვი დაიხოცა,  ხოლო 20–მდე  დაავადებულია. მუგარეთელები აბობენ, რომ  ინფექცია სოფელში დაახლოებით, ორი კვირის წინ გავრცელდა.  პირუტყვმა, თავდაპირველად,  კვება შეამცირა, შემდეგ კი კიდურები და ზურგი შეუსივდა. დაახლოებით, ხუთი საათის შემდეგ კი ცხოველები დაიხოცნენ. 

მეცხოველეობის განვითარება სამცხე-ჯავახეთში და მასთან დაკავშირებული პრობლემები. სოფლის მეურნეობის დარგში მომუშავე ადამიანები და ფერმერები მიიჩნევენ, რომ მეცხოველეობის განვითარების კუთხით რეგიონში პირობები შექმნილია, თუმცა პრობლემები მაინც არსებობს. ბენარაში მცხოვრები გიორგი ჩილაშვილი მეცხოველეობას მისდევს. ამ ეტაპზე მას 40 სული შინაური პირუტყვი ჰყავს. მისი ოჯახი სასაქონლე მეურნეობით ათეული წლის წინ დაინტერესდა. საქონლის მოვლისათვის საკუთარ ფერმაში ახალი მეთოდები დანერგა, მიუხედავად ამისა, ფიქრობს, რომ რეგიონში მეცხოველეობის განვითრების კუთხით პრობლემები არსებობს და ფერმერს სახელმწიფოსგან მხარდაჭერა უნდა  ჰქონდეს.  

მუგარეთში საქონლის დაავადება ემკარი და პასტეროლოზია გავრცელებული. სოფელში ორი სახის ინფექციის არსებობა ლაბორატორიული კვლევებით დადასტურდა. საჭირო მასალა დახოცილი ცხოველებიდან სურსათის ეროვნული სააგენტოს სამცხე-ჯავახეთის რეგიონულმა სამმართველომ აიღო. ადგილობრივები ამბობენ, რომ 20-მდე პირუტყვი უკვე დაიხოცა, 50 ათამდე კი დაცემულია.  ისინი საქონელს, ამ დრომდე, მედიკამენტებით თვითნებურად მკურნალობენ. მუგარეთელები  ამბობენ, რომ დახოცილი და დაავადებული საქონლის რიცხვი დღითიდღე იზრდება, ამიტომ ისინი ხელისუფლებას დახმარებას სთხოვენ. სპეციალისტთა განმარტებით, თუ ცხოველს  ემკარი ან პასტერელოზი აღმოაჩნდა,  მისი იზოლაცია აუცილებლად უნდა მოხდეს. დაავადებული ცხოველისგან მიღებული რძე, სხვა ცხოველების საკვებად, პასტერიზაციის შემდეგ გამოიყენება. საქონლის დაკვლა და ხორცის გამოყენება დაუშვებელია. დაავადებით დაცემულ ცხოველებს წვავენ და ორი მეტრის სიღრმეზე მარხავენ .

სოფელ მუგარეთში საქონლის დაავადებაა გავრცელებული. ადგილობრივები ამბობენ, რომ 20-მდე პირუტყვი უკვე დაიხოცა, 50 ათამდე კი დაცემულია.  ისინი საქონელს მედიკამენტებით მკურნალობენ, თუმცა რა ინფექციითაა დაავადებული  პირუტყვი,  არ იციან.  მუგარეთელები  ამბობენ, რომ დახოცილი და დაავადებული საქონლის რიცხვი დღითიდღე იზრდება.  ისინი ხელისუფლებას დახმარებას სთხოვენ. ჩადუნელების ოჯახი ერთ-ერთია სოფელ მუგარეთში, ვისაც პირუტყვი დაეხოცა. გერონტი ჩადუნელის თქმით, ამჟამად ერთი ხბო ჰყავს  დაავადებული და მედიკამენტებით თავად მკურნალობს, თუმცა არ იცის პირუტყვი რა ინფექციითაა დაავადებული.  მუგარეთის მკვიდრი ამბობს, რომ ცხოველის ხორცი გამოსაკვლევად ლაბორატორიაში მიიტანა, თუმცა მაღალი გადასახადის გამო,  მისი გამოკვლევა ვერ მოახერხა.

მესხი ფერმერები ევროკავშირის ბაზარზე გასასვლელად ემზადებიან. ადგილობრივები ინფრასტრუქტურის შეცვლასა და პროდუქციის გაუმჯობესებას ცდილობენ. თამაზ კაპანაძე  სოფელ ურავლის მკვიდრია. იგი 24 წელია რაც ფერმერულ მეურნეობას მისდევს.  სოფლის მიმდებარე ტერიტორიაზე,  საკუთარი ხელით აშენებულ საკალმახეს ფლობს და ხუთ ტონამდე თევზს უვლის. იგი  საქმიანობის გაფართოებას გეგმავს და დამატებით 30 აუზის მშენებლობას აპირებს. ფერმერის მიზანს პროდუქციის ევროპის ბაზარზე  გატანა წარმოადგენს.

სამცხე–ჯავახეთში დაავადება თურქულის საწინააღმდეგო ვაქციანაცია მიმდინარეობს. ამ დროის მონაცემებით, რეგიონის მასშტაბით, 20 ათასი წვრილფეხა და 10 ათასი მსხვილფეხა პირუტყვია აცრილი. ცხოველთა იმუნიზაცია მიმდინარე წლის ბოლომდე გაგრძელდება.

ახალქალაქის მუნიციპალიტეტის სოფელ დილისკაში გლეხები ამიერიდან ირიგაციას ახალი ტექნოლგიით შეძლებენ. ფერმერები საკუთარ ნაკვეთებს წვეთოვანი სისტემით მორწყავენ. დილისკაში გახსნის ცერემონიას იაპონიის სრულუფლებიანი ელჩი და ადგილობრივი ხელისუფლების წარმომადგენლები დაესწრნენ. პარტნიორი ქვეყნის წარმომადგენელმა აღნიშნა, რომ ახალქალაქის მკვიდრთათვის აღნიშნული მოწყობილობის დანერგვა მნიშვნელოვანია. წვეთოვანი სისტემის მეშვეობით წყლის მარაგი დაიზოგება და მოსავლიანობა გაიზრდება.

იმისათვის, რომ მეფუტკრეობა განვითარდეს და თაფლი სტანდარტების სრული დაცვით იწარმოოს, სახელმწიფო ფერმერებს კოოპერატივის შექმნას სთავაზობს. სასოფლო–სამეურნეო კოოპერატივების განვითარების სააგენტო, გაერთიანებისათვის მეფუტკრეებს სხვადასხვა შეღავათს ჰპირდება. კოოპერატივის წევრებს საშუალება მიეცემათ 100–მდე სკა დაბალ ფასად შეიძინონ, სახელმწიფო კი მას თანხის 70–% აუნაზღაურებს. აღნიშნულ პროექტთან დაკავშირებით, ახალციხის გამგეობის ადმინისტრაციულ შენობაში შეხვედრა გაიმართა. მას ახალციხისა და ადიგენის მუნიციპალიტეტებში მცხოვრები ფერმერები დაესწრნენ.

ისტორიული ძეგლები, მესხური ტერასები, ადგილობრივი წარმოების პროდუქტი, ტრადიციული სამზარეულო – სპეციალისტები ფიქრობენ, რომ სამცხე–ჯავახეთი აგროტურისტებისთვის მიმზიდველია, თუმცა დარგის განვითარებისთვის, პირველ რიგში, ვიზიტორისთვის შესათავაზებელი სერვისის კარგად შეფუთვა  უნდა მოხდეს. რას სთავაზობენ ექსპერტები სოფლის მაცხოვრებლებს და რა სახის მხარდაჭერას მოითხოვენ ისინი სახელმწიფოსგან – სამცხე–ჯავახეთში აგროტურიზმის განვითარების გზებზე მოსახლეობა, ხელისუფლების წარმომადგენლები და სპეციალისტები მსჯელობენ.

სოფელ ბენარაში მცხოვრები ფერმერი მესაქონლეობას წლებია მისდევს. გიორგი ჩილაშვილმა უცხოური გამოცდილება საკუთარ ფერმაში დანერგა. ფერმერი 40 სულ პირუტყვს, ახლობლების დახმარებით თავად უვლის.  მისი საქმიანობისა და წარმატების ხერხები – “ფერმერის საათის” სპეციალურ რუბრიკაში “წარმატებული ფერმერი”.

თამაზ კაპანაძე  ურაველში ცხოვრობს. იგი საკალმახე მეურნეობას, დაახლოებით,  24 წელია მისდევს. როგორ დაიწყო ფერმერმა საქმიანობა და რა გეგმები აქვს სამომავლოდ – თამაზ კაპანაძის ისტორია „ფერმერის საათის“ რუბრიკაში “წარმატებული ფერმერი”. თამაზ კაპანაძეს  24 წელია რაც ფერმერულ მეურნეობას მისდევს. იგი სოფელ ურავლის მიმდებარე ტერიტორიაზე,  საკუთარი ხელით აშენებულ საკალმახეს ფლობს და ხუთ ტონამდე თევზს უვლის. ამბობს, რომ აღნიშნული საქმიანობა  მისი ცხოვრების ნაწილია,  რომლის გარეშეც არსებობა  წარმოუდგენლად მიაჩნია.

მთის კალთებზე შეფენილი, ხელოვნურად დაბაქნებული ჰექტრობით ტერიტორია, რომელიც მთელ საქართველოში უნიკალური არქიტექტურული ნიმუშია, მალე ძველ იერსახეს დაიბრუნებს. მეღვინე გიორგი ნათენაძე, ბიზნესპარტნიორებთან ერთად ასპინძაში, მესხური ტერასების 23 ჰექტრის აღდგენასა და 14 სახეობის მესხური ვაზის დარგვას გეგმავს. მესხური ტერასების აღსადგენად გიორგი ნათენაძე ორ პარტნიორთან ერთად სამი წლის განმავლობაში იზრუნებს. ამბობს, რომ ტურიზმის განვითარების გარდა,  პროექტი დასაქმების კუთხითაც მნიშვნელოვანია. მარნების მშენებლობაში, მესხური ვაზის ნერგების დარგვასა და ყველა იმ საქმიანობის შესასრულებლად, რომელიც ძველი იერსახის აღსადგენად არის საჭირო ადგილობრივი მოსახლეობა ჩაერთვება.

გრიგოლ ვეშაგური, რომელიც ახალციხის მუნიციპალიტეტის სოფელ ხეოთში ცხოვრობს, რამდენიმე ათეული წელია მეფუტკრეობას მისდევს. როგორ დაიწყო გრიშა პაპამ ფურტკრის მოვლა, რა პრობლემებს წააწყდა გზადაგზა და რას გეგმავს სამომავლოდ – 84 წლის გრიგოლ ვეშაგურის ისტორია „ფერმერის საათის“ სპეციალურ რუბრიკაში „წარმატებული ფერმერი“. სოფელ ხეოთში მცხოვრებმა გრიგოლ ვეშაგურმა, მეფუტკრეობა გასული საუკუნის 50–იანი წლებიდან დაიწყო. ამბობს, რომ ვიდრე 100 ძირამდე ფუტკარს მოიშენებდა,  რთული გზა გამოიარა. 65 წლის წინ  თავდაპირველად ორი ძირი სოფელ სვირიდან გადმოიყვანა და მისი გამრავლება დაიწყო.

პროექტი ,,ევა,“ რომელიც ქალთა გააქტიურებაზეა ორიენტირებული – სრულდება. ,,საზოგადოებრივი განვითარების ახალციხის ცენტრის“ წარმომადგენლები პროექტის ფარგლებში შესრულებული სამუშაოების მონიტორინგს იწყებენ. ისინი დაინტერესებულ პირებს ბიზნესის უნარ–ჩვევების გაძლიერებაში ტრენინგებისა და პრაქტიკული სამუშაოების განხორციელებით დაეხმარნენ.